رمضان بهترین زمان است برای اینکه اهل معرفت و عرفان شویم، چون روزه متعلق به خود خداست و جزای آن را خود مرحمت می کند.
" قال الله عزّ و جلّ : « کلُّ عمل ابن آدمَ هو له غیرُ الصیامِ هو لی و أنا أُجزیَ به»
هر عملی که از انسان سر می زند مال خود اوست و خداوند بی نیاز است از اعمال او . مَثَل اعمال ما همچون انعکاس صداست ؛ هر کاری که انسان انجام می دهد مجدداً به خودش بر می گردد. ما در عالم چیزی نداریم که انسان از دست بدهد.تازه قرآن می فرماید: " اعمال شمارا چند برابر کرده به خودتان بر می گردانیم." ولی پروردگار عالم فرمود: تنها تکلیفی که متعلق به خودم است و جزای ان را هم خودم می دهم، روزه است......

پیامبر (صلوات الله علیه)فرمود:

برتری قرآن برسایر سخن ها مانند فضل خداست برخلقش، و نیز فرموده: قرآن جز خداوند برتر از هرچیزی است پس کسی که به قرآن احترام بگذارد برخدا احترام نهاده و هر که احترام نکند به احترام خدا استخفاف نموده است.

بحارالانوار- ج92 - ص19

گزیده ای از معارف الهی جزءنهم:

• منظور از عالم اَلَست "عالم ذرّ" (آیه172 اعراف) و پیمان آن ]عالم استعدادها[پیمان فطرت و تکوین و آفرینش است ،به این ترتیب که به هنگام خروج آدم به صورت نطفه از صلب پدران به رحم مادران که درآن هنگام ذراتی بیش نیستند، خداوند استعداد و آمادگی برای حقیقت توحید به آنها داده است. هم در نهاد و فطرتشان این سرّ الهی به صورت یک حس درون ذاتی به ودیعه نهاده شده و هم درعقل و خردشان به صورت یک حقیقت خودآگاه، پیمان فطری خداشناسی راه را برهرگونه عذر تراشی بسته است و می فرماید: «فطرة الله التی فطر الناس علیها لا تبدیل لخلق الله» (روم – 30) و پیامبر (ص) هم می فرماید: "کلّ مولودٍ یولد علی الفطرة حتی یکون أبواه یهودّانه و ینّصرانه و یمجّسانه" لذا سؤال و جواب آیه جنبه ی کنایی دارد به مانند سؤال و جواب خداوند با آسمان و زمین " فقال لها و للأرض ائتیا .... قالتا ..." ( فصلت – 11)
• دعوت بندگان خدا به اسلام از جانب رسول خدا ، دعوت به سوی حیات و زندگی است . حیات معنوی ، مادی ، فرهنگی ، اقتصادی، سیاسی به معنای واقعی، اخلاقی و اجتماعی و بالاخره حیات و زندگی در تمام زمینه هاست. (24 انفال)
• وظابف پیامبر(ص) که وظایف همه امت و همه رهبران و مبلّغان در دعوت به اسلام است : مدارا کردن و عذر مردم را پذیرفتن ، دعوت به نیکیها ، روی گردانی از جاهلان و در بروز وسوسه های شیطانی پناه بردن به خداوند و خود را به او سپردن و از لطفش مدد جستن ( 199 – 200 اعراف) یک برنامه جامع و وسیع و کلی در زمینه های اخلاقی و اجتماعی در شکل فشرده گویی چرا که اصول فضایل اخلاقی بر طبق اصول قوای انسانی که عقل و غضب و شهوت است در سه قسمت خلاصه می شود . فضایل عقلی که حکمت است در جمله « وأمر بالعرف»، فضایل نفسی در برابر طغیان و شهوت که عفّت است در «خذ العفو» و تسلط بر نفس در برابر قوه غضبیه که شجاعت است در «أعرض عن الجاهلین»
• "ولله الأسماء الحسنی فادعوه بها" (180 اعراف) منظور خواندن پروردگار به صفات مختلف پروردگار که همگی نیک و حُسنی هستند نمی باشد بلکه ما باید متّصف به صفات الهی و متخلّق به اخلاق الله شویم با توجه به محتوا و مفاهیم آنها و ایمان به آنها کوشش کنیم در وجودمان پرتوی از آن مفاهیم بتابد و منعکس شود و اینکه امام صادق (ع) می فرماید : " نحن و الله الأسماء الحسنی " اشاره به آن است که پرتو نیرومندی از این صفات در وجود امامان منعکس شده و شناخت ایشان به شناخت ذات پاک الهی کمک می نماید.
• مؤمنان حقیقی کسانی هستند که هر وقت نام خدا برده می شود " وجلت قلوبهم" . حالت خوف و ترسی که سرچشمه ی آن به خاطر درک مسئولیتها و احتمال عدم قیام به وظایف لازم در برابر خداوند می باشد و گاهی به خاطر درک عظمت مقام و توجه به وجود بی انتها و پر مهابت او " اولین صفت" . و اما دو صفت دیگر که جنبه روحانی و معنوی و باطنی دارد یکی تکامل ایمان به دنبال تلاوت آیات قرآن و دوم توکل بر خداوند . و اما دو صفت دیگر که جنبه ی عملی و خارجی دارد بر پایی نماز " ارتباط با خدا" و انفاق" ارتباط و پیوند با خلق خدا" (2 – 3- 4 انفال)
• مؤمنان در تلاوت قرآن توصیه الهی را مبنی بر "استماع" و "انصات" به کار می برند. استماع گوش فرادادن باتوجه به همراه میل قلبی و به ذهن سپردن و انصات سکوت به جهت استماع . پس قدم اول بهره مندی از برکات قرآن ، گوش فرا دادن به همراه سکوت ظاهری و تمرکز بخشیدن به فکر جهت در یافت عمیق پیام قرآن است. ( 204 اعراف) (1)
• ایمان توأم با آگاهی به فرموده مفسّر بزرگ طبرسی (ره) تأثیرش در عملکرد ساحران دربار فرعون متجلّی است؛ صبحگاهان کافر و ساحر و شامگاهان شهیدان نیکو کار راه خدا . و چنین تحوّل و استقامتی جز در پناه امدادهای الهی ممکن نیست و مسلماً آنها که در مسیر حق گام می گذارند چنین امدادهایی به سراغ آنها خواهد شتافت. (126 – 113 اعراف)
• حصول تقوا چهار نتیجه دارد:1. قرار دادن وسیله ای برای جدایی حق از باطل (2)2. پوشاندن گناه 3. آمرزش گناهان و4. فضل و بخشش عظیم الهی. ( 29 انفال) تقوا و یادخداوند از بین برنده وسوسه های شیطانی است که هم چون طواف کننده ای پیرامون فکر و روح انسان پیوسته در گردشند تا راهی برای نفوذ بیابند (201 اعراف) و هم چنین تقوا عامل نزول برکات « نعم و موهبت پایدار» آسمانی و زمینی »معنوی ومادی» برای انسان است . ( 96 اعراف)
• اما عدم تقوا ، شدت هوا پرستی و وابستگی به لذات جهان ماده ، عطش نا محدود و پایان ناپذیر می آفریند و بدین سان بلعم باعورا عالم و دانشمند مشهور بنی اسرائیل ، مبلّغ نیرومند حضرت موسی (ع) ، بنده مستجاب الدعوة در صف گمراهان و شقاوتمندان قرار گرفته ودر زبان قرآن تشبیه به سگی است که .... (175 اعراف)
• نیکان جامعه وظیفه دارند که در برابر بدان سکوت نکنند. اگر سکوت اختیار کنند در سرنوشت آنها نزد خداوند سهیم و شریکند . و به فرمایش پیامبر (ص) در این هنگام خداوند گروه خاص بد و همه توده اجتماع را مجازات خواهد کرد.(25 انفال)
• مهمترین وسیله آزمون ایمان و کفر و میزان ارزشهای انسانی اشخاص 2 موضوع است : یکی چگونگی به دست آوردن مال ، خرج و نگاهداری و میزان دلبستگی به آن ، دوم فرزندان میوه های قلب انسان و شکوفه های حیات او که به خاطر آنان انسان حقوق الهی را زیر پا نگذارد (28 انفال) و لذا تعلیم الهی در خواست فرزند صالح است . (190 اعراف)
• مفهوم شدت نزدیکی خداوند به بندگان در قرآن (24 انفال – 16 ق) این است که او در همه جا حاضر و ناظر است و به همه موجودات احاطه دارد. پس ؛

1. نه انسان می تواند چیزی را از خداوند مکتوم دارد.
2. نه کاری بدون توفیق او انجام دهد.
3. نه سزاوار است که به غیر خداوند رو آورد.

• نماز و عبادت کافران سوت و کف بود (35 انفال) و انکار مسیر حق « نبوت و امامت» گاه تا حد طلب مرگ برای خود در صورت اثبات حق( 32 انفال) و مکرشان «تدبیر و چاره اندیشی و طرح نقشه» برای نابودی حق با وجود مکر الهی نابود شدنی است ( 30 انفال)
• اما حضرت حق در حقیقت در برخورد با کافران نابود کننده آنان است « وما رمیت اذ رمیت و لکنّ الله رمی » (17 انفال). اما سنت الهی است که سر انجام صفوف انسانهای پاک و ناپاک، مخلص و ریاکار و ..... ازهم مشخص شده و حق جلوه خود را در این جهان و جهان دیگر نشان می دهد. (37 انفال) پس بدون آگاهی و ناگهانی رستاخیز واقع می شود . (187 اعراف) البته عدم آگاهی انسانها برای این است که آن را دور ندانند و همواره در انتظارش باشند. خود را برای نجات در آن آماده کنند . اثری مثبت و روشن در تربیت نفوس و توجه آنها به مسئولیت ها و پرهیز از گناه
• و کلام آخر این که قوم پیامبر (ص) براساس کلام الهی عذابی همچون اقوام پیامبران سلف «جزای اعمال در دنیا» نخواهند داشت به دلیل وجود پر برکت پیامبر رحمة للعالمین (33انفال) و لذا حضرت علی (ع) می فرماید : در روی زمین دو وسیله امنیت از عذاب الهی بود یکی از آنها وجود پیامبر (ص) که برداشته شد. هم اکنون به دومی یعنی استغفار تمسک جویید سپس حضرت این آیه را تلاوت نمود.
  

  ---

1)     تدبر در قران « دکتر تقی پور فر» - اخلاق الهی « آیة الله مجتبی تهرانی»

2)     المؤمن ینظر بنور الله

یکی از تکالیفی که بر هر مسلمانی واجب شده ، روزه است. البته باید به این نکته توجه داشت که صورت ظاهر تکالیف ، تکلیف است اما حقیقت آنها معرفت ، عرفان و شناخت پروردگار عالم است . تکلیف ما را به خدا نزدیک می کند. شناخت پروردگار الهی با انجام تکالیف میسور می شود و به این طریق قرب الهی حاصل می گردد.
شناخت واقعی و حقیقی در باطن تکالیف است . چرا که هر عبادتی ظاهر و با طن دارد . و هر چه این تکالیف بیشتر و بیشتر باشد ، انسان را به خدا نزدیکتر می کند. لذا در نیت عبادات می گوییم: "قربة ألی الله" .....

امام باقر (علیهم السلام) :
پیامبر اکرم (صلوات الله علیه) فرمود:به من پنج چیز داده شده که به پیامبری قبل از من داده نشده است؛ من به سفید و سیاه و سرخ مبعوث شدم، (نشانه جامعیت بعثت حضرت) و برای من زمین مسجد قرار داده شده است، و من به رعب وترسِ "کفّار از پیامبر" یاری شده ام، و برای من غنیمت حلال گشته و برای پیامبری قبل از من حلال نگشته، و به من جوامع الکلم داده شده است. از امام پرسیدند: که جوامع الکلم چیست؟ حضرت فرمود: قرآن

بحار الأنوار، ج 92 ، ص 14

گزیده ای از معارف الهی جزءهشتم:

• دلیل خداوند در هدایت انسان ها رسا می باشد (حجّت بالغه - 149انعام) و بنا بر کلام امام موسی کاظم (ع) خداوند بر مردم دو حجّت دارد. آشکار و پنهان حجّت آشکار رسولان و انبیاء و امامانند و حجّت باطنه عقول وافکار می باشند.
• رسالت و جانشینی آن، "امامت"، نیاز به ویژگی هایی دارد که در رأس آن تقوی و پرهیزکاری فوق العاده در مرحله عصمت است تا رسالت به ثمر برسد و برای بندگان رهبری مطاع و سرمشقی مورد اعتماد باشد. لذا انتخاب این افراد به دست خداوند است. خداوند می داند این مقام را در چه جایی قرار دهد؛ نه خلق خدا و نه از طریق انتخاب مردم و شوری (124 انعام)
• وظیفه ما اطاعتی کامل از این فرستادگان الهی است که فرمود: «واتوا البیوت من ابوابها...286 بقره» اینان میزان سنجش اعمال انسان ها در قیامت هستند. یعنی پیامبران و اوصیای آنها "حق و عدل هستند " (8-9 اعراف)(1) لکن تکلیف ما بستگی به میزان دریافت هدایت الهی در لحظه های زندگی است که متفاوت است (286 بقره-42 اعراف)
• درمسیرهدایت الهی ایمان همراه با عمل راه نجات است. (158 انعام) و آن هم عمل با اخلاص (162 انعام - 129 اعراف)
• و سیمای انسان هدایت یافته و صاحب معرفت در تعبیر قرآن چنین است:"زنده شده و دارای نوری که با آن درمیان مردم راه می رود." (122 انعام) ونیز دارای شرح صدرالهی است. (125 انعام) که پیامبر (ص) درباره آن فرمود: نوری است که خداوند برقلب هرکس بخواهد می افکند و در پرتو آن روح او وسیع و گشاده می شود و نشانه اش توجّه به سرای جاویدان و دامن چیدن از زرق و برق دنیا و آماده شدن برای مرگ پیش از فرارسیدن آن است.
• نیایش به درگاه الهی شایسته است با تضرّع و زاری باشد و آهسته که به اخلاص نزدیکتر است. (205اعراف) ونیز از روی ترس و امید (55-56 اعراف) و به طورمستمر نعم الهی را می بایست یادآوری کرد«فاذکروا آلاء الله» (69-74 اعراف) و همانند بهشتیان شکر نعمت او نمود. (43اعراف)
• وامادر مقابل اطاعتی کامل،قیاس کردن در احکام و حقایق دینی است و اولین قیاس کننده شیطان بود. (12اعراف) در آفرینش از نظر مادی خود را با آدم مقایسه نمود و آتش را برتر از خاک معرفی کرد و ریشه این کار او کبر بود. نتیجه آن اخراج از درگاه الهی و طلب فرصت او از خداوند جهت گمراه ساختن بشر تا قیامت . حمله ای همه جانبه" (17اعراف) به فرمایش امام باقر (ع):از پیش رو، که آخرت و جهان پیش ِرو را سبک و ساده جلوه دهد. از پشت سر، که به گردآوری و تجمع ثروت و بُخل از پرداخت حقوق واجب دعوت کند. از طرف راست ،که امور معنوی را به وسیله شبهات و ایجاد شک و تردید ضایع سازد. و از طرف چپ، که لذّات مادی و شهوات را در نظر بندگان جلوه دهد.
• درمقابله با شیطان باید گناهان را در ظاهر "اعضای بدن" وباطن "باقلب و نیّت و تصمیم "ترک نمودو به عبارت دیگر از گناهان در آشکار و پنهان "دور از دید انسانها" باید دوری نمود . (120انعام) وظیفه ی دیگر عدم کشتن فرزند به خاطر فقراست. (151 انعام)اینکه بدانیم برتری بعضی بربعضی دیگر "توانگران بوسیله فقیران" امتحان الهی است. (53-165انعام) و نیز عدم اسراف که خداوند مسرفان را دوست ندارد (141 انعام- 31 اعراف) درعین حال زینت های الهی و روزیهای پاکیزه حق مؤمنین است و نباید برخود حرام نماییم. (31-32اعراف) خاصّه استفاده از زینت ها به هنگام رفتن به مسجد! هرچند لباس تقوی بهتر است. (26 اعراف) ودرسخن گفتن هم رعایت عدالت توصیه شده است. (152انعام)
• و بدین سان تهذیب نفس درپدر ومادر ،مؤثّر در تربیت نسل است. تربیت غلط ، نسل بد وتربیت درست نسل خوب خواهد ساخت . « 58 اعراف - البلد الطیب...» هرچند استثناء هم وجود داردکه «یخرج الحی...» زنده را از مرده خارج می سازد و مرده را از زنده بیرون می آورد. (95 انعام)
• در بهشتی که خالی از کینه و حسد است (42 اعراف) و ورود تکذیب کنندگان آیات الهی و متکبّران نسبت به آن محال، همچون رد شدن شتر از سوراخ سوزن می باشد، (40 اعراف) سخن اصحاب بهشت به اصحاب جهنم این است که همه وعده های الهی را حق یافتیم (44اعراف) و یکی از این وعده ها پاداش و جزای اعمال است (160 انعام) کار نیکو را پاداش ده برابر است و فاعل کار زشت جز به قدر آن کار مجازات نخواهد شد . وجالب است تقاضای پیروان گمراه از حضرت حق در عذاب دو برابری برای پیشوایانشان!!!( 38-39اعراف)

رسول خدا (ص):
کسی که به او قرآن عطا شده، پس دیگری را ببیند که به او چیزی بهتر از آنچه به او داده شده عطا گردیده در حقیقت کوچک شمرده بزرگی را و بزرگ دانسته کوچکی را.

بحارالانوار – ج92-ص 13

گزیده ای از معارف الهی جزء هفتم:

• "وماقَدَروا اللهَ حقّ قدره" (1) (انعام 91) ودر اهمیت شناخت و معرفت حضرت حقّ، رسول گرامی اسلام (ص) می فرماید: «ای مردم!خداوندی که عزیز و بزرگ است خلق را نیافرید مگر اینکه او را بشناسند؛ پس اگر اورا شناختند عبادتش نموده از عبادت غیر خدا بی نیاز می شوند.» ودر ادامه می فرمایند: «مراد از معرفة الله ، شناخت مردم هر زمان نسبت به امام آن زمان است که اطاعتش بر آنها واجب است.»
• ومیوه درخت معرفت محبّت است لذا ابراهیم (ع) می فرماید:«قال لاأُحبّ الآفلین ونیز آنها را شایسته عبودیت و ربوبیت نمی دانم.» (انعام 76)
• و از طرفی دریافت معرفت الهی مساوی است با دریافت ارسال رسل و إنزال کتب که اقتضای حکمت و رحمت عام و خاص او در هدف از خلقت انسان است "تکامل" واز خلقت انسان تعبیر به انشاء نمود.(98 انعام) به معنی ایجاد و ابداع آمیخته با تربیت و پرورش. و اینکه این همه چهره های گوناگون،ذوق و افکار متفاوت و تنوّع وسیع در تمام جنبه های وجود آفریده شده از یک فرد؛ نهایت عظمت خالق است.
• اما در تربیت و هدایت الهی اجباری نیست، چرا که سودی ندارد.(35 و 149 انعام) وظیفه پیامبر تنها ابلاغ رسالت است .(66انعام) تنها گوش شنوا پذیرای حق است و مردگانی که روح انسانی خود را از دست داده اند مؤمن نمی شوند. (36 انعام) و بحث از "شاء" و "یشاء" سنت های الهی در هدایت و گمراهی است. منظور اینکه در ارائه هدایت اولیه الهی همه یکسانند. پذیرش آن مساوی هدایت ثانویه وتوفیق است و عدم پذیرش همان ضلالت است. (39 انعام)
• خداوند هرچند شدیدالعقاب است ولی می توان مجازاتش را با تمام شدتش با آب توبه شست و مشمول رحمت و مغفرت او گردید که غفور و رحیم است (98 مائده) و اصولاً او انسانها را از هر مشکل و ناراحتی نجات می بخشد (64 انعام) اما باید مراقب نعمت های استدراجی خداوند بود که اعطای آنها در برابر گناهان ، مقدمه ی مجازات است. (43 انعام)
• لذا در ملاک تولّی و تبرّی خطاب به پیامبر (ص) می فرماید:کسانی را که آئین فطری خود را به بازی و سرگرمی و استهزاء گرفته اند و زندگی دنیا آنها را مغرور ساخته، رها کن و به آنها یادآوری نما تا گرفتار اعمال خود نشوند.(70 انعام) و اما آنها را که صبح و شام خدا را می خوانند و جز ذات پاک او نظری ندارند از خود دورمکن. (52 انعام)
• و نیز به پیامبر(ص) می فرماید: در اقتدا به سنت همیشگی پیامبران بفرماید: من اجر و پاداشی در برابر رسالت خویش از شما تقاضا نمی کنم (90 انعام) اما کلام پیامبر ما زیباتر و کاملتر است که اجری نمی خواهم جز دوست داشتن نزدیکانم ]یعنی اهل بیتم[ (23 شوری) البته نتیجه این دوست داشتن "فهو لکم" (سبا 48)است و این راهی است برای شما بسوی پروردگارتان (57 فرقان)
• در اطاعت از چنین پیامبری سنت های غلط گذشتگان را کنار باید گذاشت (104 مائده) در طعام نباید به حرام نزدیک شد (3 مائده-173 بقره) حلال و طیب باید مصرف نمود (172-168 بقره) و نباید آنها را به بهانه زهد و... بر خود حرام نمود (87 مائده) سؤال های ما باید هدفمند و برای کشف مجهولات باشد (102 مائده) همچون حواریون حضرت عیسی (ع) که پاسخ الهی (عید) باشد نه سبب ناراحتی.(184 مائده)
• حیات دنیا لهو و لعب است (32 انعام) و برای برخی بر هر چیز مقدم است .در چنین موقعیتی (تقدم دنیا بر همه چیز) هرکس باید مراقب نفس خود باشد تا گمراهی دیگران به او زیان نرساند. (105 مائده) هر چند اکثریت در مسیر ناپاکیها باشند.(100 مائده)
• منطق قرآن ترک دشنام به گمراهان و منحرفان است (108 انعام) به فرمایش حضرت علی (ع) برشمردن اعمال آنها و متذکر شدن حالاتشان به حق و راستی نزدیکتر است و برای اتمام حجت بهتر . و به فرمایش امام رضا (ع) : " مخالفان ما اخبار و روایاتی را در فضائل ما جعل و آنها را سه دسته کرده اند .... دسته سوم تصریح به عیوب و بدیهای دشمنان ما می باشد . پس آنگاه که مخالفان ، بدی های دشمنان ما را به اسمشان بشنوند، ما را به نامهایمان دشنام و ناسزا می گویند. در حالیکه خداوند می فرماید:« و لا تسبّوا الذین ...» (2)
• علم دقیق و کامل حضرت حق در عالم هستی خاصّه نسبت به همه ابعاد وجود انسان اثر تربیتی در مراقبت از اعمال دارد.( 59 انعام) پس مؤمن محافظت بر اعمال خود خصوصاً نمازش دارد. (93 انعام) چرا که قیامت ناگهانی فرا می رسد. (31 – 32 انعام)
  

  ---

1)     67 سوره زمر – 74 سوره حج
2)     تفسیر نمونه ذیل آیه – عیون اخبار الرضا ج 1، ص 304، حدیث 43

رسول خدا (صلوات الله علیه):
به درستی که من دو چیز گرانبها و سنگین در میان شما می گذارم و می روم : یکی از آنها بزرگتر از دیگری است. کتاب خدای تبارک و تعالی؛ ریسمان کشیده شده از آسمان به زمین ، و عترت و اهلبیت من، پس بنگرید که بعد از من چگو نه در باره آنها رفتار می نمایید.

بحار الانوار ج 92 ص 13

گزیده ای از معارف اسلامی جزء ششم:

• توصیه قرآن به مؤمنان این است که شما باید یکدیگر را در نیکوکاری و تقوا کمک کنید نه بر گناه و ستمکاری! (2 مائده)
• و اما یکی از بارزترین مصادیق نیکو کاری و تقوا یاد آوری نعم الهی است (7 مائده ) و بالاترین نعمت هم نعمت هدایت است . و در سوره مائده، معرفت نسبت به امر ابلاغ و اکمال دین است. یعنی مسئله امامت که کامل کننده ی نعمت نبوت و دین است (67 مائده) و بیان رضایت الهی نسبت به آن(3مائده) و این امر مهم بر خلاف نظر برخی، - حتی از علمای شیعی که معتقد به جابجایی آیه هستند - هر چند در لابلای احکام مربوط به غذا های حلال و حرام واقع شده، اما از لفافه های بیانی قرآن است؛ برای محافظت از تحریف و حذف و تغییر! یعنی کلام الهی درست در جای خود واقع شده ، چنانکه از نشانه های آخرین پیامبر برای اهل کتاب دو امر بود :

- پایان دادن به خوردنیهای حرام
- معرفی وصیّ پس ازخود و این دو در کنار هم در این آیات آمده است . پس آیه اکمال دین جابجا نشده است.

• "وسیله" یعنی هر کار و هر چیزی که باعث تقرّب به پیشگاه خداوند می شود و مصداق واقعی "وسیله" در آیه (35 مائده) طبق سخن اهل بیت (ع) توسّل به ایشان یعنی پیروی و گام نهادن در مسیر آنان است که موجب قرب الهی است . در توسّل به طور مستقل تقاضایی از پیامبر و اهل بیت (ع) نداریم بلکه با اعمال صالح یا پیروی از ایشان یا شفاعت آنان یا سوگند دادن خداوند به مقام و مکتب آنان از خداوند مطلبی را مسئلت می کنیم که نه بوی شرک می دهد و نه بر خلاف آیات دیگر قرآن است و مؤیّد این مطلب آیه 97 سوره یوسف و تقاضای برادران یوسف (ع) از پدر برای بیان استغفار آنان است .
• تولّی و تبرّی که حقیقتِ دین و ایمان است در پذیرش ولایت پیامبر و اهل بیت (ع) متجلّی است ( 56 – 55 مائده) و از نشانه های حزب الله است که مفلح و غالب هستند ( 22 مجادله) و جهت معرفی بیشتر هم می فرماید: کسانی هستند که خداوند آنان را دوست دارد و آنان نیز خدا را! در برابر مؤمنان متواضع و در برابر کافران سرسخت و نیرو مندند، در راه خدا جهاد می کنند و از سرزنش هیچ ملامتگری هراسی ندارند(54 مائده)وپیامبر (ص) در سؤال از این آیه دست خود را بر شانه سلمان زد و فرمود: این و یاران او و هموطنان او هستند.
• اما باید توجه داشت که یکی از مهم ترین سرچشمه های انحراف در ادیان آسمانی مسئله غلوّ است . چنانکه در مورد اهل کتاب در برابر حضرت عیسی (ع) بیان شده (72- 73- 77 مائده و 171 آل عمران) و با دلایل محکم و متقن هم رد شده است (75 – 17 مائده) این امر یعنی بزرگ نشان دادن پیشوایان دین بیش از آنچه که آنها هستند ریشه در حبّ نفس انسان غالی دارد و گاهی هم این تصور که غلوّ نشانه ایمان به پیشوایان و عشق و علاقه به آنهاست سبب گام نهادن در این ورطه هولناک می شود.و امامان ما همواره از دو گروه بیزاری جسته اند:

1. کسانی که در مورد ایشان زیاده روی کرده وآنان را در جایگاه خاص خداوند قرار داده اند.
2. کسانی که در حق ایشان کوتاهی کرده و مقام علمی و معنوی الهی آنان را مورد انکار قرار داده اند.

امام رضا (ع) می فرماید: «کسی که برای پیامبران مرتبه ای از مراتب ربوبیت و پروردگاری قائل باشد یا برای امامان اعتقاد به مرتبه ای از ربوبیت یا نبوت داشته باشد، یا کسی را که امام نیست امام بداند، ما از او در دنیا و آخرت بیزار هستیم.»(1)

• در مقابل نیکوکاری و تقوی ، عدم همکاری در گناه و تعدّی به مؤمنین توصیه شده که بالاترین مصداقش قتل نفس انسانهاست. اینکه هر کس انسانی را بدون ارتکاب قتل یا فساد در روی زمین بکشد، گویی همه انسانها را کشته است (32 مائده) و پایه گذار این سنّت شوم قابیل بود و سرچشمه نخستین اختلافات و قتل و تعدّی و تجاوز هم در جهان انسانیّت مسأله حسد است. او نسبت به جایگاه برادرش هابیل حسادت ورزید(31 – 28 مائده)
• گناه دیگری که در این آیات مطرح شده دزدی است و جالب است بدانید که می فرماید: " السارق و السارقة"(38 مائده) اما در مورد زنا می فرماید: " الزانیة و الزانی..." شاید بخاطر آنکه در دزدی مردان بیشتر عامل اصلی هستند و در زنا عامل و محرّک مهمتر زنان بی بند و بارند.
• و نیز در باره گناه غیبت جوازی صادر می شود(148 نساء) برای مظلوم در دفاع از خویشتن در برابر ظلم ظالم تا حکم اخلاقی عدم غیبت مورد سوء استفاده ظالمان و ستمگران واقع نشود و یا بهانه ای برای تن دادن به ستم در مظلومان نباشد.
  

  ---

1) بحار الانوار ج 25 ، ص 135

امام علی (علیه السلام):
درقرآن است علم به آنچه می آید و خبر از گذشته و چگونگی احوال پیشینیان و دوای درد شما و نظم مابین شما.

نهج البلاغه-خطبه 158

گزیده ای از معارف اسلامی جزء پنجم:

• برای به وجود آمدن یک جامعه کامل انسانی تفاوتهای روحی وجسمی و به تبع آن تفاوتهای حقوقی انسانها در آن قسمتها یی که طبیعی است ( همچون بافتها ، عضلات و سلولهای گوناگونِ بدنِ انسان) لازمه آفرینش و جهت حفظ نظام زندگی است ، مقتضای حکمت پروردگار و قرین عدالت او است ، یعنی قرار دادن هر چیز در محل مناسب ( 32 نساء)
• مرد را "قِوام" یعنی پاسدار دمِ درِ خیمه گویند. نقش مرد حفاظتی و پاسداری است که صلابت و پایداری می خواهد تا در درگیری با تعارضات تاب بیاورد. دادن حق سرپرستی و قیمومیت به مرد ناشی از وجود عقل معیشتی است نه عقل عبادی ]که در زن ومرد یکسان است[ و ناشی از نیاز به وحدت مدیریت در امور منزل است . نفس اعطای چنین اختیاری وظیفه است نه موجب فضیلت و برتری شأن وکمال شخصیت انسانی و یا سبب امتیاز آنها در جهان دیگر ، که صرفاً بستگی به تقوا و پرهیزگاری دارد.(1)
• زنان در برابر وظایفی که در خانواده بر عهده دارند دو دسته اند :

دسته اول : صالحان و درستکاران که در برابر نظام خانواده و حقوقی که خداوند برای آنها قائل شده خاضع و متعهدند. لذا مردان موظف به نهایت احترام و حق شناسی نسبت به آنها هستند.
دسته دوم که سرپیچی از وظایف الهی دارند و نشانه های ناسازگاری "نشوز" در آنها دیده می شود و مردان در این مواقع باید ابتدا موعظه داشته باشند. و سپس اقدام به ترک بستر نموده و در انتها تنبیه مطابق احکام فقهی (2)( آیه 34 نساء) واما این نشوز اگر در مردان پدید آمد ، (128 نساء) مانعی ندارد زنان برای حفظ حریم زوجیت از پاره ای از حقوق خود صرف نظر نموده و صلح کنند و بدانند سرچشمه بسیاری از اختلافات حرص و بخل است و اگر هم شکاف و جدایی است بحث حکم و داوری از دو خانواده است که با تصمیم بر اصلاح خداوند یاور آنها در توافق است . ( 35 نساء)

• اینکه حسنات و سیئات از ناحیه خداوند است اشاره به فاعلیت خداوند نسبت به همه چیزاست. و وقتی می فرماید سیئات از شماست اشاره به فاعلیت انسان و اراده و اختیار اوست . در واقع مجموع دو آیه اثبات مسئله " أمرٌ بین الأمرین" است (78- 79 نساء)
• هر کس به نحوی موجبات تشویق به کار خیر را در دیگران فراهم کند در آن عمل سهیم و شریک است و هر کس دیگری را دعوت به کار بد یا راهنمایی و تشویق نماید او نیز شریک است . (85 نساء) و اگر مسلمانی به انسان ابراز خیر و محبّتی نمود باید پاسخی بهتر به او داد. (86 نساء) و در کل باید در ادای حقوق اسلامی ، حق خداوند ، حقوق بندگان و آداب معاشرت با آنان و احسان و نیکی نمودن به پدر و مادر ، خویشاوندان ، ایتام ، مستمندان ، همسایگان نزدیک و دور دقیق بود. (36 نساء)
• یکی از صفات نکوهیده خود ستایی و خویشتن را پاک نشان دادن و فضیلت ساختن برای خود است.(49 نساء)
• اگر در مجلسی افرادی آیات و احکام الهی را انکار و استهزاء می نمایند ، با آنها ننشینید تا به سخن دیگری بپردازند زیرا در این صورت شما هم مثل آنها خواهید بود . ( 140 نساء)
• هر گونه نجوا و سخن در گوشی و ... مذموم و ممنوع است مگر بدین وسیله قصد کمک به دیگران یا کار نیک یا اصلاح در میان مردم باشد. (114 نساء)
• کسی که کار بد کرده و به خود ستم کند، سپس طلب آمرزش نماید پذیرفته است (110 نساء) حتی با ترک گناهان کبیره، گناهان کوچکتر بخشیده خواهند شد (31 نساء) اما خداوندی که همه گناهان غیر از شرک را می آمرزد ( 48 نساء) اگر انسانی ایمان آورد سپس کافر شده، بار دیگر مؤمن و سپس کافر شود و بر کفرش بیافزاید هرگز نخواهد بخشید. (137 نساء)
• درست است که شیطان وعده های دروغین می دهد و با آرزوها انسان را سرگرم می کند (119 نساء) اما نقشه و کید شیطان ضعیف است.(76 نساء)
• انسان در هر کجا باشد گر چه در کاخهای محکم ، به هر حال مرگ او را در می یابد. (78 نساء)
• "هر گاه پوستهای تن کافران در قیامت در آتش بریان شود ، پوستهای دیگری به جای آن قرار می دهیم تا کیفر را بچشند" این کلام الهی نشانگر معاد جسمانی است. (56 نساء)
• دستور به تدبر در قرآن نشانگر قابل درک و فهم بودن آن برای همه بندگان است و عدم تضاد و اختلاف در آن نیز نشانگر حقانیّت و یکی از دلایل اعجاز آن می باشد . (82 نساء)
  

  ---

1)     تفسیر نمونه ، جلد اول ذیل آیه – زن در آینه جمال و جلال " آیة الله جوادی آملی"- مدیریت در اسلام " ولی الله تقی پور فر"
2)     توضیح بیشتر در تفسیر نمونه ، جلد دوم ذیل آیه آمده است.
3)     به بیان امام علی (علیه السلام) در این زمینه در خطبه متقین مراجعه شود.

امام صادق (ع):
به خدا سوگند من کتاب خدا را از اول آن تا آخر آن می دانم. گویا در کف دست من است. در آن است خبر آسمان و خبر زمین و خبرآنچه هست. خداوندفرموده:«نزّلنا علیک القرآن تبیاناً لکل شیءٍ.درآن است بیان هر چیزی.

بحارالانوار- جلد92-صفحه89

گزیده ای از معرف الهی جزء چهارم:

• بیان نکات معرفتی در باب موضوع انفاق هم چنان ادامه دارد. امر به انفاق از آنچه بیشتر دوست میداریم ، شده است . (92 آل عمران) و اما کسانی که در این امر بخل می ورزند بدانند برای آنان شر است و این مال را در روز قیامت بصورت طوقی به گردنشان می افکنند.(180 آل عمران) و کفار هم بدانند انفاق آنان مورد پذیرش نیست.(117 آل عمران)
• این آموزه های زیبا به برکت وجود پیامبر (ص) به ما ارسال شده، پس وجودش منتی است بر مؤمنان (164 آل عمران) و اخلاق و سلوک حضرتش هم رحمتی دیگر (159 آل عمران) «مهربان بودن و عدم خشونت در رفتار»
• لذا قرآن اوصاف متقین را با داشتن چنین الگویی چنین معرفی می کند: انفاق به فقرا در وسعت وتنگدستی ، فرونشاندن خشم و غضب، گذشت از بدی مردم،یادآوری خداوند و توبه از گناهان به درگاه حضرتش و کارهای ناشایسته و یا ظلم به نفس خویش،عدم اصرار بر انجام کار زشت (136-133 آل عمران) با این اوصاف، بدین گونه است که دراین آیات امربه حصول تقوی است «اتقواالله حقَّ تُقاتِهِ» (102 آل عمران) ولی چگونه؟ می فرمایند(1): این جمله در تقدیر است «إن لم تقدروا»، فاتقواالله ما استطعتم (16 تغابن) واگر تقوی همراه صبر شود امداد غیبی الهی و نصرت او حاصل می شود به گونه ای که غلبه برمؤمنین امکان ندارد (160-125 آل عمران) پس می فرماید:اصبروا وصابروا ... (200آل عمران) و شیطان شما را نترساند و مؤمن تنها ترس از خدا دارد.(175 آل عمران)
• وبدانید هرنفسی شربت مرگ را می چشد. (185 بقره)حتی وجودمقدس نبی اکرم...(144آل عمران)
• پس باید درهدف گیری نه تنها پاداش دنیوی بلکه پاداش اخروی از اعمال را طلب کنیم هم چون شاکرین (145 آل عمران) کارنیک انجام نشده مورد ستایش نیست و اعمال زشت هم خوشحالی ندارد (188 آل عمران) بدانیم پذیرش توبه تنها برای کسانی است که از روی جهالت فعل بد را انجام داده و زود توبه می کنند. (17نساء) اماکسانی که توبه را درلحظه مرگ قرارداده و یا درحال کفر از دنیا میروند، توبه شان مورد پذیرش الهی نیست.(18نساء)
• و براین مبنا مسئله امربه معروف ونهی از منکر درکلام الهی وظیفه است و دو مرحله دارد:         1 . مرحله فردی که وظیفه عموم مردم است و شعاع آن محدود به توانایی فرد است «کنتم خیر أمةٍ...» (آل عمران)

2 . مرحله دسته جمعی که همه امت موظفند در پایان دادن به نابسامانیهای اجتماعی تشریک مساعی کنند و این، شکلِ واجب کفائی به خود می گیرد. شعاع قدرت آن وسیع و از شئونات حکومت اسلامی است. «ولتکن منکم أمة»(104-آل عمران)
   امام باقر (ع) می فرماید:امر به معروف و نهی از منکر دو فریضه بزرگ الهی است که بقیه فرائض با آنها برپا می شود و به وسیله این دو، راهها امن می گردد و کسب وکارمردم حلال،حقوق افراد تأمین، زمین ها آبادو... (2)

• اما نکات معرفتی درباب جایگاه وحقوق زنان:

مهریه زنان "صداق" نام دارد و نشانگر صداقت مرد در بیان دعوت از زن برای ازدواج و نیز "نحله" نام دارد و عطیه و بخشش و پیشکشی است دال براین صداقت (4نساء) و درشیوه رفتار با زنان خطاب به مردان می فرماید: «عاشروهن بالمعروف» رفتاری شایسته داشته باشید(18نساء) و بدانید در نزد حضرت حق در اعطای پاداش اعمال زن و مرد یکسانند (195 آل عمران)،(124 نساء) وامادر مبحث تعدّد زوجات هم که در (آیه3نساء) مطرح شده شرط رعایت عدالت مطرح است و درغیر این صورت قناعت ورزیدن نسبت به یک همسر است و اما این اجرای عدالت هم در محبت های قلبی که خارج از قدرت انسان است ، نمی باشد. چون این نوع عدالت را قرآن محال می داند بلکه منظور عدالت در جنبه های عملی و خارجی است. (129 نساء)

• امام صادق(ع) می فرماید:هرکس را کار مهمی پیش آید پنج بار بگوید: "ربّنا" خداوند او را از آنچه می ترسد رهائی می بخشد و به آنچه امید دارد نائل می گرداند .عرض شد:چگونه پنج بار "ربنا" بگوید؟ حضرت فرمودند: آیات آخر سوره آل عمران را که مشتمل بر پنج ربّنا است بخواند و بدنبال آن اجابت پروردگار است که «فاستجاب لهم ربّهم» (195-191- آل عمران)

 

---

1)از سخنان آیة الله حاج آقا مجتبی تهرانی در موضوع تقوی
2) برای مطالعه بیشتر به تفسیر نمونه جلد سوم ذیل این آیات مرجعه شود.

امام علی (علیه السلام):
برشما باد به کتاب خدا،زیرا آن ریسمانی است ثابت و محکم، و نوری است روشنگر و شفابخشِ سودمندی است و سیراب شدن که تشنگی را برطرف می کند و برای چنگ زننده نگهدارنده است و برای آویخته ، رهایی و کجی درآن نیست تا راست گردد. از حق و حقیقت برنمی گردد تا از آن دست برداشته شود و تکرار بسیار و فرو رفتن در گوش، آن را کهنه نمی گرداند کسی که سخنش قرآن باشد راستگو ، وهرکه عمل به آن کند پیشی گرفته است.

نهج البلاغه- کلام 155

گزیده ای از معارف الهی جزء سوم:

• در اثبات مبحث ربوبیت حضرت حق بهترین شیوه روش محاجّه حضرت ابراهیم در مبهوت نمودن کفار {نمرود} است.(258 بقره)
• هدایت از شئون ربوبیت است و هدایت انسانها تشریعی است یعنی ارسال رسل که هیچ تفاوتی میان آنها نیست (84 آل عمران-285 بقره) وشریعت هم یکی است"اسلام" (18 آل عمران) غیر از آن خسران است و غیر قابل پذیرش (85 آل عمران) ابراهیم (ع) مسلمان بود (67 آل عمران) و فرزندانش اسماعیل و اسحاق و یعقوب و موسی و عیسی و ... (136-133 بقره ، 84 آل عمران) و حتی حواریون عیسی (ع) (52 آل عمران) هم مسلمان بودند.
• فرستادگان و اولیاء خدا به فرمان و اذن او می توانند به هنگام لزوم در جهان تکوین و آفرینش تصرف کنند و بر خلاف عادت و جریان طبیعی حوادثی بوجود آورند و تأکید بر {اذن الله} نشان دادن عدم استقلال آنها در این زمینه است. (49 آل عمران)
• زینتهای فانی حیات دنیوی همچون زنان و فرزندان و اموال از طلا و نقره و... در نظر مردم جلوه داده شده ولی سرانجامِ نیک نزد حضرت حق ، یعنی نعم اخروی و خشنودی او بهتر است. (15-14 آل عمران)
• آثار محبت نسبت به حضرت حق می بایست در قالب اطاعت از آن محبوب جلوه گر باشد و البته یک راه اطاعتِ محبوب ، اطاعت از فرستادگان اوست. لذا امام صادق (ع) فرمود:«هل الدین الّا الحبّ» (31 آل عمران)
• اطاعت از پیامبر (ص) یعنی اطاعت از احکام دین و از آن جمله امر انفاق است که در این بخش از آیات قرآن توصیه به انفاق به عنوان ذخیره اخروی شده است. (254 بقره) مسئله آگاهی خداوند از انجام انفاق است. (270 بقره) و لذا اعطای نتیجه این امر به طور کامل (272 بقره) و حتی بصورت افزایشی برای انسان محسوب می شود. (276-272-245 بقره) و در مقابل شیطان مانع انفاق است (268 بقره) اما با وجود علاقه انسان به مال (177 بقره) می بایست از مال پاکیزه (267 بقره) و از مازاد نیازمندی (219 بقره) و از سرمایه های سودمند مادی و معنوی (215 بقره) انفاق صورت پذیرد. درشب و روز (274 بقره) آشکار و پنهان (274-271 بقره) دریافت کنندگان هم مشخصند. (177-215-273 بقره) اما نیت باید خالص باشد. (261-265- 272 بقره) بدون منّت و اذیت (262-264 بقره) و یا ریا(264-266 بقره) بدانیم ترک انفاق سبب هلاکت اجتماعی است. (195 بقره) و اما در صورت عدم توانایی در انفاق گفتار پسندیده در برابر نیازمندان و عفو و گذشت از خشونتهای آنان از بخششی که آزاری به دنبال آن باشد بهتر است. (263 بقره)
• علم الهی نسبت به آنچه در آسمان ها و زمین است. نسبت به درون و اعمال برون انسان بسیار دقیق است. (284 بقره- 5و29 آل عمران) و براین مبنا جزای الهی هم کامل و دقیق است. (281 بقره-57 آل عمران) واعمال تجسم می یابد.(30 آل عمران)
• امر بازگشت انسانها و مراحل نهایی جزای اعمال حتمی است.(9-25 آل عمران) و جهت اثبات این امر مهم خداوند جریان عزیر پیامبر (259 بقره) و درخواست حضرت ابراهیم را برای نشان دادن کیفیت این امر یادآوری می نماید (260 بقره) جریان مرگ و زنده شدن گروهی از بنی اسرائیل در مسئله خودداری از امر جهاد در آیه (243 بقره) گذشت.

امام صادق (علیه السلام ):
راستی که خداوند در قرآن بیان هرچیزی را نازل فرموده وبه حدّی است که به خدا سوگند خداوند چیزی را که بندگان به آن نیازمندند ترک نفرموده مگر آنکه آن را برای مردم بیان داشته تا کسی توانایی این را نداشته باشد که بگوید: اگر این بود، در قرآن می بود! جز آنکه خداوند در قرآن بیان فرموده است.

بحارالانوار – جلد92 – ص81

گزیده ای از معارف الهی جزء دوم:

• قرآن بیانگر یک اصل اساسی در قوانین تکوینی و تشریحی از جانب خداوند، به سود و نفع انسان هاست و روح انضباط و تسلیم در برابر این قوانین را در آنها پرورش می دهد اینکه انسان باعلم محدود و ناچیز، تشخیص و دریافت خود را در برابر این قوانین ملاک قضاوت قرار ندهد. (216 بقره)
• امتحان قانون و سنت الهی است. زیر بنای ابتلائات که امتحانات و آزمایشهای الهی است ،ربوبیّت حضرت حق است و زیر بنای ربوبیت محبت و لطف خداوند نسبت به بنده مؤمن است چرا که امتحان برای او جنبه پرورشی و تربیتی دارد از آن جمله امتحان بنی اسرائیل در کنار طالوت (249 بقره)-امتحان مسلمانان در تغییر قبله (143 بقره) و سایر موارد امتحانی در آیه (155 بقره) و البته شرط ورود به بهشت گذر از این امتحانات است. (214 بقره) و شرط موفقیت در امتحانات هم صبر است (249-177-156-152) یعنی خودیاری ، اتکاء به نفس و اتکاء به خداوند که نماز است و هدف در موفقیت هم اخلاص است یعنی خوشنودی پروردگار (207 بقره) همچون امام علی (ع) در«لیلة المبیت»
• اساساً محبت حقیقی همیشه متوجه نوعی از کمال است. انسان هرگز محبّ عدم و کمبودها نمی شود. آنکه هستی و کمالش برتر از همه است به محبت ورزیدن سزاوارتر است و مؤمن نسبت به خداوند چنین است (165 بقره)
• یاد خدا هم اشاره به یک اصل تربیتی و تکوینی است . نه تنها با زبان بلکه باتمام قلب و جان باید متوجه ذات پاک خداوند بود. چنانکه پیامبر (ص) می فرماید: "خداوند را باید در هرحال یاد کرد" یعنی هنگامی که کار حرامی در مقابل او قرار می گیرد از خدا بترسد و آن را ترک کند. و شکر او هم یعنی هر نعمتی بجای خود مصرف شود در راه همان هدفی که برای آن آفریده شده است. (152 بقره)
• از جمله ذکر و یاد خدا مبحث دعاست و استجابت حضرت حق ، نهایتِ پیوستگی و قرب و ارتباط و محبت خدا نسبت به بندگان (186 بقره) و به تعلیم الهی در دعا خیر وحسنه در دنیا و آخرت را طلب کنیم. (202 بقره)
• یکی از وظائف مسلمان اهمیت و توجه به مسأله وصیت است و نقشی که در حل مشکلات فردی و اجتماعی دارد. (180 بقره)
• یکی دیگر از وظایف مسلمان توجه به جایگاه زن و مرد در خانواده است که در این آیات با دو تشبیه ذکر شده:

1: همسران همچون لباس برای یکدیگر معرفی شده اند همانطور که لباس برای پوشش و آرامش و حفظ زیبایی بدن است همسران هم مانند لباس عیوب یکدیگر را می پوشانند و وسیله راحتی و آرامش یکدیگرند و یکدیگر را حفاظت کرده و زینت هم می باشند. (187 بقره)
2 : زنان به کشتزار مردان تشبیه شده اند هدف نهایی از مسئله زناشویی ایجاد و پرورش فرزندان شایسته (حفظ نوع بشر) است به عنوان ذخیره معنوی «باقیات صالحات یا صدقه جاریه» (223 بقره)