امام علی علیه السلام:

شما در شمار عمل کنندگان به قرآن باشید، از قرآن پیروی کنید، با قرآن خدا را بشناسید و خویشتن را با قرآن اندرز دهید و رأی و نظر خود را در برابر قرآن متهم کنید و خواسته های خود را با قرآن نادرست بشمارید.

نهج البلاغه خطبه 176

گزیده ای از معارف الهی جزء بیست و چهارم:

• ارائه بهترین راه هدایت جهت رسیدن بشر به سعادت، فصل مشترک همه مکاتب، ایدئولوژیها و طرز تفکرات مدعی در این زمینه است. چنان که فرعون نیز می گوید: "ما اهدیکم الا سبیل الرشاد" (29مومن)من شما را جز به راه صحیح راهنمائی نمی کنم و در طرف مقابل او، مؤمن آل فرعون مردی که از فرعونیان بود و به موسی ^(ع) ایمان آورده اما آن را مکتوم می داشت و در دل به موسی محبت می ورزید و خود را موظف به دفاع از او می دید هم گفت :ای قوم ! از من پیروی کنید که "اهدکم سبیل الرشاد" (38مومن) این زندگی دنیا، تنها متاع زود گذری است و آخرت سرای همیشگی است. حال داوری از آن کیست که بندگان را به راه صواب راهنمایی نماید؟ قرآن می فرماید: "والله یقضی بالحق" (20مومن) خداوند به حق داوری می کند به راستی باید او را شناخت که "و ما قدروا الله حق قدره" (67زمر) آری "بل الله" (66زمر) و به یقین کسانی که گفتند: «پروردگار ما خدای یگانه است سپس استقامت کردند فرشتگان برآنان نازل می شوند که نترسید و غمگین مباشید و... (30فصلت) و آفرینش خاص این «الله» است یعنی صفت بارز او «خالقیت» است پس می فرماید: "ذلکم الله ربکم خالق کل شیء" (62 مومن) «خالق هر چیز و ناظر برهمه اشیاء» (62زمر) و اگر از آنها «مشرکان» بپرسی: چه کسی آسمانها و زمین را آفرید؟ حتماً می گویند: «الله» (38زمر) که این سندی بر ابطال شرک است و بدانید آفرینش آسمانها و زمین از آفرینش انسان مهم تر است. (57غافر) که زمین بر اساس اطاعت الهی شکل گرفت "قالتا أتینا طائعین" (11فصلت) و چهار پایان را آفرید (79مومن) و انسان را. او کسی است که شما را از خاک آفرید سپس از نطفه، بعد از علقه. سپس شما را به صورت طفلی بیرون می فرستد بعد به مرحله کمال قوت خود می رسید و بعد از آن پیر می شوید. گروهی از شما پیش از رسیدن به این مرحله می میرند و درنهایت به سرآمد عمر خود می رسید. (67 مومن) اما وقتی شما را صورتگری کرد صورتتان را نیکو آفرید (64مومن) قامتی موزون و راست با صورتی زیبا و دلپذیر و در نهایت نظم و استحکام که امتیاز آن بر صورت موجودات زنده دیگر است. با این وصف آیا به من دستور می دهید که غیر خدا را عبادت کنم ای جاهلان !؟ (64زمر) چرا که به دلیل این خلق و آفرینش عبادت خاصّ ذات اوست "ان لا تعبدوا الا الله" (14فصلت) پس "فاعبد" (66زمر) و سزاوار است که تمام توجه خویش را به او کنید (6فصلت) که منیبین تنها متذکر از کلام اویند (13مومن) و به درگاه پروردگار برگردید (54زمر) "و فادعوه" (65مومن) وتنها خدا را بخوانید (14 مومن) و اگر برخی از بندگان از عبادت پروردگار تکبر کنند ، کسانی نزد او هستند که شب و روز برای خداوند تسبیح می گویند و خسته نمی شوند (38 فصلت) و دعا به درگاه او هم عبادت بزرگ است ، چیزی نزد خداوند افضل از این نیست که از او تقاضا کنند و از آنچه نزد اوست بخواهند و نزد خداوند مقامی است که جز با دعا و تقاضا نمی توان به آن رسید پس فرمود: "ادعونی استجب لکم" (60 مؤمن) مرا بخوانید تا دعای شما را بپذیرم . کسانی که از عبادت من تکبّر می ورزند به زودی با ذلت وارد دوزخ می شوند . به راستی آیا خداوند برای بنده اش کافی نیست؟! (36 زمر) نوجه و ایمان به محتوای این کلام شجاعت و اعتماد فوق العاده به انسان می بخشد خاطرش را آرام و مطمئن می سازد تا در برابر حوادث سخت همچون کوه مقاومت کند از انبوه دشمنان نهراسد از کمی همراهان وحشت نکند و بحران های شدید آرامش روح او را بر هم نزند « المؤمن کالجبل الراسخ لا تحرّکه العواصف» پس از غیر خدا نباید ترسید باید به او توکل کرد که فرمود: "قل حسبی الله علیه یتوکل المتوکلون"(38 زمر) و بالاتر باید امور خویش را به او تفویض نمود " أفوّض أمری إلی الله..." (44 مؤمن) تفویض گر چه از نظر مفهوم با توکل شباهت زیادی دارد ولی مرحله ای بالاتر از آن است چرا که حقیقت «توکّل» خدا را وکیل خویش دانستن است ولی «تفویض» مفهومش واگذاری مطلق به اوست و بدینسان به توحید ربوبیت می رسیم "ذلکم" الله ربّکم " (64 مؤمن) "ذلک ربّ العالمین"(9 فصلت) مالک ، مدبّر و مربّی هستی. جاوید و پر برکت است. (64مؤمن) پس "الحمد لله رب العالمین" ⁽¹⁾ "وکن من الشاکرین"(66زمر) و بگو: مأمورم که تنها در برابر رب العالمین تسلیم باشم"أُسلِم"(66 مؤمن) و شما هم ای بندگان خدا در برابر او تسلیم شوید (54 زمر) و از بهترین دستوراتی که از جانب پروردگار نازل شده پیروی کنید. (55 زمر) دستوراتی که در قالب دین الهی عرضه شده "مخلصین له الدین"(65 زمر) و دین خود را برای او خالص کنید هر چند کافران خشنود نباشند (14 مؤمن) تسلیم پیامبری باشید که "جاءهم بالحقّ" (25مؤمن) و روح به فرمان الهی بر وی القاء شده و روح همان مقام نبوت و وحی و قرآن است که مایه حیات دلها و همانند روح در پیکر انسانی است. (15 مؤمن) و پس از او تسلیم تمام کسانی باشیم که مبلّغ مکتب پیام آوران وحی هستند و مروّج سخنان حق و صدق و هم عمل کننده به آن «امامان معصوم و تبیین کنندگان مکتب آنها» (33 زمر) و به راستی چه کسی خوش گفتارتر است از آن کسی که دعوت به سوی خدا کند و عمل صالح انجام دهد و می گوید: « من از مسلمانانم» (33فصلت)؟!

• و داوری به حق «سبیل رشاد» به وسیله ربّ العالمین صورت می پذیرد. هدایت که از شئون ربوبیت است از مسیر نبوت و وحی می باشد. یعنی قرآن، که به حق نازل شده (41زمر) از سوی خدای عزیز علیم(2مؤمن) هیچگونه باطلی نه از پیش رو نه از پشت سر به سراغ آن نمی آید از سوی خدای حکیم و شایسته نازل گردیده (42 فصلت) . هر مطلبی را جای خود بازگو نموده ، بشیر و نذیر است (2فصلت) و برای مؤمنان هدایت و شفاست. (44فصلت) شفا از مرض گناه که در اثر پذیرش وسوسه شیطان است و می بایست با آمدنش استعاذه نمود (36فصلت) و راه شفا هم ، توبه و استغفار که می فرماید:"ای بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که همه گناهان را می آمرزد زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است 053 زمر) کلامی که از امید بخش ترین آیات قران است به دلیل مفاهیم ویژه و خاص که در تک تک وازه های آن وجود دارد ⁽²⁾ و خاصّه جملات پایانی که با حرف «إنّ» شروع می شود سپس کلمه «الذنوب» که همه گناهان را بدون استثناء در بر گرفته و سخن در آن به اوج رسید و دریای رحمت را موّاج می سازد و آن گاه «جمیعاً» که امیدواری را به آخرین مرحله می رساند و نیز دو وصف از اوصاف امید بخش حق تعالی «غفور و رحیم» است و اینکه خداوند «غافر الذنب، قابل التوب و لذو مغفرة» است (3مؤمن، 43 فصلت) لذا امر به استغفار است (6 فصلت) و فرشتگان هم برای مؤمنان استغفار نموده و می گویند: پروردگارا! رحمت و علم تو همه چیز را فرا گرفته . پس کسانی را که توبه کرده و راه تو را پیروی می کنند ، بیامرز و آنان را از عذاب دوزخ نگاه دار(7 مؤمن)

• به راستی آیا آنها که این «سبیل رشاد» را پذیرا شدند با دیگران برابرند؟ هرگز نابینا و بینا یکسان نیستند! همچنین کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام داده اند با بدکاران یکسان نخواهند بود!! (58 مؤمن) کسانی که به قرآن ایمان نمی آورند در گوشهایشان سنگینی است و گویی نابینا هستند و آن را نمی بینند . گویی آنان از راه دور صدا زده می شوند! (44فصلت) کافرند و متکبّر، متکبّر جبّار، مسرف و کذّاب (28-27-35مؤمن) گفتند: قرآن را گوش ندهید و موقع تلاوت آن جنجال کنید. (28-26 فصلت) و باز می فرماید: هنگامی که خداوند به یگانگی یاد می شود دلهای کسانی که به آخرت ایمان ندارند ،مشمئز و متنفّر می گردد اما هنگامی که از معبودهای دیگر یاد می شود آنان خوشحال می شوند (45 زمر) آنان کتب آسمانی و آنچه رسولان خود را به آن فرستادیم، تکذیب کردند . پس در عذاب جاودان الهی (73-71مؤمن) وارد می شوند. این عذاب به خاطر آن است که به ناحق در زمین شادی می کردند و از روی غرور و مستی به خوشحالی می پرداختند. (75 مؤمن) برای محو حق به مجادله با باطل دست زدند. (6مؤمن) زکات نداده و به آخرت کافرند. (7 فصلت) پس بدانند خشم خداوند و خشم مؤمنان نسبت به آنان از خشم ایشان نسبت به خودشان بیشتر است !!(10 – 35 مؤمن) و اینکه عذاب الهی ألیم و شدید است!!(3-22 مؤمن، 43 فصلت)

• بالاخره زمان مرگ فرا می رسد برخی قبض روح می شوند و خداوند ارواحی را که نمرده اند نیز به هنگام خواب می گیرد. سپس ارواح کسانی که فرمان مرگشان را صادر کرده نگه می دارد و ارواح دیگری را که باید زنده بمانند، باز می گرداند تا سرآمدی معیّن ، در این امر نشانه های روشنی است برای کسانی که می اندیشند (42 زمر) و سپس عالم برزخ است و عرضه آتش در هر صبح و شام به جهنمیان در این عالم (16مؤمن) و بعد هم عالم قیامت "إنّ الساعة لاتیة" (59 مؤمن) در صور دو بار دمیده می شود و سپس ناگهان همگی به پا می خیزند در انتظار حساب و جزا (68زمر) و زنده شدن مردگان هم مانند زنده شدن زمین خشک و بی جان است. قیامت روز ملاقات است، انذار کن بندگان را نسبت به این روز (15مؤمن) آری عذاب دنیا خوار کننده است . (39فصلت) ولی عذاب آخرت خوار کننده تر است (16 فصلت) قضاوت نسبت به اعمال انسانها به حق صورت می پذیرد. (75زمر) در آن روز زمین به نور پروردگار روشن می شود و نامه های اعمال را پیش می نهند و پیامبران و گواهان را حاضر می سازند (69 زمر) از همه بالاتر ذات پاک خداوند گواه است سپس پیامبران و اوصیاء بعد فرشتگان و زمین و زمان – زبان و دست و پا و چشم و گوش و حتی پوست تن انسان. (23-21فصلت) انسانها به پوست خود می گویند:«چرا بر ضد ما گواهی دادید؟» و آنها می گویند:« همان خدایی که هر موجودی را به نطق درآورده ما را گویا ساخته...»(21فصلت) و به هر کس آنچه انجام داده بی کم وکاست داده می شود (70 زمر،40-17مؤمن) حقیقت اعمال بد و آنچه استهزاء می کردند آشکار می گردد.(48زمر) صورت دروغگویان سیاه است (60زمر) دشمنان خدا را جمع کرده به سوی دوزخ می برند و صفوف را نگه می دارند.(19فصلت) کافران را گروه گروه به سوی جهنم رانده، وقتی به دوزخ می رسند درهای آن گشوده شده و نگهبانان دوزخ با سخنانشان آنان را ملامت می کنند (72-71زمر) معذرت خواهی ظالمین که لعنت الهی بر آنان باد ، برای آنها بی اثر (52مؤمن) و چون در دنیا حجت بر آنان تمام شده حسرتشان از کوتاهیها در دنیا هم بی فایده است. (58 – 56زمر) آنان می خواهند همه دارائیهای خود را جهت رهایی از عذاب فدا کنند!!(47زمر) کافران می گویند:«آیا راه خروجی هست؟» (11مؤمن) مستضعفان از ایشان به مستکبرانشان گویند: یک سهمی از آتش ما را پذیرا شوید!! و به مأموران گویند:از پروردگارتان بخواهید یک روز از عذاب ما را بردارد (49 مؤمن) و به پروردگار گویند: خدایا گمراه کنندگان ما را به ما نشان بده تا زیر پای خود نهیم و لگد مالشان کنیم.(29 فصلت)

• ای پیامبر! انذار کن ایشان را نسبت به "یوم الازفة" هنگامی که از شدت وحشت دلها به گلوگاه می رسد و تمامی وجود آنان مملوّ از اندوه ! برای ستمکاران دوستی و شفاعت کننده ای نیست!!(18 مؤمن) و نیز قیامت"یوم التناد" است. روزی که روی می گردانید و فرار می کنید. اما هیچ پناهگاهی در برابر عذاب خداوند وجود ندارد!!(32مؤمن) به راستی کسی که در آتش افکنده می شود بهتر است یا کسی که در نهایت امن و امان به محشر می آید؟!(40فصلت) اما متقین که بین زن و مردشان در دریافت پاداش اعمال تفاوتی نیست (40مؤمن) گروه گروه به سوی بهشت برده می شوند. هنگامی که به آن می رسند ،درهای بهشت گشوده می شود و نگهبانان به آنان می گویند: سلام بر شما! گوارایتان باد این نعمتها! داخل بهشت شوید و جاودانه بمانید و بهشتیان نیز گویند: "الحمدلله...." (74-73زمر) آنان در بهشت رستگارند ، هیچ بدی به آنان نمی رسد و هرگز غمگین نخواهند شد(61 زمر) این جزای محسنین است و خداوند بدترین اعمالی را که انجام داده اند در سایه ایمان و صداقتشان بیامرزد و آنها را به بهترین اعمالی که انجام می دادند پاداش دهد (35-34زمر) اجری است دائمی (8فصلت) زیرا خداوند وعده یاری به پیامبر^(ص) و مؤمنین در دنیا و آخرت داده است.(51 مؤمن)

• پس بدانید کسی که عمل صالح کند برای نفس خویش کرده و هر کس بد کند به خویشتن بد نموده و پروردگار به کسی ظلم نمی کند (46 فصلت)

1)     و این حمد دوبار است در دو مرحله خلقت انسان . یکبار در مرحله «إنّا لله» 64 مؤمن و مرحله دیگر«إنا إلیه راجعون» 75 مؤمن

2)     به تفسیر نمونه ج 19 ذیل آیه مراجعه شود.