1. بَرَاءَةٌ مِّنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى الَّذِینَ عَاهَدتُّم مِّنَ الْمُشْرِکِین

خدا و پیامبرش بیزارند از مشرکانى که با آنها پیمان بسته ‏اید.

• وفا به پیمان آرى، تسلیم توطئه شدن، هرگز. «بَراءَةٌ» ... «إِلَى الَّذِینَ عاهَدْتُمْ»( توبه، 1)

2 . فَسِیحُواْ فِى الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشهْرٍ وَ اعْلَمُواْ أَنَّکُم ‏غَیْرُ مُعْجِزِى اللَّهِ وَ أَنَّ اللَّهَ مُخزِى الْکَافِرِین
پس چهار ماه به شما مهلت داده شد که در این سرزمین سیر کنید، و بدانید که از خدا نتوانید گریخت، و اوست که کافران را رسوا مى ‏سازد.

• جنگ با اسلام، جنگ با خداست. «غَیْرُ مُعْجِزِی اللَّهٍ»(توبه، 2)

3. اِشْتَرَوْاْ بِآیَاتِ اللَّهِ ثَمَنًا قَلِیلًا فَصَدُّواْ عَن سَبِیلِهِ إِنَّهُم سَاءَ مَا کَانُواْ یَعْمَلُون

آیات خدا را به بهاى اندک فروختند و مردم را از راه خدا باز داشتند و بد کارى کردند.

• انسان در عمل و گزینش راه، داراى حقّ انتخاب است. «اشْتَرَوْا»
• در برابر از دست دادن آیات الهى، هر چه به دست آوریم، کم است. «ثَمَناً قَلِیلًا»(توبه، 9)

4. فَإِن تَابُواْ وَ أَقَامُواْ الصَّلَوةَ وَ ءَاتَوُاْ الزَّکَوةَ فَإِخْوَانُکُمْ فىِ الدِّینِ وَ نُفَصِّلُ الآیَاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُون

پس اگر توبه کردند و نماز به جاى آوردند و زکات دادند، برادران دینى شما هستند. ما آیات خدا را براى مردمى که از دانایى برخوردارند تفصیل مى ‏دهیم.

• توبه ‏ى واقعى، همراه با عمل است. «تابُوا وَ أَقامُوا ...» (توبه، 11)

5. هُوَ الَّذِى أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى‏ وَ دِینِ الْحَقِّ‏ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ
او کسى است که پیامبر خود را براى هدایت مردم فرستاد، با دینى درست و بر حق، تا او را بر همه دینها پیروز گرداند، هر چند مشرکان را خوش نیاید.

• حقّ بر باطل پیروز است. «لِیُظْهِرَهُ»(توبه، 33)

6. اِنفِرُواْ خِفَافًا وَ ثِقَالًا وَ جَاهِدُواْ بِأَمْوَالِکُمْ وَ أَنفُسِکُمْ فِى سَبِیلِ اللَّهِ ذَالِکُمْ خَیرٌ لَّکُمْ إِن کُنتُمْ تَعْلَمُون
به جنگ بروید خواه بر شما آسان باشد خواه دشوار، و با مال و جان خویش در راه خدا جهاد کنید. اگر بدانید خیر شما در این است.

• ملاک ارزشها، اخلاص است. «فِی سَبِیلِ اللَّهِ»
• مردم، مصالح واقعى خود را نمى‏دانند. «خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ» (توبه، 41)

7. عَفَا اللَّهُ عَنکَ لِمَ أَذِنتَ لَهُمْ حَتَى‏ یَتَبَیَّنَ‏ لَکَ الَّذِینَ صَدَقُواْ وَ تَعْلَمَ الْکَاذِبِینَ

خدایت عفو کند. چرا به آنان اذن ماندن دادى؟ مى‏بایست آنها که راست مى‏گفتند آشکار شوند و تو دروغگویان را هم بشناسید.

• جامعه ‏ى اسلامى باید چنان صادقانه حرکت کند که منافقان رسوا شوند. «یَتَبَیَّنَ» ... «وَ تَعْلَمَ الْکاذِبِینَ» ( توبه، 43)

8. قُل لَّن یُصِیبَنَا إِلَّا مَا کَتَبَ اللَّهُ لَنَا هُوَ مَوْلَانَا وَ عَلَى اللَّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ
بگو: مصیبتى جز آنچه خدا براى ما مقرر کرده است بما نخواهد رسید. او مولاى ماست و مؤمنان بر خدا توکل کنند.

• مؤمن، خود را تحت ولایت خدا مى‏داند. «هُوَ مَوْلانا» ( توبه، 51)

9. أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجرِى مِن تَحتِها الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا ذَالِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ

خدا برایشان بهشتهایى که جویها در آن روان است و در آنجا جاویدانند، آماده کرده است. این است رستگارى بزرگ.

• پاداش مجاهدان، از پیش آماده شده است. «أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ جَنَّاتٍ»(توبه، 89)

10. یَحلِفُونَ لَکُمْ لِتَرضَوْاْ عَنْهُمْ فَإِن تَرْضَوْاْ عَنْهُمْ فَإِنَّ اللَّهَ لَا یَرْضَى عَنِ الْقَوْمِ الْفَاسِقِینَ
براى شما سوگند مى ‏خورند تا شما از آنان راضى شوید. (بدانید که شما هم) اگر از آنان راضى شوید، قطعاً خداوند از گروه فاسق، خشنود نخواهد شد.

•  در پى جلب رضاى الهى باشیم، نه رضاى مردم که گذشتِ مردم مهمّ نیست، عفو و قهر الهى مهمّ است. «فَإِنْ تَرْضَوْا عَنْهُمْ فَإِنَّ اللَّهَ لا یَرْضى‏» (توبه، 96)

1.ثُمَّ بَدَّلْنَا مَکاَنَ السَّیِّئَةِ الحْسَنَةَ حَتَى عَفَواْ وَّ قَالُواْ قَدْ مَسَّ ءَابَاءَنَا الضَّرَّاءُ وَ السَّرَّاءُ فَأَخَذْنَاهُم بَغْتَةً وَ هُمْ لَا یَشْعُرُونَ
آن گاه جاى بلا و محنت را به خوشى و خوبى سپردیم، تا شمارشان افزون شد و گفتند: آن پدران ما بودند با سختى و بهروزى. ناگهان آنان را بى ‏خبر فرو گرفتیم.

• قهر الهى، خبر نمى ‏کند و ناگهان مى ‏رسد. «بَغْتَةً»  ( أعراف،95)

2.وَ مَا تَنقِمُ مِنَّا إِلَّا أَنْ ءَامَنَّا بِایَاتِ رَبِّنَا لَمَّا جَاءَتْنَا رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَیْنَا صَبرْا وَ تَوَفَّنَا مُسْلِمِینَ
خشم بر ما نمى ‏گیرى، جز آنکه چون نشانه ‏هاى پروردگارمان بر ما آشکار شد به آنها ایمان آوردیم. اى پروردگار ما، بر ما شکیبایى ببار و ما را مسلمان بمیران.

• بهترین شیوه در برابر تهدید طاغوت‏ها، دعا و توکّل بر خدا و حفظ ایمان و پایدارى است. «رَبَّنا أَفْرِغْ عَلَیْنا صَبْراً وَ تَوَفَّنا مُسْلِمِینَ»(أعراف،126)

3.فَانْتَقَمْنا مِنْهُمْ فَأَغْرَقْناهُمْ فِی الْیَمِّ بِأَنَّهُمْ کَذَّبُوا بِآیاتِنا وَ کانُوا عَنْها غافِلِین
سرانجام از آنان انتقام گرفته و در دریا غرقشان ساختیم، زیرا آیات ما را تکذیب کردند و از آنها غافل بودند.

• سرنوشت ما و ریشه‏ى ناگوارى‏ها و بلاها، در دست خودماست. «فَأَغْرَقْناهُمْ» ... «بِأَنَّهُمْ کَذَّبُوا»( أعراف،136)

4. قَالَ أَ غَیْرَ اللَّهِ أَبْغِیکُمْ إِلَاهًا وَ هُوَ فَضَّلَکُمْ عَلىَ الْعَلَمِینَ
گفت: آیا جز اللَّه، برایتان خدایى بجویم، و حال آنکه اوست که شما را بر جهانیان برترى بخشید؟

• عبادت باید بر اساس تعقّل و تشکّر باشد. «أَ غَیْرَ اللَّهِ أَبْغِیکُمْ إِلهاً وَ هُوَ فَضَّلَکُمْ»
• خدا یافتنى است، نه بافتنى، «أَبْغِیکُمْ» و پرستش غیر خدا، با عقل و روحیّه ‏ى سپاسگزارى ناسازگار است.(أعراف،140)

5. وَ الَّذِینَ عَمِلُواْ السَّیِّاتِ ثُمَّ تَابُواْ مِن بَعْدِهَا وَ ءَامَنُواْ إِنَّ رَبَّکَ مِن بَعْدِهَا لَغَفُورٌ رَّحِیمٌ

آنان که مرتکب کارهاى بد شدند، آن گاه توبه کردند و ایمان آوردند، بدانند که پروردگار تو پس از توبه، آمرزنده و مهربان است.

• راه توبه همیشه باز است، گرچه پس از مدّت‏ها باشد. «ثُمَّ تابُوا» ( «ثُمَّ» براى گذشت زمان طولانى است) (أعراف،153)

6. فَلَمَّا عَتَوْاْ عَن مَّا نُهُواْ عَنْهُ قُلْنَا لَهُمْ کُونُواْ قِرَدَةً خَاسِئینَ
و چون از ترک چیزى که از آن منعشان کرده بودند سرپیچى کردند، گفتیم: بوزینگانى مطرود شوید.

• نهى از منکر، اگر سبب هدایت دیگران نشود، سبب نجات خود ناهیان مى‏ شود. «أَنْجَیْنَا الَّذِینَ یَنْهَوْنَ» ( أعراف،166)

7. وَ اتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ الَّذِى ءَاتَیْنَاهُ ءَایَاتِنَا فَانسَلَخَ مِنْهَا فَأَتْبَعَهُ الشَّیْطَانُ فَکَانَ مِنَ الْغَاوِینَ
خبر آن مرد را بر ایشان بخوان که آیات خویش را به او عطا کرده بودیم و او از آن علم عارى گشت و شیطان در پى‏ اش افتاد و در زمره گمراهان درآمد.

• انسان هر چه بالا رود، نباید مغرور شود، چون احتمال سقوط وجود دارد، عاقبتِ کار مهم است. جایگاه هر کس بالاتر، خطرش بیشتر. «فَانْسَلَخَ مِنْها» ( أعراف، 175)

8. أَ یُشْرِکُونَ مَا لَا یَخلُقُ شَیْئًا وَ هُمْ یُخلَقُونَ
آیا شریک خدا مى ‏سازند چیزهایى را که نمى‏ توانند هیچ چیز بیافرینند و خود مخلوق هستند؟

• انسان‏ها در تنگناها متعهّد مى ‏شوند، «لَنَکُونَنَّ مِنَ الشَّاکِرِینَ»، امّا در حال گشایش، بى ‏وفایند. «جَعَلا لَهُ شُرَکاءَ»( أعراف،191)

9.إِذْ تَسْتَغِیثُونَ رَبَّکُمْ فَاسْتَجَابَ لَکُمْ أَنِّى‏ مُمِدُّکُم بِأَلْفٍ مِّنَ الْمَلَائکَةِ مُرْدِفِین
(به یاد آورید) زمانى که (در جنگ بدر) از پروردگارتان فریادرسى مى ‏طلبیدید، پس او دعا و خواسته‏ ى شما را اجابت کرد (و فرمود:) من یارى ‏دهنده شما با فرستادن هزار فرشته‏ ى پیاپى هستم.

• خداوند، بدون دعا هم مى ‏تواند عطا کند، ولى دعا، یک راه تربیت الهى است. «إِذْ تَسْتَغِیثُونَ رَبَّکُمْ»( أنفال، 9)

10. یَأَیُّها الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تَخُونُواْ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ وَ تَخُونُواْ أَمَانَاتِکُمْ وَ أَنتُمْ تَعْلَمُونَ
اى کسانى که ایمان آورده ‏اید، مى‏ دانید که نباید به خدا و پیامبر خیانت کنید و در امانت خیانت ورزید.

• امانت مردم به منزله‏ ى امانت خود ما و خیانت به آن خیانت به خودمان است. «لا تَخُونُوا»(أنفال، 27)

در زمین جایگاهتان دادیم و راه‏ هاى معیشتتان را در آن قرار دادیم. و چه اندک سپاس مى ‏گزارید.

• یادآورى و توجّه به نعمت‏هاى الهى، زمینه‏ى شکوفایى معرفت و محبّت و تسلیم خدا شدن است. «وَ لَقَدْ مَکَّنَّاکُمْ»( أعراف، 10)

2. قَالَ فَاهْبِطْ مِنْهَا فَمَا یَکُونُ لَکَ أَن تَتَکَبَّرَ فِیهَا فَاخْرُجْ إِنَّکَ مِنَ الصَّاغِرِینَ

گفت: از این مقام فرو شو. تو را چه رسد که در آن گردنکشى کنى؟ بیرون رو که تو از خوارشدگانى.

• نه علم و شناخت شیطان به خدا، نجات‏بخش است و نه عبادت‏هاى طولانى او، بلکه راه نجات، تسلیم خدا بودن است. «تَتَکَبَّرَ فِیها فَاخْرُجْ» (أعراف، 13)

3.قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنفُسَنَا وَ إِن لَّمْ تَغْفِرْ لَنَا وَ تَرْحَمْنَا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخَاسرِینَ

گفتند: اى پروردگارما، به خود ستم کردیم واگر ما را نیامرزى و بر ما رحمت نیاورى از زیان‏دیدگان خواهیم بود.

• هر گونه خلافى، ظلم به خویش است، چون مخالفت با فرمان خدا مخالفت با تکامل و سعادت واقعى خود است. «ظَلَمْنا أَنْفُسَنا»                                                
• از آداب دعا و استغفار، ابتدا اعتراف به گناه است. «قالا رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا»( أعراف، 23)

4. وَ إِذَا فَعَلُواْ فَاحِشَةً قَالُواْ وَجَدْنَا عَلَیْهِ ءَابَاءَنَا وَ اللَّهُ أَمَرَنَا بِهِا قُلْ إِنَّ اللَّهَ لَا یَأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ أَ تَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ

چون کار زشتى کنند، گویند: پدران خود را نیز چنین یافته ‏ایم و خدا ما را بدان فرمان داده است. بگو: خدا به زشتکارى فرمان نمى‏ دهد. چرا چیزهایى به خدا نسبت مى ‏دهید که نمى ‏دانید؟

• توجیه گناه، بزرگ‏تر از خود گناه و نشانه‏ ى سلطه و نفوذ شیطان است. «أَوْلِیاءَ لِلَّذِینَ» ... «قالُوا وَجَدْنا عَلَیْها آباءَنا» چه توجیه اجتماعى (نیاکان) و چه توجیه مذهبى (امر خدا به زشتى ‏ها).(أعراف، 28)

5. یَابَنِى ءَادَمَ خُذُواْ زِینَتَکُم ‏عِندَ کُلِّ‏ مَسْجِدٍ وَ کُلُواْ وَ اشْرَبُواْ وَلَاتُسْرِفُواْ إِنَّهُ لَایُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ

اى فرزندان آدم، به هنگام هر عبادت لباس خود بپوشید. و نیز بخورید و بیاشامید ولى اسراف مکنید، که خدا اسرافکاران را دوست نمى‏ دارد.

• بهترین و زیباترین لباس، براى بهترین مکان است. «خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ»
• اوّل نماز، آنگاه غذا.«عِنْدَکُلِّ مَسْجِدٍ وَ کُلُوا وَ اشْرَبُوا» اوّل توجّه به روح و معنویّت، آنگاه توجّه به جسم (أعراف، 31)

6.وَ لِکُلِّ ‏أُمَّةٍ أَجَلٌ فَإِذَا جَاءَ أَجَلُهُمْ لَا یَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً وَ لَا یَسْتَقْدِمُونَ

هر امتى را مدت عمرى است. چون اجلشان فراز آید، یک ساعت پیش و پس نشوند.

•   فرصت و امکاناتى که در دست ماست، رفتنى است، پس تا حدّ توان، صحیح‏ترین استفاده را بکنیم. «لِکُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ»( أعراف، 34)

7 .وَ نَادَى أَصْحَابُ الْأَعْرَافِ رِجَالًا یَعْرِفُونَهُم بِسِیمَاهُمْ قَالُواْ مَا أَغْنَى عَنکُمْ جَمْعُکُم وَ مَا کُنتُمْ تَسْتَکْبِرُونَ

ساکنان اعراف مردانى را که از نشانیشان مى‏شناسند آواز دهند و گویند: آن خواسته که گرد آورده بودید و آن همه سرکشى که داشتید شما را فایده‏اى نبخشید.

• مال، قدرت، دوستان و طرفداران، عامل نجات نیستند. «ما أَغْنى‏ عَنْکُمْ جَمْعُکُمْ» (أعراف، 48)

8 . اُدْعُواْ رَبَّکُمْ تَضَرُّعًا وَ خُفْیَةً إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ

پروردگارتان را با تضرع و در نهان بخوانید، زیرا او متجاوزان سرکش را دوست ندارد.

• دعا وقتى مؤثّر است که خالصانه و همراه با تضرّع باشد. «تَضَرُّعاً وَ خُفْیَه»              
• دعا نکردن، دعاى بى‏تضرّع و دعاى ریایى، از نمونه‏هاى سرکشى و تجاوز است. «الْمُعْتَدِینَ»( أعراف، 55)

9 . أَ وَ عَجِبْتُمْ أَن جَاءَکُم ذِکْرٌ مِّن رَّبِّکُم عَلَى‏ رَجُلٍ مِّنکُم‏ لِیُنذِرَکُمْ وَ لِتَتَّقُواْ وَ لَعَلَّکُم‏ تُرْحَمُونَ

آیا از اینکه بر مردى از خودتان از جانب پروردگارتان وحى نازل شده است تا شما را بترساند و پرهیزگارى کنید و کارى کند که مورد رحمت قرار گیرید، به شگفت آمده ‏اید؟

• گاهى حجاب معاصرت و هم‏دوره بودن، مانع پذیرش حقّ و منطق صحیح اوست. «أَ وَ عَجِبْتُمْ» قوم نوح مى‏گفتند: چرا او پیامبر باشد و به او وحى برسد و به ما نرسد؟ او که همانند ماست و با ما تفاوتى ندارد! (أعراف، 63)

10. وَ اذْکُرُواْ إِذْ جَعَلَکُم خُلَفَاءَ مِن بَعْدِ عَادٍ وَ بَوَّأَکُمْ فِى الْأَرْضِ تَتَّخِذُونَ مِن سُهُولِهَا قُصُورًا وَ تَنْحِتُونَ الْجِبَالَ بُیُوتًا فَاذْکُرُواْ ءَالَاءَ اللَّهِ وَ لَا تَعْثَوْاْ فِى الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ

به یاد آرید آن زمان را که شما را جانشینان قوم عاد کرد و در این زمین جاى داد تا بر روى خاکش قصرها برافرازید و در کوهستانهایش خانه‏هایى بکنید. نعمتهاى خدا را یاد کنید و در زمین تبهکارى و فساد مکنید.

• مسکن، از نعمت‏هاى ویژه الهى است. «قُصُوراً» ... «بُیُوتاً» ... «آلاءَ اللَّهِ »    
• رفاه، مسکن و قصر، اگر از یاد خدا جدا باشد زمینه‏ى فساد مى‏شود. «قُصُوراً» ... «بُیُوتاً» ... «مُفْسِدِینَ» (أعراف، 74)