روزِ قدس، یادگارِ ارزشمند امام راحل عظیم‌الشّأن«قدّس‌سرّه‌الشّریف» و روز اعلام برائت و انزجار از ظلم و بیداد است.
امسال جهان اسلام در شرایطی به روز شریف قدس می‌رسد که چنگال‌های رژیم غاصب صهیونیستی سهمگین‌تر از گذشته بر پیکر خونین فلسطینِ مظلوم، جراحتهای بزرگی وارد کرده است و غزّۀ بی‌پناه در ظلم وآتش اسرائیل می‌سوزد و رمضانی خونین را پشت سرگذارده است. امّا خیانت‌بارتر از این جنایت‌های وحشیانه، سکوت تأییدآمیز و مرگبار مدّعیان حقوق بشر و سران ملّت‌های مسلمان است که غم این مصیبت بزرگ را دوچندان می‌کند.
به امید خداوند، فریاد بلند و خروش یکپارچۀ مسلمانان جهان در روز قدس، تسکینی برای دل‌های داغدار مظلومان فلسطین خواهد بود . حضور پر شورتان را انتظار می کشیم.
و از خداوند متعال دفع شرّ دشمنان اسلام خصوصاً رژیم ددمنش صهیونیستی را خواستاریم.

مؤسسه قرآن و عترت علی بن موسی الرضا(ع)

امام علی (علیه السلام):

پرهیزگاران در تلاوت شبانه قرآن هر گاه به آیه ای می رسند که ترس از خدا در آن باشد گوش دل به آن می سپارند و گویا صدای برهم خوردن شعله های آتش در گوششان طنین افکن است. پس قامت به شکل رکوع خم کرده، پیشانی و دست و پا بر خاک مالیده و از خدا آزادی خود را از آتش جهنم می طلبند.

گزیده ای از معارف الهی جزء بیست و ششم:

در کلاس بزرگ تربیتی قرآن «هدایت» بالاترین نعمت افاضه شده به انسان است که لطفی الهی است، در این زمینه دعوت پیامبر ^(ص) در مسیر هدایت هم لطفی دیگر، سپس توفیق طی این مسیر، یعنی اطاعت و فرمانبرداری هم لطفی مضاعف و بالاخره پاداش اعمال هم لطفی ما فوق لطف!! در جستجوی این مسیر هدایت از قرآن مدد می جوییم قرآنی که خداوند به آن سوگند می خورد " ق والقرآن المجید"(2ق) "لینذر" (12 احقاف) برای ظالمان انذاری دائمی است هر چند این انذار تنها به کسی سود می بخشد که از عذاب الهی ترسان باشد. (45ق) و نیز بشارتی دائمی برای محسنین است (12 احقاف) هر گاه در آن تدبر شود. (24 محمد) آیا آنها در آن تدبر نمی کنند یا بر دلهایشان قفل نهاده شده است؟! «تدبّر» به معنای بررسی نتایج و عواقب چیزی است به عکس «تفکّر» که بیشتر به بررسی علل و اسباب چیزی گفته می شود. و به کار بردن هر دو تعبیر در قرآن پر معناست اینکه باید قرآن در متن زندگی مسلمانان قرار گرفته و آن را قُدوه و اسوه خویش قرار داده، دستوراتش را به طور دقیق اجرا و تمام خطوط زندگی خویش را با آن هماهنگ سازند. چنانکه حضرت علی ^(ع) در وصف متقین می فرماید: « آنان شب هنگام بر پا ایستاده قرآن را شمرده و با تدبر تلاوت می کنند و جان خود را با آن محزون می سازند . داروی درد خود را از آن می گیرند ، هرگاه به آیه ای می رسند که در آن تشویق است با علاقه فراوان به آن روی می آورند و چشم جانشان با شوق بسیار در آن خیره می شود و آن را همواره نصب العین خود می سازند و هر گاه به آیه ای می رسند که در آن بیم و انذار است گوشهای دل خود را برای شنیدنش باز کرده ،فکر می کنند. صدای ناله آتش دوزخ و به هم خوردن زبانه هایش در گوش جانشان طنین انداز است.» خداوند آنان را هدایت نموده و گوشهای قلبشان را می گشاید و اگر انسانی شایستگی نداشته باشد خداوند بر گوشهای قلبش مهر می نهد به گونه ای که هرگز اصلاح نخواهد شد. " أم علی قلوب أقفالها" (24 محمد)

این قرآن ، آغاز مسیر هدایت انسان را «اسلام» نام می نهد ، عربهای بادیه نشین گفتند: ایمان آورده ایم . فرمود:بگو شما ایمان نیاورده اید ولی بگویید " أسلمنا" اسلام آورده ایم.(14 حجرات) و اسلام شکل ظاهری قانونی دارد و هر کس شهادتین را بر زبان جاری کند در سِلک مسلمانان وارد شده، احکام بر او جاری می گردد "والإسلام إقرارٌ بلا عمل» و کمال این اسلام را چنین توصیف می نماید:نخست رشد جسمانی انسان است سپس مرحله کمال عقلی خود را پیموده بعد به مقام شکرگزاری در برابر نعم پروردگار و شکر زحمات طاقت فرسای پدر و مادر رسیده « خاصه مادر که توصیه به احسان ویژه به اوست»(15 احقاف) و به موقع از لغزشها توبه می کند و به انجام اعمال صالح و از جمله تربیت فرزندان اهتمام می ورزد و سرانجام به مقام تسلیم مطلق در برابر فرمان الهی صعود می کند "إنّی من المسلمین" (15 احقاف) پس به مرحله «ایمان» می رسد که ایمان با اسلام شریک است اما اسلام با ایمان شریک نیست زیرا ایمان اقرار و عمل است و یک امر واقعی و با طنی است که جایگاهش قلب آدمی است نه زبان و ظاهر او. امام رضا ^(ع) به عنوان یکی از مفسرین حقیقی قرآن در این زمینه می فرماید:« ایمان یک درجه برتر از اسلام است و «تقوی» درجه ایست بالاتر از ایمان و « یقین» درجه ای بالاتر از تقوی است و هیچ چیز در میان مردم کمتر از « یقین» تقسیم نشده است.» به راستی اگر نور ایمان به قلب کسی بتابد قبل از هر چیز درک تازه ای از عالم هستی به او داده، حجابها و پرده های غرور و خودخواهی را کنار می زند ، افق دید انسان را گشوده و شکوه و عظمت بی مانند آفرینش را در نظرش مجسم می کند سپس نور و روشنایی بر عواطف او می پاشد و آنها را پرورش داده ، ارزشهای انسانی را در او زنده می سازد . استعدادهای والای او را شکوفا می سازد ، علم و قدرت و شهامت و ایثار و فداکاری ، عفو و گذشت و اخلاص به او می دهد. او را انسانی نیرومند و پر ثمر ساخته از مدارج کمال بالا برده در اوج قله افتخار، هماهنگ با قوانین هستی ساخته و عالم هستی را در تسخیر او قرار می دهد. پس سزاوار است که خداوند به خاطر چنین نعمتی بر ایشان منت گذارد (17 حجرات) و هر انسانی نمی تواند مدعی باشد که این نور بر قلب او تابیده است!(14حجرات) و اما قلبی را که خداوند به وسیله ایمان زینت داده است و ایمان را محبوب وی نموده ، کفر و فسق و گناه نزد او منفور است . این انسان هدایت یافته است و هدایت هم فضل و نعمتی از جانب حق تعالی است. (8-7 حجرات) در حقیقت ایمان نوعی علاقه شدید الهی و معنوی است هر چند از استدلالات عقلی ریشه می گیرد و لذا امام صادق ^(ع) فرمود: « هل الایمان إلّا الحبّ و البغض»؟ سپس این آیه سوره حجرات را تلاوت فرمودند.

این اصل مسلّم قرآنی است که شرط قبولی اعمال ایمان است لکن در مقابل می فرماید: نشانه ایمان قلبی به خداوند و رسول هدایت هم اطاعت از فرمان خدا و این رسول است « در عمل» یعنی اظهار ادب کامل رفتاری در ظاهر و باطن در محضر رسول گرامی ^(ص) رعایت ادب حضور در اعمال ظاهری ، در سخن گفتن و خطاب کردن و...(5-1 حجرات) و ادب باطنی یعنی اطاعتی کامل از خدا و رسول گرامی (14 حجرات) تا پاداش اعمال به طور کامل داده شده (14 حجرات) و حبط و ضایع و باطل نگردد. ⁽¹⁾ البته اگر پیامبر ^(ص) از شما اطاعت کند شما به مشقت می افتید! (7 حجرات) اما موارد اطاعت کدامند؟ مؤمنین را پیوسته در حال رکوع و سجود می بینی در حالیکه همواره فضل و رضای خداوند را می طلبند ، نشانه آنها در صورتهایشان از اثر سجده نمایان است (29 فتح) کمی از شب را می خوابند (17 ذاریات) اوّابند، به سوی خدا باز می گردند(32 ق) از خداوند رحمان در نهان می ترسند و با قلبی پر انابه در محضر او حاضر می شوند(33 ق) پیمانها و احکام او را حفظ می کنند. (32ق) و از جمله آن اطاعت در امر جهاد است که می فرماید: مؤمنان واقعی تنها کسانی هستند که به خدا و رسولش ایمان آوده اند، سپس هرگز شک و تردید ی به خود راه نداده با اموال و جان خود در راه خدا جهاد کرده اند. آنها راستگو یانند (15 حجرات) پس نشانه عدم تردید و دودلی در اسلام جهاد است و استقامت در مسیر آن. پس می فرماید: این توصیف مؤمنین است در تورات و انجیل ، همانند زراعتی که جوانه های خود را خارج ساخته سپس به تقویت آن پرداخته تا محکم شده و بر پای خود ایستاده است و به قدری نمو و رشد کرده که زارعان را به شگفتی وامی دارد . این برای آن است که کافران را به خشم آورد کسانی از یاران پیامبر که ایمان آورده کارهای شایسته انجام داده اند خداوند به آنان وعده آمرزش و اجر عظیمی داده است (29 فتح) و سپس می فرماید: پس هرگز سست نشوید و دشمنان را به صلح ذلت بار دعوت نکنید در حالی که شما برترید و خدا با شماست.(35 محمد) اطاعت از رسول خدا در امر جهاد هم پاداش نیک دارد (16 فتح) بدانید اگر دین خدا را یاری کنید خداوند شما را یاری نموده و گامهایتان را استوار می سازد (7 محمد) آرامش را بر دلهای مؤمنان نازل می کند تا ایمانی بر ایمانشان بیافزاید ⁽²⁾ (4-26فتح) این برای آن است که خداوند مولا و سرپرست کسانی است که ایمان آورده اند اما کافران مولایی ندارند (11 محمد) برخی گفته اند این آیه امید بخش ترین آیات قرآن است. چرا که همه مؤمنان را اعم از عالم و جاهل – زاهد و راغب – کوچک و بزرگ – زن و مرد – پیر و جوان تحت حمایت و عنایت خاص پروردگار معرفی می کند حتی مؤمنان گنهکار را استثناء نمی نماید و در لسان قرآن استقامت کنندگان محسنین هستند آنان که گفتند: پروردگار ما "الله" است سپس استقامت نمودند نه ترسی دارند و نه غمی...(14-13 احقاف) و کسانی هم که در راه خدا کشته شدند هرگز اعمالشان از بین نمی رود آنان هدایت شده اند.کارشان را اصلاح می کند و وارد بهشت می نماید.(6 محمد) و توصیه دیگر به مؤمنان صبر است چنانکه به پیامبر(ص) در برابرکافران توصیه می نماید: " فاصبر کما صبر اولوا العزم من الرسل" (35 احقاف، 40-39 ق) و آنان عبارتند از " نوح^(ع)، ابراهیم^(ع) ، موسی^(ع) ، عیسی^(ع) ،ثم محمد^(ص)" و مسلمانان هم با الهام از مکتب اصیل چنین پیامبری با صبر و شکیبایی پیروز خواهند شد.

از دیگر ویژگیهای مؤمنین این است که در برابر کفار سرسخت و شدید و در میان خود مهربانند (29 فتح) و باید چنین باشد زیرا مؤمنان با هم برادرند (10 حجرات) و به این دلیل بر هم حقوقی دارند ⁽³⁾ لکن در ابراز مهر و محبت نسبت به یکدیگر از حمیّت «تعصب» جاهلی دور هستند. (26 فتح) تعصّبی که به فرموده امام سجاد ^(ع) موجب گناه است اینکه ، انسان بَدان قوم خود را از نیکان قوم دیگر برتر شمرده آنها را در ظلم و ستم یاری کند ولی دوست داشتن قوم خود تعصّب نمی باشد و امر شده که بین دو برادر خود صلح و آشتی دهید(10 حجرات) و هر گاه دو گروه مؤمن با هم به نزاع و جنگ پردازند آنها را آشتی دهید و اگر یکی از آن دو بر دیگری تجاوز کند با گروه متجاوز پیکار کنید تا به فرمان خداوند باز گردد و هر گاه بازگشت ، میان ان دو به عدالت صلح برقرار سازید و عدالت پیشه کنید که خداوند عدالت پیشگان را دوست دارد (9 حجرات) و دیگر زمینه های اطاعتی آنکه ، خبر شخص فاسق را بدون تحقیق نپذیرید(6 حجرات) یکدیگر را مسخره نکنید . عیب جویی ننمایید. با القاب زشت یکدیگر را نخوانید . از گمان بد بپرهیزید. غیبت نکنید چرا که اسلام برای حفظ آبرو و حیثیت اجتماعی مؤمنان اهمیت فوق العاده ای قائل است (12-11 حجرات) جهاد با مال هم نشانه ایمان واقعی است (15 حجرات) پس متقین حقی برای سائل و محروم قرار می دهند و حقوق واجب و مستحب مادی را ادا می نمایند (19 ذاریات) و بخل نمی ورزند (38 فتح) سرگذشت امتهای سلف و عقوبتشان در زمینه عدم اطاعت فرامین الهی برای آن کس که عقل دارد یا گوش دل فرا دهد و در حالی که حاضر باشد قابل تأمل است. نتیجه آنکه در جبران گناه توصیه به استغفار است و مؤمنان در سحرگاهان استغفار می کنند (18 ذاریات) و پیامبر ^(ص) هم برای ایشان استغفار می نماید ⁽⁴⁾ (19 محمد) و اما در باب استغفار پیامبر ^(ص) درباره خود حضرت که به حکم مقام عصمت هرگز مرتکب گناهی نشده اند ، امام رضا در پاسخ مأمون می فرماید: منظور از گناهان گذشته و آینده گناهان حضرت نزد مشرکان عرب به خاطر دعوت به توحید بوده که با فتح مکه و گسترش اسلام بخشیده شد. ⁽⁵⁾ (19 محمد،3-2 فتح) و اما گام بعدی در مسیر هدایت « تقوی» است که می فرماید: خداوند هدایت یافتگان را به هدایتشان می افزاید و روح تقوا را به آنان می دهد (17 محمد) چرا که تقوا ثمره شجره ایمان است و البته دارای مراحلی است:

1. نگهداری نفس از عذاب جاودان از طریق تحصیل اعتقادات صحیح
2. پرهیز از هر گونه گناه اعم از ترک واجب و فعل معصیت
3. خویشتنداری در برابر آنچه قلب آدمی را به خود مشغول می دارد و از حق منصرف می سازد و این تقوای خاص بلکه خاصّ الخاص است.

خداوند مؤمنین را به حقیقت تقوا ملزم ساخت و آنان از هرکس شایسته تر و اهل آن بودند (26 فتح) و قلوبشان را برای تقوا خالص و گسترده ساخت.(3 حجرات) پس امر به تقواست (1-12 حجرات) و پیامبر (ص) فرمود : خداوند به وضع خانوادگی و نسب شما نگاه نمی کند و نه به اجسام شما و نه به اموالتان ولی نگاه به دلهای شما می کند کسی که قلب صالحی دارد خداوند به او لطف و محبت می کند. شما همگی فرزندان آدمید و محبوبترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست و در اوج کلام خداوند می فرماید: " إنّ أکرمکم عند الله أتقاکم" (13 حجرات) چه زیباست جامعه ای که بر اساس این معیار ارزشی اسلام بنا شود . بدانید حیات دنیا لهو و لعب است. اما اگر ایمان و تقوا داشته باشید خداوند پاداش شما را می دهد و اموال شما را نمی طلبد. (36 محمد) و بالاخره در گام آخر در مسیر هدایت یقین قرار دارد که می فرماید: در زمین آیاتی برای جویندگان یقین است و در وجود شما نیز نشانه های خداوند فراوان است (21 – 20 ذاریات) به راستی آیا کسی که دلیل روشنی از سوی پروردگارش دارد همانند کسی است که زشتی اعمالش در نظرش آراسته شده و از هوای نفسش پیروی می کند ؟! (14 محمد) مؤمنان از حق پیروی کردند و کافران از باطل. خداوند اینگونه برای مردم مثلهای زندگی آنان را بیان می کند (3 محمد) کافر متکبر لجوج که به شدت مانع خیر و متجاوز و در شک و تردید است همان کسی که معبود دیگری با خدا قرار داده (26 – 25 ق) مرگ بر این کافرانی که (8 محمد) نه تنها خود کافر شدند بلکه مردم را هم از راه خدا باز داشتند و بعد از روشن شدن هدایت باز به مخالفت با پیامبر ^(ص) برخاستند و نسبت به قرآن کراهت دارند (9 محمد) خداوند اعمالشان را نابود کرده و در حال کفر از دنیا می روند و خداوند هرگز این کافران را نمی بخشد (1- 32 – 34) و منافقان هم همچون کافران پس از روشن شدن هدایت پشت به حق کرده شیطان اعمالشان را زینت داده و با آرزوهای طولانی فریفته است زیرا از کسانی که نزول وحی را کراهت داشتند پیروی کردند و نیز آنچه را که خداوند را به خشم می آورد و از آنچه موجب خشنودی خداوند است کراهت دارند پس خداوند اعمالشان را نابود کرده و کینه هایشان را آشکار می کند (26 – 25 محمد) آنان از طرز سخنانشان شناخته می شوند (30 محمد)

به هر حال مرگ و سکرات آن که حق است به انسان دست می دهد حالتی شبیه به مستی که بر اثر فر رسیدن مقدمات مرگ به صورت هیجان و انقلاب فوق العاده ای در انسان ظاهر می شود و گاه بر عقل او چیره گشته او را در اضطراب و ناآرامی شدیدی فرو می برد (19 ق) و سوگند به بادها ... ابرها ... کشتیها و فرشتگانی که کارها را تقسیم می کنند . وعده رستاخیز حتمی و واقع شدنی است. " یوم الدین"روز جزا فرا می رسد(6-5ذاریات) و هم اکنون هم نشانه های قیامت آمده است.(18 محمد) و پیامبر^(ص) به سلمان فرمود: از نشانه های قیامت تضییع نماز ، پیروی از شهوات ، تمایل به هوا پرستی ، گرامی داشتن ثروتمندان ، فروختن دین به دنیاست و در این هنگام است که قلب مؤمن در درونش آب می شود آنچنان که نمک در آب! از این همه زشتیها که می بیند و توانایی بر تغییر آن ندارد!

آیا ما از آفرینش نخستین عاجز ماندیم که قادر بر آفرینش رستاخیز نباشیم؟! ولی آنها با این همه دلایل باز در آفرینش جدید تردید دارند. (15 ق) خداوندی که آسمان و زمین را آفریده و از آفرینش آنها ناتوان نشده می تواند مردگان را زنده کند (33 احقاف) آری؛ ما زنده می کنیم و می میرانیم و بازگشت همه به سوی ماست. (43 ق) در صور دمیده می شود (20 ق) و منظور نفخ دوم است و سپس عالم محشر است. روزی که زمین به سرعت از روی انسانها شکافته شده و از قبر ها خارج می گردند و این جمع کردن برای ما آسان است. روزی که همگان صیحه رستاخیز را به حق می شنوند آن روز روز خروج از قبرهاست. (44-42 ق) هر انسانی وارد محشر می شود در حالی که همراه او حرکت دهنده و گواهی است (21 ق) فرشته همنشین او می گوید: این نامه اعمال اوست که نزد من حاضر است. (23 ق) معبودها هم دشمن انسان می شوند و حتی عبادت خود را انکار می نمایند! (6 احقاف) خداوند گواه اعمال انسانهاست و می فرماید: ما انسان را خلق کردیم و به وسوسه های نفس او آگاهیم " ونحن أقرب إلیه من حبل الورید" (17 ق) زیرا او خالق است و خلقش دائم و مستمر. و ما در جمیع حالات وابسته به وجود او هستیم. با این حال چگونه ممکن است از ظاهر و باطن ما بی خبر باشد ؟ و به علاوه دو فرشته راست و چپ که ملازم انسان هستند اعمال او را دریافت می دارند . انسان هیچ سخنی را بر زبان نمی آورد مگر اینکه همان دم ، فرشته ای مراقب و آماده برای انجام مأموریت « وضبط آن » می باشد. ( 18 – 16 ق)

عدم ایمان به خدا و رسول، سرنوشتش آتش فروزان است (13 فتح) پس خداوند می فرماید: هر کافر متکبر لجوج را در جهنم افکنید (24 ق) و نیز دروغگویان را بر آتش می سوزانند (13 ذاریات) در هنگام عرضه کافران بر آتش به آنها می گویند : از طیبات و لذائذ زندگی دنیای خود استفاده کردید « هم چون چهارپایان»(12 محمد) و از آنان بهره گرفتید اما عذاب ذلت بار به خاطر استکباری که در زمین به ناحق کردید و به خاطر گناهانی که انجام می دادید، جزای شما خواهد بود. (20 احقاف) آیا این «عذاب» حق نیست؟ عذاب را به خاطر کفرتان بچشید (33 احقاف ) در این عذاب جاودانند و از آب جوشان نوشانده می شوند که اندرونشان را هم متلاشی می کند؟! (15 محمد) همنشین کافران از شیاطین می گوید: پروردگارا! من او را به طغیان وا نداشتم لکن او خود در گمراهی دور و درازی بود. خداوند می فرماید: نزد من جدال و مخاصمه نکنید، من پیشتر به شما هشدار داده ام ! (28 – 27 ق) و به جهنم می گوییم: آیا پر شده ای؟! و او می گوید : آیا افزون بر این هم هست؟!(30 ق)

در مقابل بهشت را به پرهیزگاران نزدیک می کنیم به آنان گفته می شود: به سلامت وارد بهشت شوید . امروز روز جاودانگی است هر چه بخواهند برای آنها در آنجا هست و نزد ما نعم بیشتری است (31-34 – 35 ق) توصیف بهشتی که به پرهیزگاران وعده داده شده چنین است : در آن نهرهایی از آب صاف و خالص که بد بو نشده و نهرهایی از شیر که طعم آن دگرگون نگشته و نهرهایی از شراب طهور که مایه لذت نوشندگان است و نهرهایی از عسل مصفاست و برای آنها در آن از همه انواع میوه ها وجود دارد و از همه بالاتر امرزشی است از سوی پروردگارشان! (15 محمد)

---

1)     در این سوره ها برای بیان نابودی اعمال از واژه های « حبط- ضلّ – بطل» استفاده شده است و طبق کلام الهی عواملی چون منت گذاردن ، آزار دادن ، عجب و حسد ثواب عمل را نابود ساخته و اینکه نگهداری عمل « از ریا» از خود عمل سخت تر است!!

2)     سکینه در اصل از ماده سکون به معنی آرامش و اطمینان خاطری است که هر گونه شک و تردید و وحشت را از انسان زائل نموده او را در طوفان حوادث ثابت قدم می دارد که یا جنبه اعتقادی دارد و یا جنبه عملی

3)     برای آگاهی نسبت به این حقوق سی گانه به جلد 22 تفسیر نمونه ذیل آیه مراجعه شود.

4)     البته خداوند گناهان مؤمنین به قرآن و موفق به عمل صالح را می بخشد و کارشان را اصلاح می کند . (2 محمد)

5)     هر چند کافران می گویند اگر اسلام چیز خوبی بود مؤمنان از ما در ایمان به آن پیشی نمی گرفتند و چون خودشان هدایت نشدند می گویند: قرآن یک دروغ قدیمی است.(11 احقاف)

امام علی (علیه السلام):

پرهیزگاران در شب بر پا ایستاده مشغول نمازند. قرآن را جزء جزء و با تفکر و اندیشه می خوانند. با قرآن جان خود را محزون و داروی درد خود را می یابند. وقتی به آیه ای برسند که تشویقی در آن است با شوق و طمع بهشت به آن روی می آورند و با جان پر شوق در آن خیره شوند و گمان برند که نعمتهای بهشت برابر دیدگانشان قرار دارد.

نهج البلاغه – خطبه 193

گزیده ای از معارف الهی جزء بیست و پنجم:

• برای پویندگان طریق «معرفة الله» پایه اصلی شناخت تمام صفات خداوند این است " لیس کمثله شیء"(11شوری) که بدون توجه به آن به هیچ یک از اوصاف پروردگار پی نخواهند برد . او "لطیفٌ بالعباد" است (19 شوری) و مقام لطف هم بهترین دلیل بر مقام ربوبیت حضرت حق پس از خالقیت می باشد "الذی فطرنی سیهدین"(27 زخرف) و چون هدایت از شئون ربوبی است مسیر هدایت الهی هم مشخص می گردد "صراط مستقیم" که می فرماید: آنچه را بر تو وحی شده محکم بگیر که تو بر صراط مستقیمی! (42 زخرف) پس هرگز در این تردید نکنید و از من پیروی نمایید که " هذا صراطٌ مستقیمٌ". (61 زخرف) تو را بر شریعت و آیین حقی قرار دادیم از آن پیروی کن و از هوسهای کسانی که آگاهی ندارند پیروی مکن (18 جاثیه) سپس فرمود: آیینی را برای شما تشریع نمود که به نوح^(ع) توصیه کرده بود و آنچه را بر تو وحی فرستادیم و به ابراهیم ^(ع) و موسی^(ع) و عیسی^(ع) سفارش کردیم، این بود که: دین را بر پا دارید و در آن تفرقه ایجاد نکنید(13شوری) " و جعلها کلمة باقیة فی عقبه لعلهم یرجعون" (28 زخرف) ابراهیم^(ع) نه تنها در حیات خود طرفدار اصل توحید و مبارزه با هر گونه بت پرستی بود بلکه تمام تلاش و کوشش خود را به کار گرفت که کلمه توحید همیشه در جهان باقی و برقرار بماند. او حکم توحید را «کلمه باقیه» در فرزندان و اعقاب خود قرار داد و جالب اینکه امروز تمام ادیانی که در کره زمین دم از توحید می زنند از تعلیمات توحیدی ابراهیم^(ع) الهام می گیرند و سه پیامبر بزرگ الهی « موسی^(ع) ، عیسی^(ع) و محمد ^(ص)» از دودمان اویند. پس عیسی^(ع) هم بنده ای بود که ما به او نعمت داده و او را نمونه و الگویی برای بنی اسراییل قرار دادیم (59 زخرف) فرماید: " ان الله هو ربّی و ربّکم فاعبدوه هذا صراطٌ مستقیم"(64 زخرف)
• وتوصیه دیگر اینکه مراقب باشید شیطان شما را از این راه باز ندارد که او دشمن آشکار است (62 زخرف) و هر کس از یاد خداوند دور شود ، شیطان را به سراغ او می فرستیم. پس همواره قرین اوست که از راه خدا باز می دارد، در حالیکه «این انسان» گمان می کند هدایت یافته حقیقی است!! اما در قیامت می فهمد که شیطان بد همنشینی بوده است!! (38-36زخرف)
• آری! " فلذلک فادعُ"(15 شوری) آنها را به سوی این آیین واحد الهی دعوت کن و به راستی "إنک لتهدی إلی صراط مستقیم" (52 شوری) تو مسلّماً به سوی راه راست هدایت می کنی ، راه خداوندی که تمامی آنچه در آسمانها و زمین است از آن اوست. آگاه باشید که همه کارها تنها به سوی خدا باز می گردد (53شوری) لذا به بندگان می فرماید: اجابت کنید دعوت پروردگار خود را پیش از آن که بازگشتی برای آن در برابر اراده خداوند نباشد! (47 شوری) و بدینگونه خداوند با روشن کردن مسیر هدایت بندگان ، باطل را محو و حق را پابرجا می سازد (24شوری) یعنی صراط مستقیم الهی همان پیام قرآن حق است که رحمتی از جانب پروردگار می باشد (6 دخان) در شبی پر برکت به حق نازل شده همراه با میزان (17 شوری) و به حق هم تلاوت می شود . به راستی اگر به آن ایمان نیاورند به کدام سخن بعد از آن ایمان می آورند؟ (6جاثیه) قرآن کتاب مبین است (2دخان) آن را بر زبان تو آسان ساختیم تا متذکر شوند. (58زخرف) با اینکه محتوایش فوق العاده عمیق و ابعادش بسیار گسترده است ساده، روان، همه کس فهم و قابل استفاده برای همه قشرهاست. مثال هایش زیبا، تشبیهات آن طبیعی و رسا،داستانهای واقعی و آموزنده، دلایل آن روشن و مستحکم، بیانش ساده و فشرده و پر محتوا و در عین حال شیرین و جذّاب تا در اعماق قلوب انسانها نفوذ کند، بی خبران را آگاه، و دلهای آماده را متذکر می سازد . آری ، قرآن "لذکرٌ لک و لقومک" (44زخرف) مایه یادآوری و عظمت تو و قوم توست. هدف نزول ذکر «قرآن» بیدار ساختن انسانها و آشنا نمودن آنان به وظایفشان می باشد. این قرآن و شریعت آسمانی «صراط مستقیم»، وسائل بینایی و مایه هدایت و رحمت بر مردمی است که به آن یقین دارند (20جاثیه) و درباره آنان می فرماید: آنچه به شما عطا شده متاع زود گذر زندگی دنیاست و آنچه نزد خداوند است برای کسانی که ایمان آورده و بر پروردگارشان توکل می کنند بهتر و پایدارتر است . همان کسانی که از گناهان بزرگ و اعمال زشت اجتناب می ورزند. "فواحش" به معنای اعمال بسیار زشت است و ذکر خاص آن پس از کبائر که عام است نشان از اهمیت آن دارد . هنگامی که خشمگین شوند عفو می کنند .« چرا که امام باقر(ع) می فرماید: کسی که به هنگام شوق و علاقه و به هنگام ترس و وحشت و هنگام خشم و غضب، مالک نفس خویشتن باشد خداوند بدن او را بر آتش دوزخ حرام می کند.» و کسانی که دعوت پروردگارشان را اجابت کرده و نماز را بر پا می دارند و کارهایشان به صورت مشورت در میان آنهاست؛ زیرا حضرت علی^(ع) می فرماید: هیچ پشتیبان و تکیه گاهی هم چون مشورت نیست و مشورت عین هدایت است. و نیز از آنچه به آنها روزی داده ایم انفاق می کنند و کسانی که هر گاه ستمی به آنان رسد «تسلیم ظلم نشده» یاری می طلبند. (38-37شوری) پس اینان که ایمان آورده و عمل صالح انجام می دهند بدانند هرکس کار نیکی انجام دهد بر نیکی اش می افزاییم چرا که خداوند آمرزنده و سپاسگزار است (23شوری) ، در خواست آنان را اجابت می نماید که یا پذیرش عبادات و طاعات آنهاست یا دعای آنان درباره یکدیگر یا طلب شفاعت درباره آنها ، و علاوه بر آن از فضل خود به آنها می افزاید. (26شوری) ظالمان یار و یاور یکدیگرند اما خداوند یاور پرهیزگاران است. توبه آنان را می پذیرد و بدیهایشان را می بخشد. (25شوری) ملائکه هم برای آنان استغفار می کنند و خداوند غفور و رحیم است. (35شوری) بسیاری از گناهان را می بخشد(34 شوری) و می فرماید: هرمصیبتی به شما برسد به خاطر اعمالی است که انجام داده اید و بسیاری را نیز عفو می کند (30 شوری) حضرت علی (ع) می فرمایند: هیچ ملتی از آغوش ناز و نعمت زندگی گرفته نشد مگر به واسطه گناهانی که انجام دادند زیرا خداوند هرگز به بندگانش ستم روا نمی دارد. هر گاه مردم در موقع نزول بلاها و سلب نعم با صدق نیت به پیشگاه خداوند تضرع کنند و با دلهای پر اشتیاق و آکنده از مهر خداوند از او در خواست جبران نمایند ، مسلّماً آنچه از دستشان رفته را به آنها باز می گرداند و هر گونه مفسده ای را برای آنها اصلاح می کند (نهج البلاغه – خطبه 178)
• اما کسانی که به آیات قرآن کافر شوند عذاب دردناک دارند (10جاثیه) آنان که کفورند و "کفور مبین"(15زخرف ، 48شوری) و وقتی حق «قرآن» برای آنان آمد کراهت داشتند (78 زخرف) و به خاطر این ویژگی کفّار به پیامبر ^(ص) توصیه شده است که: از آنان اعراض کن با این کلام: "فاصفح عنهم" (89 زخرف) و این اعراض قهر و جدایی توأم با خشونت و پرخاشگری نیست بلکه سلام است، سلامی به عنوان جدایی و بیگانگی نه دوستی و تحیّت! (89 زخرف) زیرا پیامبر ما مأمور به استقامت است، عدم پیروی از هوا و هوسهای بندگان و مأمور به اجرای عدالت میان آنان ، دادگری و عدالت در حالت خشنودی و غضب!! (15 شوری)
• کفر کافران هم برخاسته از تکبّر ایشان است؛ هر چند پرهیز داده شده اند که در برابر خداوند «هم چون فرعون» تکبّر نورزند (2 دخان) لذا می فرماید: وای بر دروغگوی گنهکار که پیوسته آیات خداوند رامی شنود اما از روی تکبّر اصرار بر مخالفت دارد گویی اصلاً آن را نشنیده است و هر گاه به بعضی از آیات آگاه شود استهزاء می نماید.(9-7جاثیه)

• و کافرانی که در برابر قرآن استکبار کردند، مجرمند. (33جاثیه) کافران با حق بازی می کنند (9 دخان) و در نقطه مقابل تمسک به قرآن "صراط مستقیم" (21 زخرف) به تقلید کورکورانه از پدران و روش آنها پرداخته و آن را هدایت می پندارند!! (22 زخرف) آن هم هدایت بخش تر از قرآن !! (24 زخرف) روشی که آنان را به انعکاس زشت در برابر تولد فرزند دختر وا می دارد. (17 زخرف) و نمی دانند که مالکیت و حاکمیت آسمانها و زمین از آن خداوند است؛ هر چه را بخواهد می آفریند . به هر کس اراده کند دختر می بخشد و به هر کس بخواهد پسر، یا اگر بخواهد پسر و دختر هر دو را برای آنان جمع می کند و هر کس را بخواهد عقیم می گذارد زیرا که او دانا و قادر است. (50- 49 شوری) و یا جایگاه انسانی خود را تخفیف داده و به اطاعت انسانی مثل خود می پردازد "مثل فرعون" (54 زخرف) و یا می گویند : اگر خداوند می خواست ما فرشتگان را پرستش نمی کردیم! آنان به این امر هیچ گونه علم و یقین ندارند و جز دروغ چیزی نمی گویند. (20 زخرف) به هنگام اعطای نعمت روی گردانده و با حال تکبّر از حق دور می شوند. (49 فصلت) اگر روزی آنها هم زیاد شود طغیان می کنند. (27 شوری) لذا می فرماید: اگر تمکّن کفّار از مواهب مادی سبب نمی شد همه مردم به اتفاق گمراه شوند ما برای کسانی که کافر می شدند خانه هایی قرار می دادیم با سقفهایی از نقره و نردبانهایی که از آن بالا روند و برای خانه های آنها درها و تختهایی «زیبا و نقره گون» قرار می دادیم که بر آن تکیه کنند و انواع وسایل تجملی ، ولی تمام اینها متاع زندگی دنیاست و آخرت نزد پروردگارت از آن پرهیزگاران است (35-33 زخرف) و نیز می فرماید: آیا آنان رحمت پروردگارت را تقسیم می کنند؟! ما معیشت آنان را در حیات دنیا در میانشان تقسیم کردیم و بعضی را بر بعضی برتری دادیم تا یکدیگر را مُسخّر کرده « و با هم تعاون نمایند» و رحمت پروردگارت از تمام آنچه جمع آوری می کنند بهتر است. (32 زخرف) پس هر گاه مختصر ناراحتی به اینان می رسد تقاضای فراوان و مستمر برای برطرف شدن آن را دارند، (51 فصلت) اگر نعمت دهیم دلخوش می شوند و اگر بلا نازل شود کافر می گردند. (48 شوری)

• هرگاه شر و بدی به ایشان می رسد مأیوس می شوند (49 فصلت) و خداوند هم پس از مأیوس شدن آنان رحمت خود را نازل می کند (28 شوری) گمان ندارند که قیامت بر پا شود و معتقدند اگر بازگشتی باشد برای ایشان فقط پاداش نیک است!! (50 فصلت) در صورتی که وعده خداوند حق است و شکی در آن نیست. (7شوری، 32جاثیه) شاید نزدیک باشد. (17 شوری) ناگهانی است. (66زخرف) اما علم آن در نزد خداوند است. (47- 85 زخرف) در هنگام وقوع آن انسانها از قبر های خود خارج می شوند مثل زنده شدن زمین مرده !!(11زخرف) آری این خداوند است که شما را زنده می کند. (26 جاثیه) چرا که روز قیامت «یوم الجمع» است . در آن روز هر امتی از وحشت بر زانو نشسته به سوی کتابش « نامه اعمال» خوانده می شود. آری این کتاب ماست که جز به حق با شما سخن نمی گوید. (29-27 جاثیه) آنچه را انجام می دادید در آن می نوشتیم (29 جاثیه) بدیهای اعمال کافران و آنچه استهزاء می نمودند بر ایشان آشکار می گردد. با دیدن اعمالشان سخت بیمناکند.(22شوری) سپس قیامت را « یوم الفصل» گویند. وعده گاه همه! (40 دخان) گروهی در بهشت و گروهی در جهنم (7 شوری) آنها را می بینی که بر آتش عرضه می شوند در حالیکه از شدت مذلّت خاشعند و زیر چشمی به آن نگاه می کنند! (45 شوری) مجرمان در این عذاب جاودان و مأیوسند و مرگ خویش را می طلبند . هرگز عذابشان تخفیف نمی یابد. فریاد می کشند : ای مالک دوزخ! ای کاش پروردگارت ما را بمیراند تا آسوده شویم می گویند: شما در اینجا ماندنی هستید .(77 – 74زخرف) خداوند آنان را فراموش می کند چون آنان قیامت را فراموش کرده ، آیات الهی را به سخره گرفته و زندگی دنیا آنان را فریب داد. (35-34 جاثیه) در آن روز هیچ دوستی، دوست خود را کمک نمی کند و یاری نمی شوند مگر کسی که خدا به او رحم کند. (41-40 جاثیه) عذاب کافران ، غذایی از درخت زقّوم ... و به مأموران گویند : این کافر مجرم را بگیرید و میان دوزخ پرتابش کنید و... (50 – 43دخان)
• به راستی آیا کسانی که مرتکب بدیها و گناهان می شوند گمان کردند ما آنها را هم چون کسانی قرار می دهیم که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده اند که حیات و مرگشان یکسان باشد؟! چه بد داوری می کنند! (21 جاثیه) مؤمنین پیوسته از قیامت هراسانند. (18 شوری) در روز قیامت که دوستان دشمن یکدیگرند، متقین دوستان هم هستند داخل در رحمت الهی (67 زخرف، 30 جاثیه) بدون حزن و اندوه چون مؤمن وتسلیم بوده اند. با همسرانشان در باغ های بهشت روبروی هم و در نهایت شادمانی هستند . با ظرفهای طلایی غذا و جامهای شراب طهور .... هرچه دلشان بخواهد و چشمها لذت برد، موجود است: لباسهایی از حریر نازک و ضخیم، انواع میوه ها به فراوانی. مرگ ندارند و جاودانه اند . از دوزخ محفوظ هستند. این فضل بزرگ پروردگار است. (30جاثیه، 22شوری، 68-73زخرف) به راستی هر کس عمل صالح کند برای خود کرده و هر کس کار بد ، به زیان خود اوست.(15 جاثیه)
• "الحمدلله" حمد و ستایش مخصوص خداوند است . پروردگار آسمانها و زمین و جهانیان و برای اوست کبریایی و عظمت در آسمانها و زمین " وهو العزیز الحکیم" (36-37 جاثیه)

امام علی علیه السلام:

شما در شمار عمل کنندگان به قرآن باشید، از قرآن پیروی کنید، با قرآن خدا را بشناسید و خویشتن را با قرآن اندرز دهید و رأی و نظر خود را در برابر قرآن متهم کنید و خواسته های خود را با قرآن نادرست بشمارید.

نهج البلاغه خطبه 176

گزیده ای از معارف الهی جزء بیست و چهارم:

• ارائه بهترین راه هدایت جهت رسیدن بشر به سعادت، فصل مشترک همه مکاتب، ایدئولوژیها و طرز تفکرات مدعی در این زمینه است. چنان که فرعون نیز می گوید: "ما اهدیکم الا سبیل الرشاد" (29مومن)من شما را جز به راه صحیح راهنمائی نمی کنم و در طرف مقابل او، مؤمن آل فرعون مردی که از فرعونیان بود و به موسی ^(ع) ایمان آورده اما آن را مکتوم می داشت و در دل به موسی محبت می ورزید و خود را موظف به دفاع از او می دید هم گفت :ای قوم ! از من پیروی کنید که "اهدکم سبیل الرشاد" (38مومن) این زندگی دنیا، تنها متاع زود گذری است و آخرت سرای همیشگی است. حال داوری از آن کیست که بندگان را به راه صواب راهنمایی نماید؟ قرآن می فرماید: "والله یقضی بالحق" (20مومن) خداوند به حق داوری می کند به راستی باید او را شناخت که "و ما قدروا الله حق قدره" (67زمر) آری "بل الله" (66زمر) و به یقین کسانی که گفتند: «پروردگار ما خدای یگانه است سپس استقامت کردند فرشتگان برآنان نازل می شوند که نترسید و غمگین مباشید و... (30فصلت) و آفرینش خاص این «الله» است یعنی صفت بارز او «خالقیت» است پس می فرماید: "ذلکم الله ربکم خالق کل شیء" (62 مومن) «خالق هر چیز و ناظر برهمه اشیاء» (62زمر) و اگر از آنها «مشرکان» بپرسی: چه کسی آسمانها و زمین را آفرید؟ حتماً می گویند: «الله» (38زمر) که این سندی بر ابطال شرک است و بدانید آفرینش آسمانها و زمین از آفرینش انسان مهم تر است. (57غافر) که زمین بر اساس اطاعت الهی شکل گرفت "قالتا أتینا طائعین" (11فصلت) و چهار پایان را آفرید (79مومن) و انسان را. او کسی است که شما را از خاک آفرید سپس از نطفه، بعد از علقه. سپس شما را به صورت طفلی بیرون می فرستد بعد به مرحله کمال قوت خود می رسید و بعد از آن پیر می شوید. گروهی از شما پیش از رسیدن به این مرحله می میرند و درنهایت به سرآمد عمر خود می رسید. (67 مومن) اما وقتی شما را صورتگری کرد صورتتان را نیکو آفرید (64مومن) قامتی موزون و راست با صورتی زیبا و دلپذیر و در نهایت نظم و استحکام که امتیاز آن بر صورت موجودات زنده دیگر است. با این وصف آیا به من دستور می دهید که غیر خدا را عبادت کنم ای جاهلان !؟ (64زمر) چرا که به دلیل این خلق و آفرینش عبادت خاصّ ذات اوست "ان لا تعبدوا الا الله" (14فصلت) پس "فاعبد" (66زمر) و سزاوار است که تمام توجه خویش را به او کنید (6فصلت) که منیبین تنها متذکر از کلام اویند (13مومن) و به درگاه پروردگار برگردید (54زمر) "و فادعوه" (65مومن) وتنها خدا را بخوانید (14 مومن) و اگر برخی از بندگان از عبادت پروردگار تکبر کنند ، کسانی نزد او هستند که شب و روز برای خداوند تسبیح می گویند و خسته نمی شوند (38 فصلت) و دعا به درگاه او هم عبادت بزرگ است ، چیزی نزد خداوند افضل از این نیست که از او تقاضا کنند و از آنچه نزد اوست بخواهند و نزد خداوند مقامی است که جز با دعا و تقاضا نمی توان به آن رسید پس فرمود: "ادعونی استجب لکم" (60 مؤمن) مرا بخوانید تا دعای شما را بپذیرم . کسانی که از عبادت من تکبّر می ورزند به زودی با ذلت وارد دوزخ می شوند . به راستی آیا خداوند برای بنده اش کافی نیست؟! (36 زمر) نوجه و ایمان به محتوای این کلام شجاعت و اعتماد فوق العاده به انسان می بخشد خاطرش را آرام و مطمئن می سازد تا در برابر حوادث سخت همچون کوه مقاومت کند از انبوه دشمنان نهراسد از کمی همراهان وحشت نکند و بحران های شدید آرامش روح او را بر هم نزند « المؤمن کالجبل الراسخ لا تحرّکه العواصف» پس از غیر خدا نباید ترسید باید به او توکل کرد که فرمود: "قل حسبی الله علیه یتوکل المتوکلون"(38 زمر) و بالاتر باید امور خویش را به او تفویض نمود " أفوّض أمری إلی الله..." (44 مؤمن) تفویض گر چه از نظر مفهوم با توکل شباهت زیادی دارد ولی مرحله ای بالاتر از آن است چرا که حقیقت «توکّل» خدا را وکیل خویش دانستن است ولی «تفویض» مفهومش واگذاری مطلق به اوست و بدینسان به توحید ربوبیت می رسیم "ذلکم" الله ربّکم " (64 مؤمن) "ذلک ربّ العالمین"(9 فصلت) مالک ، مدبّر و مربّی هستی. جاوید و پر برکت است. (64مؤمن) پس "الحمد لله رب العالمین" ⁽¹⁾ "وکن من الشاکرین"(66زمر) و بگو: مأمورم که تنها در برابر رب العالمین تسلیم باشم"أُسلِم"(66 مؤمن) و شما هم ای بندگان خدا در برابر او تسلیم شوید (54 زمر) و از بهترین دستوراتی که از جانب پروردگار نازل شده پیروی کنید. (55 زمر) دستوراتی که در قالب دین الهی عرضه شده "مخلصین له الدین"(65 زمر) و دین خود را برای او خالص کنید هر چند کافران خشنود نباشند (14 مؤمن) تسلیم پیامبری باشید که "جاءهم بالحقّ" (25مؤمن) و روح به فرمان الهی بر وی القاء شده و روح همان مقام نبوت و وحی و قرآن است که مایه حیات دلها و همانند روح در پیکر انسانی است. (15 مؤمن) و پس از او تسلیم تمام کسانی باشیم که مبلّغ مکتب پیام آوران وحی هستند و مروّج سخنان حق و صدق و هم عمل کننده به آن «امامان معصوم و تبیین کنندگان مکتب آنها» (33 زمر) و به راستی چه کسی خوش گفتارتر است از آن کسی که دعوت به سوی خدا کند و عمل صالح انجام دهد و می گوید: « من از مسلمانانم» (33فصلت)؟!

• و داوری به حق «سبیل رشاد» به وسیله ربّ العالمین صورت می پذیرد. هدایت که از شئون ربوبیت است از مسیر نبوت و وحی می باشد. یعنی قرآن، که به حق نازل شده (41زمر) از سوی خدای عزیز علیم(2مؤمن) هیچگونه باطلی نه از پیش رو نه از پشت سر به سراغ آن نمی آید از سوی خدای حکیم و شایسته نازل گردیده (42 فصلت) . هر مطلبی را جای خود بازگو نموده ، بشیر و نذیر است (2فصلت) و برای مؤمنان هدایت و شفاست. (44فصلت) شفا از مرض گناه که در اثر پذیرش وسوسه شیطان است و می بایست با آمدنش استعاذه نمود (36فصلت) و راه شفا هم ، توبه و استغفار که می فرماید:"ای بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که همه گناهان را می آمرزد زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است 053 زمر) کلامی که از امید بخش ترین آیات قران است به دلیل مفاهیم ویژه و خاص که در تک تک وازه های آن وجود دارد ⁽²⁾ و خاصّه جملات پایانی که با حرف «إنّ» شروع می شود سپس کلمه «الذنوب» که همه گناهان را بدون استثناء در بر گرفته و سخن در آن به اوج رسید و دریای رحمت را موّاج می سازد و آن گاه «جمیعاً» که امیدواری را به آخرین مرحله می رساند و نیز دو وصف از اوصاف امید بخش حق تعالی «غفور و رحیم» است و اینکه خداوند «غافر الذنب، قابل التوب و لذو مغفرة» است (3مؤمن، 43 فصلت) لذا امر به استغفار است (6 فصلت) و فرشتگان هم برای مؤمنان استغفار نموده و می گویند: پروردگارا! رحمت و علم تو همه چیز را فرا گرفته . پس کسانی را که توبه کرده و راه تو را پیروی می کنند ، بیامرز و آنان را از عذاب دوزخ نگاه دار(7 مؤمن)

• به راستی آیا آنها که این «سبیل رشاد» را پذیرا شدند با دیگران برابرند؟ هرگز نابینا و بینا یکسان نیستند! همچنین کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام داده اند با بدکاران یکسان نخواهند بود!! (58 مؤمن) کسانی که به قرآن ایمان نمی آورند در گوشهایشان سنگینی است و گویی نابینا هستند و آن را نمی بینند . گویی آنان از راه دور صدا زده می شوند! (44فصلت) کافرند و متکبّر، متکبّر جبّار، مسرف و کذّاب (28-27-35مؤمن) گفتند: قرآن را گوش ندهید و موقع تلاوت آن جنجال کنید. (28-26 فصلت) و باز می فرماید: هنگامی که خداوند به یگانگی یاد می شود دلهای کسانی که به آخرت ایمان ندارند ،مشمئز و متنفّر می گردد اما هنگامی که از معبودهای دیگر یاد می شود آنان خوشحال می شوند (45 زمر) آنان کتب آسمانی و آنچه رسولان خود را به آن فرستادیم، تکذیب کردند . پس در عذاب جاودان الهی (73-71مؤمن) وارد می شوند. این عذاب به خاطر آن است که به ناحق در زمین شادی می کردند و از روی غرور و مستی به خوشحالی می پرداختند. (75 مؤمن) برای محو حق به مجادله با باطل دست زدند. (6مؤمن) زکات نداده و به آخرت کافرند. (7 فصلت) پس بدانند خشم خداوند و خشم مؤمنان نسبت به آنان از خشم ایشان نسبت به خودشان بیشتر است !!(10 – 35 مؤمن) و اینکه عذاب الهی ألیم و شدید است!!(3-22 مؤمن، 43 فصلت)

• بالاخره زمان مرگ فرا می رسد برخی قبض روح می شوند و خداوند ارواحی را که نمرده اند نیز به هنگام خواب می گیرد. سپس ارواح کسانی که فرمان مرگشان را صادر کرده نگه می دارد و ارواح دیگری را که باید زنده بمانند، باز می گرداند تا سرآمدی معیّن ، در این امر نشانه های روشنی است برای کسانی که می اندیشند (42 زمر) و سپس عالم برزخ است و عرضه آتش در هر صبح و شام به جهنمیان در این عالم (16مؤمن) و بعد هم عالم قیامت "إنّ الساعة لاتیة" (59 مؤمن) در صور دو بار دمیده می شود و سپس ناگهان همگی به پا می خیزند در انتظار حساب و جزا (68زمر) و زنده شدن مردگان هم مانند زنده شدن زمین خشک و بی جان است. قیامت روز ملاقات است، انذار کن بندگان را نسبت به این روز (15مؤمن) آری عذاب دنیا خوار کننده است . (39فصلت) ولی عذاب آخرت خوار کننده تر است (16 فصلت) قضاوت نسبت به اعمال انسانها به حق صورت می پذیرد. (75زمر) در آن روز زمین به نور پروردگار روشن می شود و نامه های اعمال را پیش می نهند و پیامبران و گواهان را حاضر می سازند (69 زمر) از همه بالاتر ذات پاک خداوند گواه است سپس پیامبران و اوصیاء بعد فرشتگان و زمین و زمان – زبان و دست و پا و چشم و گوش و حتی پوست تن انسان. (23-21فصلت) انسانها به پوست خود می گویند:«چرا بر ضد ما گواهی دادید؟» و آنها می گویند:« همان خدایی که هر موجودی را به نطق درآورده ما را گویا ساخته...»(21فصلت) و به هر کس آنچه انجام داده بی کم وکاست داده می شود (70 زمر،40-17مؤمن) حقیقت اعمال بد و آنچه استهزاء می کردند آشکار می گردد.(48زمر) صورت دروغگویان سیاه است (60زمر) دشمنان خدا را جمع کرده به سوی دوزخ می برند و صفوف را نگه می دارند.(19فصلت) کافران را گروه گروه به سوی جهنم رانده، وقتی به دوزخ می رسند درهای آن گشوده شده و نگهبانان دوزخ با سخنانشان آنان را ملامت می کنند (72-71زمر) معذرت خواهی ظالمین که لعنت الهی بر آنان باد ، برای آنها بی اثر (52مؤمن) و چون در دنیا حجت بر آنان تمام شده حسرتشان از کوتاهیها در دنیا هم بی فایده است. (58 – 56زمر) آنان می خواهند همه دارائیهای خود را جهت رهایی از عذاب فدا کنند!!(47زمر) کافران می گویند:«آیا راه خروجی هست؟» (11مؤمن) مستضعفان از ایشان به مستکبرانشان گویند: یک سهمی از آتش ما را پذیرا شوید!! و به مأموران گویند:از پروردگارتان بخواهید یک روز از عذاب ما را بردارد (49 مؤمن) و به پروردگار گویند: خدایا گمراه کنندگان ما را به ما نشان بده تا زیر پای خود نهیم و لگد مالشان کنیم.(29 فصلت)

• ای پیامبر! انذار کن ایشان را نسبت به "یوم الازفة" هنگامی که از شدت وحشت دلها به گلوگاه می رسد و تمامی وجود آنان مملوّ از اندوه ! برای ستمکاران دوستی و شفاعت کننده ای نیست!!(18 مؤمن) و نیز قیامت"یوم التناد" است. روزی که روی می گردانید و فرار می کنید. اما هیچ پناهگاهی در برابر عذاب خداوند وجود ندارد!!(32مؤمن) به راستی کسی که در آتش افکنده می شود بهتر است یا کسی که در نهایت امن و امان به محشر می آید؟!(40فصلت) اما متقین که بین زن و مردشان در دریافت پاداش اعمال تفاوتی نیست (40مؤمن) گروه گروه به سوی بهشت برده می شوند. هنگامی که به آن می رسند ،درهای بهشت گشوده می شود و نگهبانان به آنان می گویند: سلام بر شما! گوارایتان باد این نعمتها! داخل بهشت شوید و جاودانه بمانید و بهشتیان نیز گویند: "الحمدلله...." (74-73زمر) آنان در بهشت رستگارند ، هیچ بدی به آنان نمی رسد و هرگز غمگین نخواهند شد(61 زمر) این جزای محسنین است و خداوند بدترین اعمالی را که انجام داده اند در سایه ایمان و صداقتشان بیامرزد و آنها را به بهترین اعمالی که انجام می دادند پاداش دهد (35-34زمر) اجری است دائمی (8فصلت) زیرا خداوند وعده یاری به پیامبر^(ص) و مؤمنین در دنیا و آخرت داده است.(51 مؤمن)

• پس بدانید کسی که عمل صالح کند برای نفس خویش کرده و هر کس بد کند به خویشتن بد نموده و پروردگار به کسی ظلم نمی کند (46 فصلت)

---

1)     و این حمد دوبار است در دو مرحله خلقت انسان . یکبار در مرحله «إنّا لله» 64 مؤمن و مرحله دیگر«إنا إلیه راجعون» 75 مؤمن

2)     به تفسیر نمونه ج 19 ذیل آیه مراجعه شود.

امام علی (علیه السلام):

آگاه باشید که شفاعت قرآن پذیرفته و سخنش تصدیق می گردد ، آن کس که در قیامت قرآن شفاعتش کند بخشوده می شود و آن کس که قرآن از او شکایت کند محکوم است. در روز قیامت ندا دهنده ای بانگ می زند که: "آگاه باشید امروز هر کس گرفتار بذری است که کاشته و عملی است که انجام داده جز اعمال منطبق با قرآن"

نهج البلاغه – خطبه 176

گزیده ای از معارف جزء بیست و سوم:

• خداوند عزیز حکیم که نازل کننده به حق قرآن، این کتاب هدایت است ، (1-2 زمر) برای توجه دادن انسانها به آیات آفاقی و انفسی و نشانه های قدرتش در زمین و آسمان ، پیوسته در این قرآن به موجودات مختلف سوگند یاد می نماید تا بندگان را به تفکر در این آیات وادار و از این راه به معرفتش دست یابند. که از جمله آنان فرشتگانند .(1 – 3 صافات) سوگند حضرت حق به همه گروه های مورد سوگند ، حاکی از عظمت مقام آنها در پیشگاه اوست و ضمناً الهام کننده این حقیقت که رهروان و مجاهدان راه حق در تلاشهای جمعی خود برای رسیدن به مقصود می بایست از این مراحل بگذرند :

1. " الصافات" صفوف خود را منظم ساخته و هر گروه در صف خود قرار می گیرد ⁽¹⁾ تمام صفوف فرشتگانی که مأمور نزول وحی بر پیامبران در عالم تشریعند و یا آماده اجرای اوامر الهی در عالم آفرینش و نیز صفوف رزمندگان و مجاهدان راه خدا یا صفوف نماز گزاران و عبادت کنندگان .
2. سپس "زاجرات" به طرد موانع از سر راه و رفع مزاحمتها با فریاد بلند می پر دازند . یعنی فرشتگانی که وسوسه های شیاطین را از قلوب انسانها دور می کنند و یا انسانهایی که به فریضه امر به معروف و نهی از منکر می پردازند .
3. و بعد از آن " تالیات" آیات الهی و فرمانهای پروردگار را بر قلوب آماده پی در پی بخوانند و در مقام تحقق بخشیدن به محتوای آن برآیند. اشاره به تمام فرشتگان و جماعتهایی از مؤمنان که آیات الهی و ذکر خدا را پی در پی تلاوت می کنند.

• این کتاب نازل شده مبارک است (29 ص) دارای خیر مستمر و مداوم « خیر و سعادت دنیوی و اخروی» و اشاره به دوام استفاده جامعه انسانی از تعلیمات آن دارد و این خیر و برکت به شرط آن است که در آن تدبّر شده از آن الهام بگیرید و به حرکت در آیید. (29 ص) ژرف اندیشی و عاقبت اندیشی در آن واقع شود. هدف این نبوده که تنها به تلاوت و لقلقه ی زبان قناعت شود بلکه می بایست آیاتش سرچشمه فکر و اندیشه و مایه بیداری وجدانها گردد و آن نیز به نوبه ی خود حرکتی درمسیر عمل بیافریند.
• معرفی پیامبران الهی و بیان سرگذشت عبرت انگیز آنان و امتهایشان در این راستا صورت پذیرفته است. هر چند برخی از آنان دارای برجستگی و ویژگی خاص می باشند.

از جمله حضرت ابراهیم ^(ع) است صاحب قلب سلیم «سلامت از هرگونه بیماری اخلاقی و اعتقادی ، قلبی الهی یعنی حرم خداوند» به همراه فرزندش اسماعیل ^(ع) در جریان اجرای فرمان الهی مبنی بر ذبح این فرزند ، که هر دو در نهایت تسلیم این فرمان حق هستند و می فرماید: "یا أبتِ افعل ما تؤمر ستجدنی إن شاء الله من الصابرین" (103 – 101 صافات) و خداوند هم در عوض این تسلیم ذبح عظیمی را فدای او می نماید ( 107 – 104 صافات)

حضرت یونس(ع) است و تنها قوم نجات یافته او در میان اقوام پیامبران به دلیل توبه واقعی به درگاه حضرت حق . حضرت یونس ^(ع) با ظاهر شدن آثار عذاب « قبل از توبه آنان» به روش همه پیامبران قوم خویش را ترک ⁽²⁾ و پنداشت خدای عزیز رزق او را در تنگنا قرار نخواهد داد.⁽³⁾ پس " فالتقمه الحوت و هو ملیم"( 142 صافات) و اگر او از تسبیح کنندگان نبود تا قیامت در شکم ماهی باقی می ماند . ( 144 – 143 صافات)

و دیگر داوود (ع) است صاحب حکمت علمی وعملی (20 ص) علم قضا و داوری صحیح و عادلانه با این فرمان " فاحکم بین الناس بالحق ولاتتبع الهوی" (26 ص) زیرا به فرمایش امام باقر(ع) سه چیز است که آدمی را هلاک می کند؛بخلی که در رد اطاعت باشد . هوای نفس که از آن پیروی نماید و راضی بودن انسان از خویشتن!! و اما حضرت داود ^(ع)(4) پنداشت خدای عز و جل مخلوقی داناتر از او نیافریده پس خداوند در یک آزمایش الهی دو فرشته را به صورت تمثّل « در قیافه مردانی از نوع انسان» و در قالب طلب داوری از حضرت درباره میش هایشان (99 و 1) به محضر حضرت وارد ساخت به دلیل شرایط غیر عادی ورود آنان به محضر حضرت،داوری ایشان در مورد آنان هر چند عادلانه بود لکن با عجله صورت گرفت و پیش از آنکه از طرف مقابل توضیحی دریافت شود!! ولی به هر حال حکمی که صادر شد حکمی در ظرف تمثّل بود مثل وقایع خواب که تکلیفی ندارد ، در ظرف تمثّل هم تکلیفی نیست. تکلیف در عالم مشهود یعنی جهان ماده است و خطای در آن ناسازگار با عصمت . پس استغفار حضرت داود استغفار از یک گناه واقعی نمی باشد. (25 – 21 ص) و در مکتب اهل بیت هم اسرائیلیات در این زمینه جزء روایات منتقله از مکتب خلفاء به مکتب اهل بیت است و به فرمایش امام صادق(ع) :"دو حدیثی که با هم تعارض دارند آن را که با اخبار عامه موافق است واگذارید و به آن اعتماد نکنید" لذا امام رضا (ع) در برابر این اسرائیلیات به علی بن جهم فرمود:«إنا لله و إنا إلیه راجعون» راستی که شما یکی از انبیاء الهی را تا به آنجا متهم کردید که در نماز سهل انگار ی کرد و دنبال پرنده افتاد و به زشتی گرایید و به کشتن بی گناهان « اوریا فرمانده لشگرش» دست یازید.!! این طور نبود بلکه وضع زن در دوره داوود چنان بود که اگر شوهرش فوت می کرد یا کشته می شد او هرگز شوهر نمی کرد . پس به امر الهی داود(ع) در این زمینه سنت شکن می شود «همچون سایر انبیاء» و با همسر اوریای کشته شده ازدواج می نماید و این آن چیزی است که بر مردم درباره اوریا گران آمد« نه جریان 99 زن و یک زن دیگر»

سپس داستان سلیمان است و درخواست او از خدای وهّاب برای یک حکومت نیرومند با امکانات مادی فراوان و اقتصاد گسترده و تمدن درخشان که منافاتی با مقامات معنوی و ارزشهای الهی انسانی ندارد .بلکه به فرموده پیامبر(ص) این همه مواهب جز بر خشوع سلیمان نیفزود. به گونه ای که حتی از شدت خشوع و ادب چشم به آسمان نمی انداخت . پس اعطای الهی به او داده شد و او مختار است که ببخشد یا امساک کند که حسابی بر او نیست (39 – 35 ص)

و بعد هم ایّوب صبور است و امتحانش به دلیل شکر نعم الهی، شکر و صبر او خاصّه در برابر شماتت دشمنان و نیز اخلاصش از حضرت الگویی برای جهانیان قرار می دهد . (44-41 ص)

اما آنچه در این داستانها فصل مشترک است در ویژگیهای انبیاء الهی (139 – 75 صافات) برقرار بودن نام نیک آنان در امتهای بعد یعنی اسوه و قدوه بودن برای آیندگان است. سلام بر تک تک ایشان و سلامی بر همه آنان . بیان ایمان و هجرتشان به سوی پروردگار بزرگ از آلودگی ها به پاکیها و از شرک به ایمان و از گناه به طاعت الهی ⁽⁵⁾ زیرا آنان اوّابند « بسیار رجوع کننده و بازگشت کننده به خدا » پس این «محسنین» جزا داده می شوند " عندنا لزلفی و حسن مآب"یعنی حصول مقام قرب الهی و بهشت و نعم اخروی. اما در دنیا نجات پیامبران الهی از کرب عظیم است ، تکذیبهای امت های ایشان که برای خود آنان عذاب دنیوی و اخروی به ارمغان آورد!! (14 ص، 26 زمر) و البته پیامبران هم که یاری شده و غالبند . (171-172 صافات) بر این اساس پیامبر ما در برابر تکذیب کفار زمان خود به صبر توصیه می شود: (17 ص) «از آنان روی بگردان ، وضع آنان را بنگر، اما به زودی نتیجه اعمال خود را می بینند.» (178 – 174 صافات، 179 – 175صافات)

اما مهمترین ویژگی پیامبران الهی مخلَص بودن آنان است و «مخلَصین» یعنی پاکان ، کسانی که خداوند آنان را پس از آنکه خود را وقف خدا کرده و در جانشان محلی برای غیر خدا نیست ، برای خود برگزیده است."إنّا خلصناهم بخالصة" (46ص) با خلوص ویژه ای آنان را خالص کرده سپس نزد ما از برگزیدگان و نیکانند. (47 ص)⁽⁶⁾ اینان در راه مستقیمند پرستش خداوند و دور از هر گونه عبادت شیطان! چرا که امام باقر می فرماید: « کسی که به سخنگویی گوش فرا دهد (سخنش را بپذیرد) او را پرستش کرده اگر ناطق حکم خدا را می گوید پرستش خدا کرده و اگر از سوی شیطان سخن می گوید، پرستش شیطان نموده است مخلَصین از روی آگاهی و معرفت خداوند را وصف می کنند و به دلیل این اخلاص هم شیطان به آنان راه ندارد " فبعزّتک لأغوینّهم أجمعین إلّا عبادک منهم المخلَصین" (83-82 ص) بر این مبناست که پیامبر ما هم به پرستشی توأم با اخلاص دعوت می شود، این که در دینش خالص باشد که دین خالص از آن خداوند است (3-2زمر) و پیامبر(ص) خود می فرماید: "إنی أمرت أن أعبد الله مخلصاً له الدین" (11زمر) و "أعبد مخلصاً له دینی " (14 زمر) و دین مجموعه حیات مادی و معنوی انسان را در برمی گیرد و نتیجه این اخلاص هم دوری از مجازات ها و عذاب های دردناک است (74 – 40 صافات) و ورود به بهشت با رزقی معلوم ، میوه های گوناگون ، باغهای پر نعمت، قدح های شراب طهور و .... همسرانی زیبا چشم و ... که فوز عظیم است و به راستی به خاطر این مواهب، تلاشگران باید بکوشند .(62 - 41 صافات)

• و در کنار تدبر در قرآن دعوت به تذکر است و تذکر معمولاً در مسائلی است که فطرت انسان خود به خود صحت آن مسائل را درک می کند ولی باید به او یادآوری نمود و توجه داد (29ص) و لذا می فرماید: قرآن ذکر است (69صافات) برای عالمیان (87ص) سوگند به این قرآنی که دارای ذکر است «والقرآن ذی ذکر» (1ص) و البته گاه با مثال تذکر داده می شود "من کل مثل" (27زمر) و در بیان مثالها هم، روش سقراطی است یعنی در استفهام ها مطلب گاه به شکلی بر فطرت انسان عرضه میشود که انسان چاره ای جز پاسخ مثبت ندارد. آیا انسان مأیوس نزد خدا برتر است و با ارزش یا کسی که در ساعات شب به عبادت مشغول است درحال سجده و قیام ، از عذاب آخرت می ترسد و به رحمت پروردگارش امیدوار؟! (9زمر) آیا کسی که با صورت خود عذاب دردناک الهی را در روز قیامت از خود دور می سازد همانند کسی است که هرگز آتش دوزخ به او نمی رسد؟! (24زمر) آیا مردی که مملوک شریکانی است که درباره او پیوسته با هم مشاجره می کنند و مردی که تنها تسلیم یک نفر است با هم یکسانند؟! (29زمر) آیا کسانیکه می دانند با آنان که نمی دانند مساویند؟! (9زمر) آیا کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام می دهند با مفسدین برابرند؟! (28ص) آیا کسی که خدا سینه اش را برای اسلام گشاده است و بر فراز مرکبی از نورالهی قرار گرفته همچون کوردلان است؟! (22زمر) آری اینان اولوالالباب هستند. (9-18زمر،29ص) که به وسیله تذکر بهترین تبعیت را دارند (18 زمر) و پرهیزگارند. تذکر نسبت به آیاتی که فصیح است و خالی از هر گونه کجی ونادرستی (28 زمر) . امر به تقوا را جدی گرفته (39 زمر) و با حصول آن به بهشت پرهیزگاران وارد می شوند . مسکن خاص ، غرفه هایی که بر فراز آن غرفه دیگر است و از زیر آن نهرها جاری ، میوه ها و نوشیدنی ها و همسران خاص (55-49 ص) و برای کافران و طغیانگران بدترین محل بازگشت مقرّر است (55ص) چرا که تذکر داده می شوند ولی متذکر نمی گردند (13 صافات) اینان کفر را که خداوند نمی پسندد برگزیده و شکر را که مورد پسند اوست رها کرده اند.(7رزمر)
• و قرآن برای انذار نیز هست . بیم دادن زندگان (7یس) و منظور حیات انسانی و روحانی است و پیامبر^(ص) هم منذر است. قرآن این «أحسن الحدیث» ، آیاتش هماهنگ و هم صدا و از نظر لطف و زیبایی و عمق بیان همانند یکدیگرند. آیاتی مکرّر دارد که شوق انگیز است و نشاط آفرین ، از شنیدن آن لرزه بر اندام کسانی می افتد که نسبت به پروردگارشان خاشعند. سپس برون و درون آنها نرم و متوجه ذکر خدا می شود. این هدایت الهی است.(23زمر) انذار نسبت به اینکه جوانی پایان می یابد و با طول عمر، آفرینش انسان واژگونه می شود. (68 یس) لذا توصیه پیامبر^(ص) است به ابوذر که پنج چیز را قبل از پنج چیز غنیمت شمار ؛جوانی را قبل از پیری _ سلامتی را قبل از بیماری _ بی نیازی را قبل از فقر _ فراغت خاطر را قبل از گرفتاری و زندگی را قبل از مرگ . چرا که انذار بعدی فرا رسیدن مرگ است حتی برای پیامبر ^(ص).(30 زمر) دنیا ناپایدار است هم چون خشکی و زردی گیاه پس از طراوت آن (21 زمر) و زنده شدن هم پس از مرگ است که هم چون تولید آتش از درخت سبز « به دلیل کربن گیری» و ذخیره نور آفتاب استبعادی ندارد (80 یس) و حاکمیت و مالکیت بی قید و شرط هم در این زمینه به دست قدرت خداوند است (83 یس) سپس با شروع عالم محشر و با یک صیحه عظیم همه انسانها از قبرها بر انگیخته و حاضر می شوند (21-19 صافات،53-51یس) و بالاخره عالم قیامت است و "وقفوهم إنهم مسؤولون" (24 صافات) سؤال از همه چیز ، از عقاید و خاصه ولایت ائمه و ولایت حضرت علی(ع) سؤال از انواع نعم الهی و از گفتار و کردار و .... این سخن حق خداوند است که جهنم را از شیطان و پیروان او پر کند (85-84 ص) پس خاسران و مجرمان جدا شده به سوی عذاب الهی راهنمایی می شوند (15-16 زمر،59 یس) عذابها در جهنم : خوراک از درخت زقّوم است و نوشیدنی هم ، حمیم و غسّاق (67 -62 صافات،57 ص) با انکار و جستجوی راه فرار پیروان شیطان ، بر دهانهایشان مهر زده شده دستها و پاها سخن می گویند. (67 – 65 یس) و اما بهشتیان به نعم الهی مشغول و مسرورند . در کنار همسران در سایه های بهشت بر روی تختها تکیه کرده ، میوه های لذت بخش برای ایشان است و هر چه بخواهند و بالاخره "سلامٌ قولاً من ربّ ٍرحیمٍ" (58 – 55 یس)
  

  ---

1)     در آیات 165 و 166 صافات هم می فرماید: ما همگی برای اطاعت فرمان خدا به صف ایستاده ایم و چشم بر امر او داریم و ما همگی تسبیح او می گوییم.

2)     بنا به نظر برخی مفسران عجله در ترک قوم و هجرت از آنان ترک اولی حضرت بود و لذا مورد ملامت قرار گرفت.

3)     و این سخن امام رضا (ع) در تفسیر جریان یونس (ع) است خطاب به علی بن جهم از صاحب نظران مذاهب اسلامی ، در حضور مأمون در اثبات عصمت حضرت یونس(ع)

4)     سخنان امام رضا (ع) در بیان عصمت حضرت داود

5)     این هجرت درون ذاتی است و البته اطاعت در زمینه هجرت برون ذاتی هم دارند که زمین خدا وسیع است و اجر صابران بی حساب

6)     سخن کفار در این زمینه شنیدنی است که می گویند: اگر ما هم مشمول لطف خدا شده و یکی از کتب آسمانی بر ما نازل می گردید در زمره بندگان مخلَص بودیم.!(169 صافات)

امام علی علیه السلام:

درمان خود را از قرآن بخواهید و در سختی ها از قرآن یاری طلبید که در قرآن درمان بزرگترین بیماری ها یعنی کفر و نفاق و سرکشی و گمراهی است پس به وسیله قرآن خواسته های خود را از خدا بخواهید و با دوستی قرآن به خدا روی آورید و به وسیله قرآن از خلق خدا چیزی نخواهید زیرا وسیله ای بهتر از قرآن برای تقرب بندگان وجود ندارد.

نهج البلاغه- خطبه176

گزیده ای از معارف الهی جزء بیست و دوم:

• حضرت حق از اصول و قوانین ثابت و لایتغیّر و اساسی درعالم تکوین و تشریع به سنت های الهی تعبیر نموده و می فرماید: در این سنت ها تبدیل «به کلی عوض شدن» و تحویل «کم و زیاد و ضعیف و شدید شدن» راه ندارد (62 احزاب -43 فاطر) یکی از این سنّت ها محو و نابود شدن باطل به وسیله حق است و می فرماید: "حق آمد و از باطل در برابر آن کاری ساخته نیست." (49 فاطر) نه یک نقش جدید و آغازگر و نه یک نقش تکراری و به همین دلیل نمی تواند نور حق را پوشانده و اثر آن را از خاطره ها بزداید.
• بدین گونه خداوند حق را بر دل پیامبران می افکند، «مسیر هدایت بشریت» (48فاطر) لذا در تبلیغ رسالت الهی تنها از خداوند می ترسند و از هیچکس جز خدا بیم ندارند (39 احزاب) و بلکه آنان بندگان را بیم می دهند «انذار» و پیامبر ما هم که خاتم پیامبران است "إنّک لمن المرسلین" (3یس) و رسالتش به حقّ "أنا ارسلناک بالحقّ" (34فاطر) نذیر بوده است "إن أنت إلّا نذیر" (23فاطر) "لتنذر قوماً" (6 یس) و افزودن برآن "بشیر و نذیر" (24فاطر) و باز بالاتر "شاهداً و مبشّراً و نذیراً و داعیاً إلی الله بإذنه و سراجاً منیراً" (46احزاب) خود بر صراط مستقیم بود (4یس) و دعوت کننده به قرآن حق "والقرآن الحکیم" (2یس ، 6 سبأ ،31 فاطر) نازل شده از جانب خدای "عزیز رحیم" (5یس) که هدایتگر است به سوی صراط خداوند "عزیز حمید" (6سبا) و قرآن محتوای دعوت انبیا الهی را «ایمان وعمل صالح» بیان می دارد. «إلیه یصعد الکلم الطیّب و العمل الصالح یرفعه» (12سبا) کلمه طیّب یعنی اعتقادات صحیح نسبت به مبدأ و معاد و آئین خداوند و ناشرین پاک و نیک آن ، چنین عقیده پاکی به سوی خداوند اوج می گیرد و دارنده اش را نیز پرواز داده، در جوار قرب حق قرار می دهد و غرق در عزت خداوند عزیز می نماید و میوه کلمه طیّب هم «عمل صالح» است، هرکار شایسته و مفید و سازنده برای خداوند و به خاطر رضای او، آن هم اوج گرفته مایه معراج و تکامل صاحب آن و برخورداری از عزّت حق می شود. آری این ایمان و عمل صالح است که سبب تقرّب درگاه الهی است نه مال و فرزندان (37سبا) البته بندگان الهی در مکتب اسلام، می توانند نه فقط در حال تنهایی و انفرادی اندیشه کنند بلکه به صورت دو نفری با معاضدت یکدیگر به تفکر پرداخته این محتوای دعوت انبیاء را بشنوند، دلایل آن را مورد مطالعه قرار داده اگر با عقل هماهنگ بود پذیرا شوند (46سبا) لذا می فرماید: «خداوند پاسداری این کتاب آسمانی را پس از پیامبر^(ص) بر عهده امت برگزیده اش گذارده لکن حق پاسداری این میراث عظیم متعلّق به گروه ممتاز "سابقٌ بالخیرات بإذن ربّه" (32فاطر) می باشد. که وظایف سنگین خود را به نحو احسن انجام داده و پیشرو هستند. یعنی «مؤمنین»، پس بشارت و انذار رسول خدا ^(ص) تنها مورد پذیرش این گروه است "بشّر المؤمنین بأنّ لهم فضلاً کبیراً» (47 احزاب) و نیز می فرماید: انذار پیامبر^(ص) برای کسانی است که از این یاد آوری الهی «قرآن» پیروی کنند و از خداوند رحمان در نهان بترسند. چنین کسی را به آمرزش و پاداشی پر ارزش بشارت ده (11یس) تو فقط کسانی را بیم می دهی که از پروردگار خود در نهان می ترسند و نماز را به پا می دارند (18 فاطر) و در حقیقت «إنّما یخشی الله من عباده العلماء» (28-30فاطر) و آنان کسانی هستند که کتاب الهی را تلاوت کرده، نماز را به پا می دارند و از آنچه روزیشان داده ایم پنهان و آشکار انفاق می کنند.⁽¹⁾ تجارتی پرسود و بی زیان و خالی از کسادی را امید دارند. اما غیر از مؤمنین، دیگران برای آنها یکسان است چه انذارشان کنی یا نکنی ایمان نمی آورند!(10یس) زیرا با نهایت تأکید به خداوند سوگند خوردند که اگر پیامبری انذار کننده به سراغشان آید هدایت یافته ترین امت ها خواهند بود. اما چون پیامبری برای آنها آمد جز فرار و فاصله گرفتن از «حق» چیزی برآنان نیفزود (42فاطر)
• واما مفهوم محتوای دعوت انبیاء «ایمان و عمل صالح» چیست؟ "کلمه طیب" اعتقادات صحیح نسبت به مبداء، یعنی پرستش خدایی که خالق است (22یس) خالق انسان (11فاطر) و همگی به سوی او بازگشت داده می شویم «معاد» (22یس) خالق آسمان و زمین (13فاطر) گیاهان - جنبدگان - چهارپایان (27-28فاطر) ملائکه (1فاطر) و جن(12-13 سبا) و خدایی که رازق است (3-24-39سبا) «و أنتم الفقراء الی الله و الله هو الغنیُّ الحمید» (15فاطر) و خداوندی که عزت حقیقی در دست اوست (10فاطر) نیز اعتقاد صحیح در مرحله ربوبیت حضرت حق و هدایت بندگان به نبی مکرم اسلام که می فرماید:ای پیامبر^(ص) ! جانت به خاطر هدایت قوم از دست نرود ! (8 فاطر) هر چند مورد آزار و اذیت این قوم است (53 احزاب) و البته نتیجه آن هم برای آنان لعنت الهی در دنیا و آخرت به همراه عذاب مهین (57 احزاب) پس ارسال رحمت و درود پیوسته و جاودانی خداوند و فرشتگان بر این پیامبر^(ص) است و نیز امر به مؤمنین است در طلب رحمت و درود فرستادن بر حضرتش و نیز تسلیم قولی و عملی در برابر اوامر او به عنوان "واجب الاطاعة" (56 احزاب) و کیفیت این صلوات به امر حضرت چنین است: " اللهم صلِّ علی محمدٍ و آل محمد کما صلَّیت علی ابراهیم و آل ابراهیم إنک حمیدٌ مجید ٌو بارک علی محمد و آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم إنک حمید مجید" یعنی پس از این گوهر گرانقدر عالم آفرینش ایمان و اعتقاد به اهل بیت حضرتش لازم است که مطهرّ و «معصومند» (33 احزاب) اراده الهی "یرید الله" بر این است که معصومان دارای یک نوع شایستگی اکتسابی از طریق اعمال خویشند و یک نوع لیاقت ذاتی و موهبتی از سوی پروردگار تا بتوانند الگو و اسوه مردم باشند. و کلام الهی «آیه تطهیر» درست در جای خود قرار دارد به اذن الهی . زیرا در آیات قبل سخن از نساء النبی است نه ازواج یعنی همسران و دختران ، همه دعوت به تطهیر ظاهری و با طنی می شوند و کلام تا ابتدای آیه تطهیر همراه ضمائر مؤنث است، اما در این آیه ضمائر مذکر می گردد ؛ یعنی همسران حضرت اهل بیت حضرت نیستند . آنان فاقد این تطهیرند بلکه مطهر معصومینی هستند که به روایت فریقین ، حضرت رسول^(ص) چندین ماه در هنگام نماز بر آستانه خانه ایشان ندای " یا اهل البیت" داشته و این آیه را تلاوت می نمود و نیز روایاتی که بیان از نزول آیه تطهیر در خانه ام سلمه دارد و او را ناظر بر نزول آیه می داند پس در خواست قرار گرفتن به زیر عباء دارد، لکن پاسخ پیامبر ^(ص) این است: " لا و لکن أنت بخیرٍ"
• و اما عمل صالح و به عبارتی برخی از مصادیق یا عوامل تطهیر ظاهر و باطن در این آیات عبارتند از : ابتدا رعایت اصل حجاب است؛ «عدم تبرّج» (33احزاب) در جاهلیت عصر حاضر هم چون جاهلیت زمان پیامبر ^(ص)! و تبرّج به معنی آشکار شدن، «جلب توجه نمودن» در برابر مردم است و از ماده «برج» گرفته شده که در برابر دیدگان همه ظاهر است البته در این زمینه محارم مستثنی می گردند. (55 احزاب) سپس دو قلمرو از قلمروهای عفاف و حجاب معرفی می گردند و امر به حفظ آنان است یکی حدّ پوشش ظاهری زنان مسلمان «جلباب » (59 احزاب) و دیگری حفظ قلمرو گویایی است در صدا "فلا تخضعن بالقول" وهم چنین به کار بردن عبارت و سخنان مناسب "قولاً معروفاً" (32 احزاب) و نیز حفظ حریم در روابط "فسئلوهنّ من وراء حجاب"(43 احزاب) و در کل جامعه هم ، توصیه در نحوه سخن گفتن است به " اتقوا الله و قولوا قولاً سدیداً" (70 احزاب) و «قول سدید» از ماده سدّ به معنی محکم و استوار و خلل ناپذیر و موافق حق و واقع است سخنی که هم چون سد محکم جلو امواج فساد و باطل را می گیرد⁽²⁾ و البته نتیجه تقوا به متقین و مؤمنین بر می گردد و آن ورود خداوند و ملائکه بر آنان است ، یعنی عنایت خاص که رحمت خداوندی است و در مورد فرشتگان هم استغفار و تقاضای رحمت برای مؤمنان (43 احزاب، 7 غافر) پس از ظلمات «جهل و شرک گناه» به سوی نور «ایمان و علم و تقوا» رهنمون می گردند.
• درست است که آسمان و زمین خاشعند و از نظام خود منحرف نمی شوند (41 فاطر) لکن این انسان است « غیر مؤمن» که خروج از دائره اطاعت حق را با پیروی از دشمنش «شیطان» (6 فاطر) محقق ساخته و بر خلاف مؤمنان گمان شیطان را در این زمینه به صحت مقرون می سازد (20 سبأ) حاصل کفر این کافران افزایش خشم الهی نسبت به آنان و زیان و خسران برای خود آنهاست. (39 فاطر) آنان معبودانی برای خود برگزیده اند که به اندازه پوست نازک هسته خرما هم مالک نیستند (13 فاطر) شومی در زندگی آنان از ناحیه اعمال آنهاست لکن ایشان فرستادگان الهی را شوم می دانند (19-18 یس) و به طور صریح می گویند: ما هرگز به قرآن وکتب دیگر ایمان نمی آوریم(31-34 سبأ) در طریق فساد نقشه های بد می کشند (10 فاطر) اعمال بد خود را خوب می بینند.(80 فاطر)
• حضرت حق امانت الهی را بر هستی عرضه نمود این امانت یا «ولایت الهیّه» است و کمال صفت عبودیت که از طریق معرفت و عمل صالح حاصل می شود و ولایت پیامبران و امامان شعاعی نیرومند از آن ولایت الهیّه است یا مقصود «معرفة الله» است یا واجبات و تکالیف الهی و یا صفت اختیار وآزادی اراده – عقل – اعضاء پیکر انسان
• آسمان و زمین و کوهها گر چه دارای نوعی معرفت الهی هستند ذکر و تسبیح خدا دارند و در برابر عظمت حق خاضع و خاشعند ولی همه این امور به صورت ذاتی و تکوینی و اجباری است و تکاملی در آن وجود ندارد لذا با زبان حال و استعداد عدم شایستگی خویش را برای پذیرش این امانت بزرگ اعلام کردند اما انسان بر اساس استعداد و استمداد پروردگار قابلیت تکامل به صورت نا محدود ،آمیخته با اراده و اختیار و رسیدن به مقام انسان کامل و بنده خاص خدا و پذیرش ولایت الهیه را داشت پس حمل این امانت را بر دوش کشید اینان مؤمنین هستند لکن منحرفین از خطوط انحرافی ظلوم و جهولند (72 احزاب) هدف حضرت حق از این امر جداسازی صفوف مردان و زنان منافق و مشرک از مؤمن است که عذابشان کند (73 احزاب) هم در دنیا (61 احزاب) و هم در آخرت(5 سبأ)
• آری مرگ همه را در می یابدحتی سلیمان را که به وسیله موریانه (14 سبأ) بندگان الهی از آن مطلع می شوند و رستاخیز مثل زنده شدن زمین مرده فرا می رسد (9 نبأ) گر چه کافران می گویند: «هرگز به سراغ ما نخواهد آمد (3 سبأ) اگر راست می گویید این وعده کی خواهد بود؟(29 سبأ) چه زمانی؟(63 احزاب) خوب! چون اموال و اولاد ما از همه بیشتر است و این نشانه علاقه خداوند به ماست پس هرگز مجازات نمی شویم .»(35 سبأ)
• زمان دریافت نتیجه اعمال فرا می رسد و مؤمنان که در دریافت این نتیجه تفاوتی بین زن و مردشان نیست (35 احزاب) در دنیا در کنار درود و رحمت الهی و فرشتگان بر آنان ، خداوند کارهایشان را اصلاح کرده ، گناهانشان را می آمرزد چرا که هر کس اطاعت خدا و رسول کند به رستگاری عظیمی دست یافته (71 احزاب) و در آخرت به خاطر ایمان و عمل صالح خود وارد بهشت می شوند .تحیّت آنان سلام است همراه با پاداش پر ارزش (44احزاب) دو برابر و کامل ، مغفرت و اجر کبیر(70 فاطر) و رزق کریم .(4 سبأ) خداوند از فضلش می افزاید که او آمرزنده و شکر گزار است (30 فاطر) این فضل الهی است و در آن رنج و سستی و واماندگی نمی باشد (35 فاطر) نهایت امنیت است (37 سبأ) لذا گویند :"الحمدلله الذی آذهب عنّا الحزن إنّ ربّنا لغفور شکور" (34 فاطر)
• آری هیچ کس گناه دیگری را به دوش نمی کشد (11 فاطر) هر کس در برابر گناه خود مسئول است.(25 سبأ) عذاب حاضر می شود (38 سبأ) لکن ستمگران به هنگام چشیدن عذاب (43 سبأ) هریک گناه خویش را به گردن دیگری می اندازد. (31 سبأ) کافران گمراهی خود را در اثر اطاعت از سران و بزرگان خود دانسته از خداوند تقاضای عذاب دو برابری برای آنان دارند.(67 – 68 احزاب) و سخنان کفار مستضعف به مستکبرانشان شنیدنی است (33-32 سبأ) چرا؟ چون عذاب شدید است.(10 – 7 فاطر) عذابی بد و دردناک(5 سبأ)بدون تخفیف(36 فاطر)نه مرگ است و نه زندگی (36 فاطر) تقاضای رهایی را فریاد می کنند (37 فاطر) ولی یاوری ندارند و در آن جاودانه اند (65 احزاب) آتشی را می چشند (37 فاطر) که صورتهای آنان را دگرگون می کند (66 احزاب) و در گردنهایشان غُل هایی است که تا چانه ها ادامه دارد و سرهای آنان را بالا نگاه داشته ، در پیش روی و پشت سرشان سدی است و چشمانشان را پوشانده ایم لذا نمی بینند(8-9 یس)
  

  ---

1)     چرا که می دانند خداوند جای انفاق را پر می کند (39 سبأ)

2)     نه اذیت مؤمنین و مؤمنات با بهتان (58 احزاب) ، حتی به حضرت موسی(ع) (69 احزاب) که او نزد خداوند آبرومند و گرانقدر بود.

امام علی (علیه السلام):

آگاه باشید قرآن پند دهنده ای است که نمی فریبد و هدایت کننده ای است که گمراه نمی سازد و سخنگویی است که هرگز دروغ نمی گوید کسی با قرآن همنشین نشد مگر آن که بر او افزود یا از او کاست. در هدایت او افزود و از کوردلی و گمراهیش کاست.

آگاه باشید کسی با داشتن قرآن، نیازی ندارد و بدون قرآن، بی نیاز نخواهد بود.

نهج البلاغه – خطبه 176

گزیده ای از معارف الهی جزء بیست ویکم:

• انسان سالم در هر زمان و مکان دارای شخصیت واحد و خط فکری واحد است "ما جعل الله لرجل من قلبین فی جوفه" (2 احزاب) امام علی ^(ع) در تفسیر آیه می فرماید: دوستی و دشمنی ما در یک قلب نمی گنجد چرا که خداوند برای یک انسان دو قلب قرار نداده که با یکی دوست بدارد و با دیگری دشمن . بر این مبنا قلب واحد کانون اعتقادی واحد و در اجرا هم دارای برنامه های عملی واحد است که آن هم از ناحیه پیامبری معصوم و نماینده حضرت حق، ارسال شده است. او در مسائل اجتماعی و فردی و خصوصی و هم در مسائل مربوط به حکومت و قضاوت و دعوت از هر انسانی نسبت به خود او «اولی»و اراده و خواست او مقدم بر اراده و خواست انسان است "النبی أولی بالمؤمنین من أنفسهم" (6 احزاب) این اولویت در حقیقت شاخه ای از اولویت الهی است زیرا ما هر چه داریم از خداوند است. لذا پیامبر ^(ص) می فرماید : هیچ یک از شما به حقیقت ایمان نمی رسد مگر زمانی که من نزد او محبوبتر از خودش و مالش و فرزندش و تمام مردم باشم . هیچ یک از شما به حقیقت ایمان نمی رسد مگر اینکه خواست او تابع آنچه من از سوی خدا آورده ام باشد یعنی «قرآن» که در فهم آن باز هم پیامبر اسوه و الگوست " لقد کان لکم فی رسول الله اسوة حسنة" (21 احزاب) «اُسوه» در اصل به معنی آن حالتی است که انسان به هنگام پیروی از دیگری به خود می گیرد و در حقیقت همان تأسی کردن و اقتدا نمودن است . و مخصوص کسانی است که امید به خدا و روز قیامت دارند و بسیار یاد خدا می نمایند. اما این پیامبر اُمّی است (48 عنکبوت) آیات پیوسته بر او تلاوت می شود (51 عنکبوت) آیات کتاب حکیم، هدایت و رحمت و تذکر برای محسنین و مؤمنین است (3 لقمان ، 51 عنکبوت) و قصد انذار دارد "لعلّهم یهتدون" (3سجده) و هدایت به وسیله تبعیت حاصل می شود. لذا ابتدا به پیامبر ^(ص) امر به تبعیت از قرآن است (2 احزاب) و سپس به بندگان (21 احزاب) و این تبعیت و خضوع در برابر فرمان الهی زیبنده انسان است چرا که در کاروان هستی آسمان و زمین هم خاضعند " کلٌّ له قانتون" (26 روم) و توجه به فرمان الهی و آیین پاک خالص خالی از هر گونه شرک را خداوند در سرشت همه انسانها آفریده است. سرشتی جاودانی و تغییر ناپذیر "فطرة الله التی فطر الناس علیها لا تبدیل لخلق الله" (30 روم) و سپس می فرماید :" ذلک الدین القیّم" این است آیین استوار پس فرمان است که " فأقم وجهک للدین القیم" (43 روم) و یا فرموده: " فأقم وجهک للدین حنیفاً" (30 روم ) و «حنیف» یعنی دینی که از تمام کجی ها و انحرافات و خرافات و گمراهی ها به سوی راستی و درستی متمایل شده است.
• علی ^(ع) در خطبه اول نهج البلاغه می فرماید: خداوند رسولان خود را به سوی انسانها فرستاد و انبیای خود را یکی پس از دیگری مأموریت داد تا وفای به پیمان فطرت را از آنها مطالبه کنند و نعمتهای فراموش شده الهی را به آنها یادآور شوند. از طریق تبلیغ بر آنان اتمام حجت نمایند و گنجینه های اندیشه را برای آنها فاش سازند!
• و چنین است که خداوند وجود این فطرت سالم را یاد آوری می نماید: «هنگامی که سوار کشتی شوند خدا را با اخلاص می خوانند اما هنگامی که خدا آنان را به خشکی رساند و نجات داد باز مشرک می شوند (65 عنکبوت) هنگامی که رنج و زیانی به مردم برسد پروردگار خود را می خوانند و توبه کنان به سوی او باز می گردند اما همین که رحمتی از خودش بچشاند، به ناگاه گروهی از آنان نسبت به پروردگار مشرک می شوند.» ( 37- 33روم) و اما آنان که دائم بر این فطرت باقی می مانند هم توصیف می شوند : «به آیات الهی کسانی ایمان می آورند که هر وقت این آیات به آنان یادآوری می شود به سجده می افتند و تسبیح و حمد پروردگارشان را با بیم و امید می خوانند و از آنچه به آنان روزی داده ایم انفاق می کنند.»(15 – 16 سجده) و در کلام دیگر چنین توصیف می شوند : «حق نزدیکان و مسکینان و در راه ماندگان را ادا کن این برای آنها که " یریدون وجه الله" (38 روم) رضای خدا را می طلبند بهتر است و چنین کسانی رستگارانند⁽¹⁾ و کسی که خود را تسلیم خدا کند در حالیکه نیکوکار باشد به دستگیره محکمی چنگ زده و عاقبت کارها به سوی خداوند است. (22لقمان) و از آنجا که هدف از آفرینش انسان بندگی بر مبنای فطرت پاک است هرگاه مانعی بر سر راه این هدف اساسی قرار گیرد، بر مبنای آموزه قرآن راهی جز هجرت برای بندگان باقی نمی ماند. (56 عنکبوت) به هر حال تلاش و مجاهدت در راه خدا لازم است " والذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا" (69 عنکبوت) و در صورت جهاد خداوند نیکوکاران را به راههای خود هدایت خواهد نمود. آگر جهاد اصغر باشد ، مبارزه با کافران و ... می فرماید:" کان حقّاً علینا نصر المؤمنین "(47 روم) و به این پیروزی مؤمنان را شاد می سازد .(4 عنکبوت) و در جهاد اکبر هم با توصیه های الهی راه هدایت روشن می گردد.
• امر به صبر است و عدم خشم در راه تبلیغ دین (60 روم) و صبر در مصائب (17 لقمان)، میانه روی در راه رفتن و سخن گفتن «صدا»(19 لقمان)، عدم غرور و بی اعتنایی به بندگان خدا ،که خداوند متکبر مغرور را دوست ندارد (18 لقمان) و نیز شکور بودن (31 لقمان) شکر نعم الهی و تشکر نسبت به پدر ومادر (14 لقمان) که هر که را شکر گزاری کند تنها به سود خویش شکر کرده و آن کس که کفران کند به خداوند زیانی نمی رساند. (12 لقمان) و البته شکر گزاران اندکند (9 سجده) هر چند علت این امر به شکر هم بیان می شود
• خداوند هر چه را آفرید نیکو آفرید (7 سجده) از جمله انسان را آفرید در حالی که ضعیف بود سپس بعد از ناتوانی قوّت بخشید و باز بعد از قوّت ضعف و پیری قرار داد. او هر چه بخواهد می آفریند و دانا و تواناست .(54 روم) از آیات او آفرینش آسمانها و زمین و تفاوت زبانها و ر نگهای شماست ...(22 روم)
• و باز از آیات او این که همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید و در میانتان مودّت و رحمت قرار داد. (21روم) و اوج کلام آنجاست که می فرماید: «آیا ندیدید خداوند آنچه را در آسمانها و زمین است مسخّر شما کرده و نعمتهای آشکار و پنهان خود را به طور فراوان بر شما ارزانی داشته است؟!» (20 لقمان) اما با این حال برخی از بندگان مسیر کفران نعم را در پیش گرفته ، سخنان باطل و بیهوده " لحو الحدیث" ⁽²⁾ را می خرند تا مردم را از روی نادانی از راه خدا گمراه سازند و آیات الهی را به استهزاء می گیرند ، (6لقمان) دین را پراکنده ساخته و به دسته ها و گروه ها تقسیم شده و عجیب آنکه هر گروهی به آنچه نزد آنهاست خوشحالند!(32 روم) زندگی دنیا آنان را فریفته (33 لقمان) در صورتیکه ظاهری از حیات دنیا را می دانند و از آخرت «پایان کار» غافلند. (7 روم ) و اینکه " إن الدار الآخرة لهی الحیوان" (64 عنکبوت) زندگی واقعی سرای آخرت است لذا به پیامبر ^(ص) می فرماید: به همسرانت بگو : اگر شما زندگی دنیا و زرق و برق آن را می خواهید، بیایید با هدیه ای شما را بهره مند سازم و شما را به طرز نیکویی رها سازم و اگر شما خدا و پیامبرش و سرای آخرت را می خواهید، خداوند برای نیکو کاران شما پاداش عظیمی آماده ساخته است ( 29 – 28 احزاب) آری افتخار بزرگ همسری رسول خدا^(ص) از آن کسانی است که بتوانند در مقام الگو و اسوه زنان مسلمان باشند و بدانند به دلیل زندگی در خانه وحی و مرکز نبوت و آگاهی بیشتر در زمینه مسائل اسلامی با توجه به زندگی در کنار رسول خدا ^(ص) و اثر گذاری خاص ایشان در این جایگاه در جامعه، در عصیان و اطاعت الهی عذاب و پاداشی مضاعف دارند (30 – 31 احزاب) ⁽³⁾ اما به هر حال شیطان انسان را به کرم خدا مغرور می سازد (33 لقمان) بندگان الهی به مسیر کفر و نفاق می روند و از مرگ و آخرت غافل می شوند. "و ما تدری نفس بأیّ أرض تموت" (34 لقمان) و امر الهی بر اعراض و عدم اطاعت پیامبر از آنان است (30 سجده، 1 احزاب) منافقان وعده های الهی را دروغ می پندارند (12 احزاب) هر چند در مقابل ، مؤمنان یقین به راستی وعده خدا و رسول او دارند (22 احزاب) وعده ای که حق است و تخلف در آن وجود ندارد (6 روم ، 33 لقمان، 55 یونس، 60 روم) و خداوند پس از عالم محشر (25 عنکبوت) انسانها را وارد عالم قیامت می کند که مردم در آن دو دسته اند ، دسته ای با ایمان و عمل صالح خود ورود در بهشت را دارند و شاد و مسرور (15 روم ) هیچ کس نمی داند در "جنّة المأوی" چه پاداشهای مهمی که مایه روشنی چشم هاست برای آنها تهیه شده ⁽⁴⁾ (17-19سجده) اما برای کافران و تکذیب کنندگان آیات و لقاء الهی عذاب است (16 روم) غیر از عذابی که در دنیا به خاطر فساد اعمال انسانها بود که شاید برگردند (41 روم) و عذاب فاسقان از آنها "عذاب الأدنی دون الأکبر" (21 سجده) و انتقام از مجرمان که سنت الهی است (47 روم )!!! عذاب آخرت هم بر مبنای حساب دقیق است . اعمال نیک و بد انسان اگر به اندازه سنگینی دانه خردلی باشد در دل صخره ای یا در گوشه ای از آسمان یا درون زمین خداوند آن را حاضر می نماید چرا که او لطیف و خبیر است (16 لقمان) در آنجا هیچ رابطه خویشاوندی در نجات انسان مؤثر نمی باشد . حتی رابطه پدر و فرزندی (33 لقمان) وعده خداوند حق است و جهنم را از جن و انس پر می کند (13 سجده) در آن کافرانند که در آن روز عذاب الهی آنها را از بالای سر و پایین پایشان فرا می گیرد و به آنها می گویند : « بچشید آنچه را عمل می کردید!»(55 عنکبوت، 14 سجده) ومنافقان هم که توبه نکرده اند در این عذاب قرار می گیرند (24 احزاب) در کنار آنان فاسقان می باشند مخلّد در عذاب ، هر زمان بخواهند از آن خارج شوند آنها را به آن بازگردانده و به آنان هم گفته می شود :«بچشید عذاب آتشی را که انکار می کردید!» (20 سجده) در این روز توبه ظالمان و عذر خواهیشان هم سودی ندارد (57 روم) و مجرمان در نومیدی و غم و اندوه به سر می برند.(12 روم)
  

  ---

1)     زکات برای رضای خدا مایه برکت است (39 روم)

2)     امام صادق(ع) می فرمایند: سخن باطل غناست که بدون شک به طور اجماع از نظر مشهور علمای شیعه حرام است.

3)     اصولاً سلسله مراتب اشخاص و تفاوت انها بر اثر موقعیت اجتماعی و الگو و اسوه بودن ایجاب می کند که پاداش و کیفر الهی به همین نسبت باشد.

4)     البته صادقین به صدقشان پاداش داده می شوند.(24 – 8 احزاب)

امام علی (علیه السلام):

قرآن فرماندهی باز دارنده و ساکتی گویا و حجت خدا بر مخلوقات است. خداوند پیمان عمل کردن به قرآن را از بندگان گرفته و آنان را در گرو دستوراتش قرار داده است. نورانیت قرآن را تمام و دین خود را به وسیله آن کامل فرمود و پیامبرش را هنگامی از جهان برد که از تبلیغ احکام قرآن فراغت یافته بود پس خداوند را آنگونه بزرگ بشمارید که خود بیان داشته است.

نهج البلاغه – خطبه 183

گزیده ای از معارف الهی جزء بیستم:

• حقّ معرفت نسبت به حضرت حق در کلام الهی آشکار است " أنّ الحقَّ لله" (75 قصص) آری " هُوَ الحق" (6 حج) "الله ربّکم الحق" (32 یونس)" فتعالی الله الملک الحق" (114 طه) "الملک الحق المبین" (25 نور) حق یعنی کمال و باطل (30 لقمان) در نقطه مقابل آن یعنی نقص، پوچ، بی معنا و بی محتوا ، لذا می فرماید: " کل شیء هالکٌ الّا وجهه" (88 قصص) هر چیز جز ذات پاک الهی نابود است . یعنی بر روی وحدانیت او درخلقت و آفرینش و تدبیر آن تکیه می شود با بیان مواهب دوازده گانه در طی پنج آیه و تحت پنج سؤال "أمّن ...؟"(64 _60 نحل) با روشی ساده و در عین حال محکم و از طریق مقایسه بین مسیر توحید و مسیر غیر آن ، اثبات توحید ارائه می گردد. در گام بعد پذیرش ولایت حضرت حق است که در مثالی زیبا به تصویر کشیده می شود ، مَثَل کسانی که غیر از خدا را اولیای خود برگزیدند مَثَل عنکبوت است که خانه ای برای خود انتخاب کرده در حالیکه سست ترین خانه ها ، خانه عنکبوت است. (41 عنکبوت) خداوند از شرک مطلع است (42 عنکبوت) و در اطاعت از پدر و مادر که قرین عبادت حق تعالی است شرک را مستثنی می سازد. (9 عنکبوت، 15 لقمان) همه چیز از برکت ذات پاک الهی است لذا مؤمن در پشت حجاب «اسباب» در تمام لحظات زندگی خاصّه در زمان اضطرار «مسبب الاسباب» را می بیند و همه چیز را از او می خواهد « أمَّن یجیب المضطرَّ إذا دعاه و یکشف السوء» (62 قصص) پس سزاوار است که به پیامبر (ص) بفرماید: " أدعُ إلی ربِّک "(88 قصص) "ولَذِکرُ اللهِ اکبر" (45 عنکبوت) و به فرمایش امام رضا (ع) در ذیل علت تشریع نماز: «مداومت ذکر خداوند در شب وروز در پرتو نماز حاصل می شود و سبب می شود انسان مولا و مدبر و خالق خود را فراموش نکند . روح سرکشی و طغیانگری بر او غلبه ننماید همین توجه به خداوند و قیام در برابر او انسان را از معاصی باز داشته و از انواع فساد جلوگیری می کند.» (45 عنکبوت)
• آری او حق است و خلقت « آسمانها و زمین» را هم به حق آفریده است که در آن آیتی برای مؤمنان است (44 عنکبوت) " خلق الله ... بالحقّ" خلقت آسمانها و زمین عبث نیست، منتسب به ذات حق است . نفس وجود دادن به هر موجود کمال آن است و چون عالم ما عالم حرکت است و هر موجودی باید تدریجاً به منتهای کمال خود برسد پس خداوند عالم را خلق کرده تا موجودات به نهایت کمال خودشان برسند . همه موجودات قافله ای هستند که به طرف عالم آخرت حرکت می کنند . روح آخرت یعنی بازگشت اشیاء به خداوند. از خداوند به وجود آمده و به سوی او باز می گردند . باید به روز بازپسین امیدوار بود . (36 عنکبوت) و کسانی که به آیات خداوند و لقای او ایمان ندارند از رحمت حق مأیوسند. (23 عنکبوت)
• در این مسیر خداوند هدایت به حق می کند " یهدی للحق" (35 یونس) مسیر هدایت این است دین حق؛"هو الذی أرسل رسوله بالهدی و دین الحق" (33 توبه، 9 صف، 28فتح) و رسولش هم حق است " فتوکل علی الله إنک علی الحق المبین" (79 نمل) " قد جاءکم الرسول بالحق من ربکم" (170 نساء) و کتاب هدایت «قرآن» هم حق است " انه الحق" (53 قصص، 31 فاطر، 17 شوری) " جاء الحق من ربک" (94 یونس) و"ینطق بالحق" (29 جاثیه)"الله یقول الحق" (14 احزاب) لذا نزول ان بر پیامبر (ص) نشان رحمت پروردگار است. (86 قصص) چرا که کتابی هدایت بخش تر از قرآن نیست.(1) (49 قصص) و می فرماید: " نتلوها علیک بالحق" (6 جاثیه) و به دنبالش امر به پیامبر(ص) است که " أُتلُ ما أوحی الیک" (45 عنکبوت) و پیامبر (ص) هم می فرماید: من مأمورم که قرآن را تلاوت کنم . هر کس هدایت شود به سود خود هدایت شده و هر کس گمراه گردد بگو : من فقط از انذار کنندگانم. (93 نمل) و هر کس جهاد و تلاش کند برای خود جهاد می کند. (6 عنکبوت) و بگو:«الحمد لله» به زودی آیاتش را به شما نشان می دهد تا آن را بشناسید.(93 نمل)
• و در مسیر انذار بندگان بیان قصص امتهای سلف است که رحمتی دیگر است از جانب پروردگار و بیانش حق "یقصّ الحق" (57 انعام) سیر در زمین و دیدن عاقبت کار مجرمان (69 نمل) آنانی که نباید هرگز پشتیبانی شوند، (17 نمل) عبرت است برای بندگان و نیز آرامش و تسکین وجود مقدس پیامبر (ص) (70 نمل) پس سزاوار است که به پیامبر (ص) فرماید : «الحمدلله» . و سلام بر بندگان برگزیده اش (59 نمل) پیامبر الهی نوح (ع) که سرگذشت او و قومش ، "آیة للعالمین" است. (15 عنکبوت) و لوط (ع) "آیةٌ بیّنة" (35 عنکبوت) و سرگذشت ابراهیم(ع) هم " إن فی ذلک لآیات لقوم یؤمنون" (24 عنکبوت) و داستان موسی (ع) که از امید بخش ترین قصص قرآن است : با وحی الهی برگشت موسی (ع) به دامان مادر به او نوید داده می شود. (7قصص) دل او به وسیله ایمان و امید در این زمینه محکم می گردد. (10قصص) و سپس موسی ^(ع) به مادر برگردانده می شود تا چشمش به او روشن شده ، اندوهگین نباشد و بداند " إنّ وعد الله حقّ" (13 قصص) موسی ^(ع) در خانه فرعون ، این دشمن الهی به عنوان نور چشم رشد می کند!! (9قصص) کامل و نیرومند می شود. به او حکمت و دانش عطا می گردد . در مسیر نبوت (14 قصص) او پس از کشتن قبطی متجاوز، جانش از جانب فرعونیان در خطر است. پس با حالت ترس فرعونیان را ترک می گوید (16 قصص) به سوی مدین شهر حضرت شعیب ، با امید به یاری الهی در پی طریق هدایت (22 قصص) و امید به دریافت روزی از محضر او " ربّ إنّی لما أنزلت من خیر فقیر" (24 قصص) چرا که روزی را باید تنها نزد خدا طلبید. او را پرستش کرد و شکر او را به جا آورد که بازگشت انسان به سوی اوست.(17عنکبوت) و موسی ^(ع) قویّ و امین در قبال خدمت به خاندان شعیب اجر و مزد خود را دریافت می دارد. (26 – 24 – 23 قصص) و بالاتر از امنیت و رفع گرسنگی، درون این خاندان قرار می گیرد. (28-27 قصص) و در ادامه ، رسالتش آغاز می گردد. (40 – 29 قصص)
• در میان قوم موسی ^(ع) جریان قارون است. ستمگر بود و شادی های مغرورانه داشت که خداوند آن را دوست نمی دارد.(76 قصص) به او توصیه شد که سرای آخرت را طلب کند و بهره دنیایی خویش را فراموش نکرده، همانگونه که خداوند به او نیکی کرده به بندگان خدا کمک نموده و در جستجوی فساد نباشد که خداوند مفسدان را هم دوست ندارد. اما غرور سبب می شود ثروت خود را در نتیجه علم و دانش خویش بداند (78قصص) پس مغرورانه با تمام زینت خود در میان قومش ظاهر می شود . قوم دنیا طلب حسرت بهره دنیایی او را دارند، لکن صاحبان علم الهی نصیحت می کنند: وای بر شما ! ثواب الهی برای اهل ایمان و عمل صالح بهتر است که نصیب صابران می گردد.(80 – 79 قصص) پس با جریان «خسف» او و مال و کارگزارانش به مقر زمین فرو رفته و عبرتی می شوند برای دنیاداران در آن زمان و همیشه (82-81 قصص) تا بدانند که سرای آخرت تنها برای کسانی است که اراده برتری جویی و فساد در زمین را ندارند " والعاقبة للمتقین" (83 قصص)
• بدانید: آنچه به شما داده شده متاع زندگی دنیا و زینت آن است و آنچه نزد خداست بهتر و پایدارتر است . آیا کسی که به او وعده نیکو داده ایم و به آن خواهد رسید، همانند کسی است که متاع زندگی دنیا را به او داده ایم؟(61-60 قصص)
• آری امتحان سنت الهی است (2عنکبوت) تا راستگو از دروغگو تفکیک داده شوند.(2 عنکبوت) خداوند مؤمنین و ضعیف الایمان ها و منافقین همه را می شناسد. (11-10 عنکبوت) مؤمنین تنها آماده پذیرش ایمان به آیات الهی بوده و در برابر حق تسلیم هستند. (81 نمل) از سخنان لغو و بیهوده اعراض می کنند و .... (55 قصص) توبه کننده اند و عامل به عمل صالح که امید است از رستگاران باشند (63 قصص) چرا که نتیجه ایمان و عمل صالح پوشاندن گناهانشان است ⁽²⁾ و پاداش ایشان به اندازه پاداش بهترین اعمالشان و اینکه خداوند آنان را در زمره صالحان قرار می دهد (9-8-7 عنکبوت) و البته صالح بودن عالی ترین مرحله تکامل یک انسان است یعنی شایستگی از نظر اعتقاد و ایمان ، از نظر عمل و از نظر گفتار و اخلاق و بی سبب نیست که پیامبران الهی از درگاه خداوند قرار گرفتن در چنین جایگاهی را درخواست دارند . یوسف^(ع) "ألحقنی بالصالحین"(101 یوسف) سلیمان ^(ع) "أدخلنی برحمتک فی عبادک الصالحین" (19 نمل) شعیب^(ع) "ستجدنی ان شاء الله من الصالحین" (27 قصص) و بالاخره قرآن در کنار اجر دنیوی ابراهیم^(ع) اجر اخروی او را قرار دادن در زمره صالحان می داند (27 عنکبوت)
• و اما در امتحانات الهی جایگاه امامان نار «آتش» از امامان نور ⁽³⁾ هم تفکیک می شود. (41قصص) این امامان که تشویق کنندگان بندگان الهی به جرم و گناهند پایه گذاران سنتهای بد در جامعه هستند (13- 12 عنکبوت) که به فرمایش رسول خدا ^(ص) کسی که سنت نیکی بگذارد و دیگران به او اقتدا کنند پاداش آن و پاداش کسانی که پیروی کردند برای اوست بی آنکه از پاداش آنان کاسته شود و کسی که سنت شری بگذارد و به آن اقتدا کنند نیز گناه آن و گناهان پیروان او بر اوست بی آنکه از گناهان آنان کاسته شود. بدانید سرانجام عاملین به حسنه خیر است و ایمنی از فزع قیامت و عاملین سیئه هم با صورت به آتش در افتادن (90- 89 نحل) و بالاخره پس از رجعت (83 نمل) روزی که در صور دمیده می شود همه ..... در وحشت فرو می روند جز کسانی که خدا خواسته و همگی با خضوع در پیشگاه او حاضر می گردند.(87 نمل)
  

  ---

1)     البته هدایت بخش تر از قرآن و تورات تحریف نشده ،کتابی نیست که در توصیف قران " بصائر للناس و هدی و رحمة" بوده است. (43 قصص)

2)     اجر صبر این انسانها دو بار دریافت می شود (54 قصص)

3)     "أئمة یهدون بأمرنا لما صبروا و کانوا بآیاتنا یوقنون" (24 سجده)

یکی از اسامی خود قران قدر است ، ما باید قدر قران را بدانیم . در طی سال هم شبی به این نام داریم که درآن مقدرات عالم به قدر و اندازه خود می رسند. شبهای قدر اعمال ما به دست وجود مقدس امام زمان می رسد و مقدرات عالم امضاء می شود.
مراقب باشیم در این شب به مقدرات ظاهری و دنیایی بسنده نکنیم و ظرف وجودی خود را به بزرگی این شب بیاراییم....
آخرین مبحث از بیانات استاد شجاعی پیرامون نقش انسان در شب قدر:

برای دانلود کردن اینجا کلیک کنید.

امام علی علیه السلام:

همانا خداوند بزرگ کتابی هدایتگر فرستاد نیکی و بدی ، خیر و شر را آشکارا درآن بیان فرمود پس راه نیکی درپیش گیرید که هدایت شوید و از شر و بدی پرهیز کنید تا در راه سعادت قرار گیرید.

نهج البلاغه - خطبه 167

گزیده ای از معارف الهی جزء نوزدهم:

• یکی از زیباترین خطابهای الهی درباره قرآن به پیامبر (ص) چنین است: "إنّک لتلقّی القرآن من لدن حکیم علیم" (6 نحل) این قرآن از سوی حکیم و دانایی بر تو القا می شود گر چه حکیم و علیم هر دو اشاره به دانایی پروردگارست ولی «حکمت» معمولاً جنبه های عملی را بیان می کند و «علم» جنبه های نظری را ، به تعبیر دیگر «علیم» از آگاهی بی پایان خداوند خبر می دهد و «حکیم» از فکر و حساب و هدفی که در ایجاد عالم و نزول قرآن به کار رفته است. و چنین قرآنی که از ناحیه چنان پروردگاری نازل می شود باید کتاب مبین و روشنگر باشد و مایه هدایت و بشارت (2- 1 نمل) مؤمنان عامل به آن باشند و مهجورش ننمایند از نظر مغز و محتوا ، متروک از نظر اندیشه و تفکر ، و متروک از نظر برنامه های سازنده اش که در این صورت سبب ناراحتی و شکایت پیامبر (ص) به درگاه الهی می گردند.(30 فرقان)

• خداوند از مؤمنین عامل به قرآن یاد می کند آنانی که می دانند در بازگشت به سوی حضرت حق تنها سرمایه نجات بخش قلب سلیم است (89 – 88 شعراء) قلبی که از هر گونه بیماری و انحراف اخلاقی و اعتقادی به دور باشد و به فرمایش امام صادق(ع) قلب سلیم ، قلبی خالی از حبّ دنیاست و چنین ویژگیهایی در وجود بندگان خاص خداوند است " عبادالرحمن" (76 – 63 فرقان) تصویری گویا از سیرت یک انسان کامل. نفی کبر و غرور و خودخواهی در تمام اعمال حتی در راه رفتن ایشان آشکار است چرا که تواضع کلید ایمان است . آنان حلیم و بردبارند و سلام پاسخ آنان به جاهلان است، سلامی که نشانه بی اعتنایی توأم با بزرگواری است نه ناشی از ضعف. اعتدال و دوری از هر گونه افراط و تفریط در کارها مخصوصاً در مسئله انفاق دارند. عدم شرک در عبادت دیگر ویژگی آنان است . معبودی جز خداوند ندارند . توحیدشان خالص است نه مانند انسانهایی که هوای نفس خود را به عنوان معبود برگزیده اند و هدایت پذیر هم نمی باشند(43 فرقان) و عبادتشان هم خالص. سجده و قیام شبانگاهی آنان تنها برای خداوند است. آنان به هنگام برخورد با آیات پروردگار چشم بینا و گوش شنوا دارند . هدفشان در زندگی مثبت است. وقتی با لغو و بیهودگی برخورد می کنند بزرگوارانه از کنار آن می گذرند. احترام و حفظ حقوق دیگران صفت برجسته دیگر آنهاست ، پس آنها هرگز شهادت باطل نمی دهند و یا به تفسیر دیگر اگر منظور از شهود، حضور باشد؛ این بندگان خاص خداوند در مجالس باطل حضور نمی یابند . از آلودگی به خون بی گناهان پاکند. هم چنانکه موسی (ع) پاک بود . کار موسی(ع) «کشتن قبطی» به پندار فرعونیان قتلی به ناحقّ است لکن " ولهم علیّ ذنب" و ذنب یعنی گرفتن دنباله چیز ، دنباله و پی آمد کار حق موسی(ع) وخیم و ناخوشایند است و آن طراح کشتن حضرت به وسیله فرعونیان بود (14 شعرا) و اگر حضرت فرمود:"أنا من الضالین" توریه نمود . مقصد حضرت در ظاهر کلام یعنی خداوند بعد از کشتن قبطی راه حق را به من نشان داد و مقام رسالت بخشید ولی در باطن مقصود حضرت این بود که من نمی دانستم این کار مایه ی این همه دردسر می شود وگرنه اصل کار حق بود و مطابق قانون عدالت (20 شعراء)

• بندگان خاص خداوند دامان عفتشان هرگز آلوده نشده و زنا نمی کنند بلکه بالاتر، توجه خاص هم به تربیت فرزند و خانواده خویش دارند. برای خود در برابر آنان مسئولیت فوق العاده قائلند لذا به درگاه الهی دعا کرده و می گویند : از همسران و فرزندان ما کسانی قرار ده که مایه روشنی چشم ما گردند . و اما مهمترین وصف این انسانها آنکه هرگز قانع نیستند که خود تنها راه حق را بپیمایند، بلکه همت آنان آنچنان والاست که می خواهند امام و پیشوای جمعیت مؤمنان بوده و دیگران را به این راه دعوت کنند " و جعلنا للمتقین اماماً" چرا که می دانند "أزلفت الجنة للمتقین" (90 شعراء) بهشت برای پرهیزگاران نزدیک می شود . آنان در مقابل ، خوف و ترس از مجازات و کیفر الهی دارند که سبب می شود از درگاه حضرت حق ، دور شدن و برطرف شدن جهنم از خویش را طلب نمایند . دعاهایشان به درگاه الهی از این رو است که اگر دعای بندگان نباشد خداوند ارجی برای آنان قائل نیست (77فرقان) لذا در قرآن در موارد بسیاری ما شاهد مناجات و دعای پیامبران الهی این انسانهای کامل به درگاه خداوندیم.

• ابراهیم(ع) است که خدای خود را معرفی می کند . او مرا آفریده و پیوسته راهنماییم می کند . مرا غذا می دهد و سیراب می نماید. هنگامی که بیمار شوم مرا شفا می دهد . او مرا می میراند و سپس زنده می کند . او کسی است که امید دارم گناهم را در روز جزا ببخشد. سپس دعای حضرت است که:ربّ! پروردگارا به من علم ودانش ببخش و مرا به صالحان ملحق کن . برای من در میان امتهای آینده زبان صدق و «ذکر خیری» قرار ده و مرا از وارثان بهشت پر نعمت گردان(85 – 77 شعراء) داود (ع) و سلیمان(ع) که خداوند به آنان دانش عظیم داده «مثل سخن گفتن با پرندگان و ... » می گویند :" الحمدلله ...." ستایش از آن خداوندی است که ما را بر بسیاری از بندگان مؤمنش برتری بخشید (16 – 15 نمل) و سپس ذکر دعای سلیمان (ع) به عنوان وارث داود است که می فرماید: ربّ! پروردگارا شکر نعمتهایی را که بر من و پدر و مادرم ارزانی داشته ای به من الهام کن وتوفیق ده تا عمل صالحی که موجب رضای توست انجام دهم و مرا با رحمت خود در زمره بندگان صالحت وارد کن (19 نمل)

• به دنبال معرفی مؤمنین «بندگان خاص» توصیه به پیامبر (ص) است که بال وپر خود را برای مؤمنانی که از تو پیروی می کنند بگستر(215 شعراء) مؤمنینی که اهل نماز و زکات و یقین به آخرتند .(3 نمل) لکن در دیدگاه کافران مذمومند و شرط ایمان آوردن خود را دوری پیامبران الهی از این مؤمنین اعلام می دارند!!! در این زمینه خداوند از حضرت نوح (ع) یاد می کند که کافرانِ قومش ، مؤمنینِ به حضرت را افراد پست و بی ارزش، اراذل ساده لوح خواندند و اما حضرت در پاسخ فرمود: هرگز مؤمنان را طرد نخواهم کرد؛ شما را قوم جاهلی می بینم (30 – 27 هود، 114 – 111 شعراء)

• در مقابل توصیه به پیامبر (ص) است که فرمان مسرفان را اطاعت نکنید (151 شعراء) و نیز کافران را و به علاوه با آن جهاد بزرگی بنما! شیاطین براین دروغگویان گنهکار نازل می گردند (221 شعراء) و شیاطین خوار کننده انسان هستند (29 فرقان) پس گمراهان بر صورتهایشان به سوی جهنم محشور می شوند (34 فرقان) بدترین جایگاه را دارند . آیا گمان می بری بیشتر آنان می شنوند یا می فهمند؟! آنان فقط همچون چهار پایانند ،بلکه گمراهترند (44 فرقان) چرا که از روی ظلم و سرکشی انکار حق کردند در حالی که در دل به آن یقین داشتند. پس بنگر سرانجام تبهکاران و «مفسدان» چگونه بود! (14 نمل) و نیز متعصّب اند چرا که اگر ما قرآن را به زبان غیر عربی بر آنان نازل می کردیم به آن ایمان نمی آوردند (199 – 198 شعراء)

• و به مؤمنین هم توصیه می شود در انتخاب دوست و معاشر، زیرا در توصیه اولیاء الهی آمده : "برای قضاوت نسبت به افراد به دوستانشان نظر بیفکنید چرا که انسان به وسیله دوستان و یاران و رفقایش شناخته می شود" و توصیه پیامبر(ص) به اصحابش و سخن حضرت عیسی (ع) به حواریون در پاسخ به این سؤال است که: «با چه افرادی مجالست کنیم ؟» فرمودند: کسی که دیدن او شما را به یاد خدا بیاندازد . سخن او علم شما را زیاد کند و عمل وی شما را به آخرت راغب سازد. تا اینکه در روز قیامت از ستمکاران نباشیم که دست خود را از شدت حسرت به دندان می گزند و می گویند : ای کاش با رسول خدا (ص) راهی برگزیده بودم ! ای وای بر من ، کاش فلان «شخص گمراه» را دوست خود انتخاب نکرده بودم ! او مرا از یادآوری «حق» گمراه ساخت بعد از آنکه «یاد حق» به سراغ من آمده بود. (29 – 27 فرقان)

• و نیز قرآن در جهت توصیه مؤمنان به عمل به آیاتش داستانهایی دارد خالی از هر گونه خرافه و تحریف، عامل رشد و تکامل انسان و آیت و عبرت برای همه ، هرچند موعظه هم نزدیک به عبرت است ولی تفاوت دارد: موعظه با زبان قال است و عبرت با زبان حال . عبرت یعنی تفکر در پدیده ها و پند را از درون آن بیرون کشیدن که بهترین صورت آن در قرآن است و کلام معصومین .

• در سوره شعراء بیان نحوه رسالت بعضی از انبیا ء الهی است "إن فی ذلک لآیة و ما کان اکثرهم مؤمنین" (103 – 121 – 139 – 158 – 174 شعراء) و آغاز دعوت و پایان آن در همه موارد هماهنگ است. دعوت به تقوا و اطاعت از رسولان " فاتقوا الله وأطیعون" مزد و پاداشی در مقابل رسالت دریافت نمی شود. "ما أسئلکم علیه من اجر إن أجری الّا علی ربّ العالمین" در مقابل پاسخ منفی بندگان ، کلام الهی این است " إنّ ربک لهو العزیز الرحیم "و پاسخ انحرافات هم مجازات هاست. زمینی که مهد آسایش آنها بود مأمور نابودیشان شده و آب وهوا که حیات آنان را تأمین می کرد فرمان مرگشان را پذیرا گشت . مجازاتی که پس از اتمام حجت توسط منذرین محقق می شود (209 – 208 شعراء)

• هر چند در میان این داستانها ، سرگذشت سلیمان نبی (ع) از تنوع بیشتری برخوردار است آگاهی سلیمان (ع) از خورشید پرستی قوم سبأ (24 نمل)، نامه خاص او در زمینه هدایت این قوم ( 30 نمل)، جریان هدیه ملکه سبا به حضرت و انعکاس ایشان (36 نمل)، جریان ورود ملکه سبا به محضر حضرت و تخت پادشاهی او و ایمان ملکه سبا و قومش (44- 42 – 40- 38 نمل ) و باز هم شکر سلیمان است و این کلام که "هذا من فضل ربی"(40نمل)