درمان عملی : در درمان عملی بیماری تکبّر باید همّت کرد و خانه دل را برای بزرگترین فضیلت اخلاقی یعنی تواضع و فروتنی در نقطه مقابل کبر و تکبّر آماده کرد. تواضع مراتبی دارد که جامع همه آنها این است که در برابر حق و حقیقت خاضع گردیم . مراتب تواضع⁽¹⁾ عبارت است از:

1. تواضع در برابر خداوند : در برابر تکبّر در برابر خداوند و ترک عبادات و فرائض باید با همه اعضای وجود و به طور دائم در راه خدا کسب و تجارت نمود . با توجه به سرمایه های انسانی که خداوند به انسان ارزانی داشته ، چشم و گوش و زبان و دست و پا . به قول شهید مطهری در تفسیر سوره صف با هر نگاه ،با هر سخن و ... یک کسب کند . با هر قدمی که بر می دارد یک کسب کند و بداند در عالم ، انسان در برابر اصل تأثیر متقابل قرار دارد. عالم بر روی ما اثر می گذارد و ما هم بر روی آن اثر می گذاریم . نتیجه این تأثیر گذاری تأمین سعادت دنیا و آخرت باشد.⁽²⁾
2. تواضع در برابر پیامبران الهی : " ربّنا آمَنّا بِما أنزَلتَ وَ اتّبَعنا الرَّسول فَا کتُبنا مَعَ الشّاهِدین" (آل عمران - 53) پروردگارا ما به آنچه که تو فرستادی ، ایمان آوردیم و از فرستاده تو پیروی نمودیم، ما را از گواهان بر حقیقت قرار بده . این تواضع یعنی اعتراف به رسالت رسولان الهی
3. تواضع در برابر قانون الهی : قانونی که از جانب خداوند برای سعادت جامعه فرستاده شده است در مقابل کسانی که منطق آنان این است که : " نُؤمِنُ بِبَعضٍ و یُریدونَ أن یَتَّخِذُوا بَینَ ذَلِکَ سبیلاً" ( نساء – 150) برخی از قوانین آسمانی را می پذیریم و برخی دیگر را انکار می کنیم آنان می خواهند در پیروی از قوانین خدا راه سومی را انتخاب کنند. پذیرش قوانینی که منافع مادّی انسان را تضمین می کند و عدم پذیرش قوانینی که ضرر مادی دارد. انسانهایی که فاقد روحیه تسلیم در برابر خداوند هستند این چنینند.
4. تواضع در برابر قوانین آفرینش: قوانین ثابت و خلل ناپذیر جهان خلقت ، سنّت های الهی ابتلائات و امتحانات و ..... که معصوم ^(ع) فرمود: " لا تَعادُوا الایام فَتعادیکُم" با روزگار ستیزه مکنید زیرا با شما نبرد و ستیزگی می کند و بالاخره :
5. تواضع در برابر بندگان خداوند: که شاخه ای از تواضع مطلق است که عقل و دین ما را بدان دعوت می کند. ⁽³⁾ کلام الهی در مواردی به طور روشن به این امر تصریح دارد و می فرماید: " محمدٌ رسُو لُ الله و الّذینَ مَعَهُ أشدّاءُ عَلَی الکُفّارِ رُحَماءُ بَینَهُم " (فتح – 29) پیامبر^(ص) فرستاده خداست و کسانی که با او هستند در برابر کفّار سر سخت و شدید و در میان خود مهربانند و نیز فرماید: "یا أیُّها الّذینَ آمَنوا مَن یَرتَدُّ منکم عَن دینِهِ فَسَوفَ یَأتِی اللهُ بِقَومٍ یُحِبُّهُم و یُحِبّونَهُ أذِلَّةً عَلَی المُؤمِنین أعِزَّةً عَلی الکافِرینَ...." (مائده – 54) ای کسانی که ایمان آورده اید ! هر کس از شما از آیین خود بازگردد به خدا زیانی نرساند. خداوند جمعیتی را می آورد که آنها را دوست دارد و آنان نیز او را دوست دارند . در برابر مؤمنان متواضع و در برابر کافران سرسخت و نیرومندند. آنها در راه خدا جهاد می کنند و از سرزنش هیچ ملامتگری هراسی ندارند. این، فضل خداست که به هر کس بخواهد و شایسته ببیند می دهد و فضل خداوند وسیع و خداوند داناست.

در روایت است هنگامیکه از پیامبر ^(ص) درباره این آیه سؤال کردند؛ دست خود را بر شانه سلمان زده فرمودند : منظور این و یاران و هموطنان او هستند. ⁽⁴⁾

پس با افراد متواضع با کمال فروتنی برخورد می کنیم اما در مقابل گردنکشان و متکبران تکبر می ورزیم و از این طریق دماغ غرور و خودخواهی آنان را به خاک می مالیم!

جایگاه تواضع و فروتنی در سیره

پیامبر ^(ص) فرمودند : " إذا رأیتُم المتکبّرین فتَکبّروا عَلیهم فَإنَّ ذلکَ مَذِلّةٌ و صَغارٌ " هرگاه گروه مغرور و خودخواه را به حالت تکبّر دیدید بر آنان اعتماد مکنید زیرا بی اعتنایی شما مایه مذلّت و کوچکی آنان است ⁽⁵⁾ خاصّه در برابر شیطان بزرگ و ایادی استعمار و استثمار و ...!!! اصل مقابله با مستکبران به معنای درگیری ذاتی و همیشگی اسلام با هر گونه تکبّر و برتری جویی است که در سیره رسول خدا ^(ص) و ائمه هدی درخشش خاصّی دارد آنان هرگز در نبرد با مستکبران تردید نکردند . در سیره رسول خدا ^(ص) آمده که حضرت در این زمینه به اباذر فرمودند: « ای ابوذر! بیشتر کسانی که در آتش جهنم می روند مستکبرانند. فردی عرض کرد: ای رسول خدا ! آیا کسی را از کبر نجات هست؟ فرمود: آری! هر که لباس درشت بپوشد و الاغ سوار شود و بُز بدوشد و با مسکینان بنشیند . و در کلام دیگر به ابوذر وصیت نمودند که : ای اباذر! آن که به بازار رود و مایحتاج خود را خرید کند و خود آن را حمل کند، از کبر دور گردد. حضرت خود نمونه اعلای برائت از خوی استکبار و تکبّر بود و می فرمود:

"من بنده ای هستم که بر زمین غذا می خورم و لباس درشت می پوشم و شتر را می بندم و چون بنده مملوکی مرا دعوت کند، اجابتش می کنم . پس هر که سنت و روش مرا ترک کند از من نیست. سیره رسول خدا ^(ص) جامع جمیع نشانه های آزمایش تواضع و فروتنی و برائت از همه افعال و حرکات کبر آمیز بود و سزاوار است که همه مؤمنان به او اقتدا کنند. ابوسعید خُدَری روایت کرده است :

آن حضرت خود ، شتر خود را علف می داد و او را می بست - خانه را میروفت - گوسفند را می دوشید - نعلین خود را پینه می کرد - جامه خود را وصله می زد - با خدمتکار خویش غذا می خورد - چون خادم از دستاس کردن خسته می شد او را یاری می کرد - از بازار چیزی می خرید و به دست یا به گوشه جامه خویش می گرفت و به خانه می آورد - با توانگر و فقیر و خُرد و بزرگ دست فرا می داد - به هر کس از نمازگزاران که می رسید (کوچک و بزرگ و سیاه و سفید و آزاد و بنده ) ابتدا سلام می کرد - جامه خانه و بیرون او یکی بود - هر ژولیده و غبار آلوده ای که او را دعوت می کرد، از اجابت آن شرمگین نبود - آنچه را که به آن دعوت می کردند حقیر نمی شمرد اگر چه به جز خرمای پوسیده چیزی نبود - صبح از برای شام چیزی نگاه نمی داشت و شام از برای صبح چیزی ذخیره نمی گذاشت - کم خرج ، خوش خلق و نرمخو ،کریم الطبع و نیکو معاشرت و گشاده رو و متبسّم بود- بی خنده و اندوهناک بود بی ترشرویی - در امر دین محکم و استوار بود بی درشتی - متواضع و فروتن بود بی مذلّت و خواری - بخشنده بود بی اسراف - به همه خویشان مهربان و با همه مسلمانان و اهل ذمّه نزدیک بود- دل او رقیق و نازک بود- پیوسته سر به پیش افکنده - هرگز چندان نمی خورد که سیر شود و هیچگاه دست طمع به چیزی دراز نمی کرد⁽⁶⁾

اما در سیره امام حسین ^(ع) هم آمده که حضرت در عین اینکه راه رفتن ایشان با صلابت و هیبت و سطوت بود. وقتی با امام حسن ^(ع) پیاده به کعبه می رفتند همه بزرگان و شخصیت های اسلامی به احترامشان از مرکب پیاده شده همراه آنان راه می پیمودند.⁽⁷⁾ ولی حضرت^(ع) متواضع و فروتن و خاشع بود. با فقرا مجالست و معاشرت داشته آنها را بر اسب خود سوار می نمود.

یک روز امام حسین^(ع) بر عده ای فقیر و مسکین که سفره خود را پهن کرده بودند گذر کرد. آنها گفتند: ای پسر رسول خدا ^(ص)! بفرمایید کنار سفره ما فقیران ! امام^(ع) فوراً دعوت آنها را اجابت کرد و نشست و با آنها هم غذا شد و فرمود : " إنّ الله لا یُحِبُّ المستکبرین" سپس فرمود: من دعوت شما را پذیرفتم ، پس شما نیز دعوت مرا بپذیرید گفتند: با کمال میل ای فرزند رسول خدا ^(ص)، با امام ^(ع) به منزل آن حضرت آمدند. امام به اهل خانه فرمود : هر چه در خانه هست برای پذیرایی مهمانان بیاورید. امام^(ع) با مساکین و مستمندان می نشست و می فرمود : خداوند اهل کبر و مستکبرین را دوست نمی دارد. یک روز بر چند کودک گذر کرد که مشغول خوردن یک قطعه نان بودند . بچه ها از امام^(ع) خواستند که با آنها هم غذا شود . امام^(ع) در کمال لطف و مهربانی دعوت اطفال را پذیرفت و با آنها هم غذا شد. آن گاه بچه ها را با خود به خانه برد و آنها را از غذا سیر کرد و بر آنها لباس پوشانید و سپس فرمود: این کودکان از من سخاوتمندترند. زیرا که آنها هر چه داشتند بذل کردند ولی من بخشی از مال خویش را بذل نمودم.⁽⁸⁾

---

1. سیمای انسان کامل در قرآن – جعفر سبحانی
2. آشنایی با قرآن – تفسیر سوره های صف ، ...- مرتضی مطهری
3. سیمای انسان کامل در قرآن – جعفر سبحانی
4. تفسیر نمونه – ناصر مکارم شیرازی – ج 4
5. سیمای انسان کامل در قرآن – جعفر سبحانی
6. سیره نبوی ( منطق عملی) – ج 2- سیره اجتماعی – مصطفی دلشاد تهرانی
7. زندگینامه چهارده معصوم – سید محسن خرازی
8. سیره عملی اهل بیت ( حضرت امام حسین(ع) )- سید کاظم ارفع

9. سیمای انسان کامل در قرآن – جعفر سبحانی
10. تفسیر سوره نور – محسن قرائتی - ج 6

درمان و علاج بیماری تکبّر: درمان بیماری تکبّر می تواند هم علمی باشد و هم عملی و درمان علمی هم درمانی اجمالی است و هم تفصیلی

درمان علمی اجمالی: تفکّر درباره خود و ابتدا و انتهای زندگی را در نظر گرفتن! چنانکه در کلام امام علی ^(ع) در قبل بدان اشاره شد. و نیز باید به عظمت و قدرت نامتناهی حضرت حق نظری افکنده و به عجز خود در همه زمینه ها اندیشید و نتیجه آنکه بزرگی تنها از آن خدای بزرگ است نه برای انسان با وجود این همه ضعف و ناتوانی او !! و شاید یکی از فلسفه های مهمّ توسّل به اولیاء دین و معصومین ^(ع) رفع حالت عُجب و تکبّر است زیرا توسل جهت رفع گرفتاریهای دنیوی و اخروی نشانه برتر بودن این بزرگواران و محترم بودن آنان نزد حضرت حق است.

درمان علمی تفصیلی : در این نحوه درمان به دنبال علل و عوامل تکبّر می رویم و راه درمان هر علّتی را بیان می کنیم:

1. اگر حالت تکبّر به خاطر علم زیاد اوست انسان باید بداند که اولاً امکان دارد انسان با ابتلاء به یک بیماری همه علوم و معلومات خود را از دست بدهد و ثانیاً علمی که در آن عمل نباشد و همراه با تهذیب و تزکیه نفس ، برای صاحبش وبال است نه کمال. چنانکه خداوند در باب علمای بدون عمل در میان یهود می فرماید:" مَثَلُ اّلذینَ حُمِّلُوا التورات ثُمَّ لَم یَحمِلُوها کَمَثَلِ الحِمارِ یَحمِلُ أسفاراً" (جمعه- 5) و ثالثاً علم انسان در جنب علم شیطان بسیار اندک است چه رسد به علم الهی زیرا شیطان حتّی از خواطر انسانها خبر دارد!!
2. اگر حالت تکبّر انسان به خاطر کثرت عبادت است در مقابل معصیت دیگران ، در اینجا انسان باید بداند به تعبیر علی^(ع) شیطان 6000 سال عبادت نمود ولی به خاطر یک تکبّر و غرور و خودخواهی همه را یکجا نابود کرده و مورد لعن خداوند قرار گرفت پس انسان با وجود کثرت عبادت باید بداند هدف تیر شیطان و نفس امّاره است و به کمک حضرت حق سخت محتاج !

3 و 4. اگر حالت تکبّر انسان به خاطرداشتن مال زیاد و یا قدرت و سلطه ای که بر دیگران دارد باشد، باید بداند که خداوند افراد و اقوامی که به مراتب قدرت و ثروتشان خیلی بیشتر بوده را هلاک کرده مثل قوم عاد و ثمود و .... و یا قارون که ثروتمندترین در میان بنی اسرائیل بود که جریان او به طور مشروح در سوره قصص بیان می گردد:

"او از قوم موسی^(ع) بود امّا بر آنان ستم کرد . ما آنقدر گنج به او داده بودیم که حمل کلیدهای آن برای یک گروه زورمند مشکل بود!"به خاطر آورید" هنگامی را که قومش به او گفتند : " لا تَفرَح إنَّ اللهَ لا یُحِبُّ الفَرِحینَ" این همه شادی مغرورانه مکن که خداوند شادی کنندگان مغرور را دوست نمی دارد و در آنچه خداوند به تو داده سرای آخرت را بطلب و بهره ات را از دنیا فراموش مکن و همان گونه که خداوند به تو نیکی کرده نیکی کن و هرگز بر زمین در جستجوی فساد مباش که خداوند مفسدان را دوست ندارد!! او گفت : " انّما اُوتیتُه علی علمٍ عندی" این ثروت را به وسیله دانشی که نزد من است به دست آورده ام. آیا او نمی دانست که خداوند اقوامی را پیش از او هلاک کرد که نیرومند تر و ثروتمند تر از او بودند؟! و هنگامی که عذاب الهی فرا رسد مجرمان از گناهانشان سؤال نمی شوند!

"روزی قارون " با تمام زینت خود در برابر قومش ظاهر شد، آنها که خواهان زندگی دنیا بودند گفتند : ای کاش همانند آنچه به قارون داده شده است ما نیز داشتیم ! به راستی که او بهره عظیمی دارد! اما کسانی که علم و دانش به آنها داده شده بود گفتند : وای بر شما! ثواب الهی برای کسانی که ایمان آورده اند و عمل صالح انجام می دهند بهتر است اما جز صابران آن را دریافت نمی کنند. سپس ما ، او و خانه اش را در زمین فرو بردیم و گروهی نداشت که او را در برابر عذاب الهی یاری کنند و خود نیز نمی توانست خویشتن را یاری دهد.

و آنها که دیروز آرزو می کردند به جای او باشند « هنگامی که این صحنه را دیدند» گفتند: وای بر ما! گویی خدا روزی را بر هر کس از بندگانش بخواهد گسترش می دهد یا تنگ می گیرد . اگر خدا بر ما منّت ننهاده بود ما را نیز به قعر زمین فرو می برد. ای وای! گویی کافران هرگز رستگار نمی شوند (قصص 76 الی 82) "

5. اگر حالت تکبّر انسان به خاطر جمال و زیبایی او باشد، باید بداند که در بینش الهی آنچه که مهم است سیرت است نه صورت و ضمناً روزی فرا می رسد که این صورت زیبا با کرم ها همراه بوده و خوراک مار و مورخواهد شد و به خاکستری تبدیل شده و از بین خواهد رفت!!
6. حسب و نسب و تکیه بر آنها اگر حالت تکبر را ایجاد نموده ، باید بداند که روزی فرا می رسد که همه حسبها و نَسَبها قطع می گردد . لذا امام سجاد^(ع) در پاسخ به کسی که ارتباط حضرت با پیامبر ^(ص) را مانع گریه حضرت برای عاقبت خود و ترس از خدا می دانست، می فرماید: "مگر قرآن نخوانده ای؟ آیه شریفه " فَإذا نُفِخَ فِی الصورِ فَلا أنسابَ بَینَهُم یَومَئِذٍ وَ لا یَتَسائَلونَ" (مؤمنون- 101) هیچ یک از پیوندهای خویشاوندی میان آنها در آن روز نخواهد بود و از یکدیگر تقاضای کمک نمی کنند. زیرا کاری از کسی ساخته نیست !! و یا آنکه پیامبر^(ص) به خویشاوندان خود از فرزندان عبد المطلب فرمود: با اعمالتان به سوی من بیایید و نه با حسب و نسبتان!
7. اگر حالت تکبّر انسان به خاطر زن و فرزند و پدر و مادر و اقوام و عشیره اش باشد باید بداند که روزی فرا می رسد که همه آنان از او گریخته و در هنگام گرفتاری برای او نفعی نخواهند داشت! چنانکه خداوند می فرماید: "یَومَ یَفِرُّ المَرءُ من أخیه و أمِّهِ و أبیهِ و صاحِبَتِهِ و بَنیه، لِکُلِّ امرِءٍ منهُم یومَئذٍ شأنٌ یُغنیهِ (عبس 34 الی 37) و نیز فرمود: " لَن تُغنی أموالُهُم و لا أولادُهُم مِنَ اللهِ شیئاً (مجادله – 17) هرگز اموال و اولادشان آنها را از عذاب الهی حفظ نمی کند و باز فرمود: "جمعیت شما هر چه زیاد باشد شما را از یاری خداوند بی نیاز نمی کند" (انفال-19) ⁽¹⁾
   

   ---

   1.درسهایی از اخلاق اسلامی – حبیب الله طاهری

درسالروز رحلت پیامبر عظیم الشأن اسلام و شهادت امام حسن مجتبی(ع) حجة الاسلام والمسلمین سرلک ضمن بیانات خود اشاره به مراسم تدفین پنج تن آل عبا نمودند:
" پس از وفات حضرت رسول (ص) ایشان را در همان حجره خودشان به خاک سپردند و وقایع خلافت در حال رخ دادن بودند. حضرت زهرا (س) را شبانه و مخفیانه به خاک سپردند، امیر المؤمنین (ع) را نیز شبانه و مخفیانه به خاک سپردندو تا زمان امام صادق(ع) مزارشان مخفی بود. امام حسین (ع) نیز که به آن صورت به خاک سپرده شد. تنها امام حسن در روز و بر روی دست شیعیان تشییع شد.......
 

برای دانلود کردن اینجا کلیک کنید.