درمان و علاج بیماری تکبّر: درمان بیماری تکبّر می تواند هم علمی باشد و هم عملی و درمان علمی هم درمانی اجمالی است و هم تفصیلی

درمان علمی اجمالی: تفکّر درباره خود و ابتدا و انتهای زندگی را در نظر گرفتن! چنانکه در کلام امام علی ^(ع) در قبل بدان اشاره شد. و نیز باید به عظمت و قدرت نامتناهی حضرت حق نظری افکنده و به عجز خود در همه زمینه ها اندیشید و نتیجه آنکه بزرگی تنها از آن خدای بزرگ است نه برای انسان با وجود این همه ضعف و ناتوانی او !! و شاید یکی از فلسفه های مهمّ توسّل به اولیاء دین و معصومین ^(ع) رفع حالت عُجب و تکبّر است زیرا توسل جهت رفع گرفتاریهای دنیوی و اخروی نشانه برتر بودن این بزرگواران و محترم بودن آنان نزد حضرت حق است.

درمان علمی تفصیلی : در این نحوه درمان به دنبال علل و عوامل تکبّر می رویم و راه درمان هر علّتی را بیان می کنیم:

1. اگر حالت تکبّر به خاطر علم زیاد اوست انسان باید بداند که اولاً امکان دارد انسان با ابتلاء به یک بیماری همه علوم و معلومات خود را از دست بدهد و ثانیاً علمی که در آن عمل نباشد و همراه با تهذیب و تزکیه نفس ، برای صاحبش وبال است نه کمال. چنانکه خداوند در باب علمای بدون عمل در میان یهود می فرماید:" مَثَلُ اّلذینَ حُمِّلُوا التورات ثُمَّ لَم یَحمِلُوها کَمَثَلِ الحِمارِ یَحمِلُ أسفاراً" (جمعه- 5) و ثالثاً علم انسان در جنب علم شیطان بسیار اندک است چه رسد به علم الهی زیرا شیطان حتّی از خواطر انسانها خبر دارد!!
2. اگر حالت تکبّر انسان به خاطر کثرت عبادت است در مقابل معصیت دیگران ، در اینجا انسان باید بداند به تعبیر علی^(ع) شیطان 6000 سال عبادت نمود ولی به خاطر یک تکبّر و غرور و خودخواهی همه را یکجا نابود کرده و مورد لعن خداوند قرار گرفت پس انسان با وجود کثرت عبادت باید بداند هدف تیر شیطان و نفس امّاره است و به کمک حضرت حق سخت محتاج !

3 و 4. اگر حالت تکبّر انسان به خاطرداشتن مال زیاد و یا قدرت و سلطه ای که بر دیگران دارد باشد، باید بداند که خداوند افراد و اقوامی که به مراتب قدرت و ثروتشان خیلی بیشتر بوده را هلاک کرده مثل قوم عاد و ثمود و .... و یا قارون که ثروتمندترین در میان بنی اسرائیل بود که جریان او به طور مشروح در سوره قصص بیان می گردد:

"او از قوم موسی^(ع) بود امّا بر آنان ستم کرد . ما آنقدر گنج به او داده بودیم که حمل کلیدهای آن برای یک گروه زورمند مشکل بود!"به خاطر آورید" هنگامی را که قومش به او گفتند : " لا تَفرَح إنَّ اللهَ لا یُحِبُّ الفَرِحینَ" این همه شادی مغرورانه مکن که خداوند شادی کنندگان مغرور را دوست نمی دارد و در آنچه خداوند به تو داده سرای آخرت را بطلب و بهره ات را از دنیا فراموش مکن و همان گونه که خداوند به تو نیکی کرده نیکی کن و هرگز بر زمین در جستجوی فساد مباش که خداوند مفسدان را دوست ندارد!! او گفت : " انّما اُوتیتُه علی علمٍ عندی" این ثروت را به وسیله دانشی که نزد من است به دست آورده ام. آیا او نمی دانست که خداوند اقوامی را پیش از او هلاک کرد که نیرومند تر و ثروتمند تر از او بودند؟! و هنگامی که عذاب الهی فرا رسد مجرمان از گناهانشان سؤال نمی شوند!

"روزی قارون " با تمام زینت خود در برابر قومش ظاهر شد، آنها که خواهان زندگی دنیا بودند گفتند : ای کاش همانند آنچه به قارون داده شده است ما نیز داشتیم ! به راستی که او بهره عظیمی دارد! اما کسانی که علم و دانش به آنها داده شده بود گفتند : وای بر شما! ثواب الهی برای کسانی که ایمان آورده اند و عمل صالح انجام می دهند بهتر است اما جز صابران آن را دریافت نمی کنند. سپس ما ، او و خانه اش را در زمین فرو بردیم و گروهی نداشت که او را در برابر عذاب الهی یاری کنند و خود نیز نمی توانست خویشتن را یاری دهد.

و آنها که دیروز آرزو می کردند به جای او باشند « هنگامی که این صحنه را دیدند» گفتند: وای بر ما! گویی خدا روزی را بر هر کس از بندگانش بخواهد گسترش می دهد یا تنگ می گیرد . اگر خدا بر ما منّت ننهاده بود ما را نیز به قعر زمین فرو می برد. ای وای! گویی کافران هرگز رستگار نمی شوند (قصص 76 الی 82) "

5. اگر حالت تکبّر انسان به خاطر جمال و زیبایی او باشد، باید بداند که در بینش الهی آنچه که مهم است سیرت است نه صورت و ضمناً روزی فرا می رسد که این صورت زیبا با کرم ها همراه بوده و خوراک مار و مورخواهد شد و به خاکستری تبدیل شده و از بین خواهد رفت!!
6. حسب و نسب و تکیه بر آنها اگر حالت تکبر را ایجاد نموده ، باید بداند که روزی فرا می رسد که همه حسبها و نَسَبها قطع می گردد . لذا امام سجاد^(ع) در پاسخ به کسی که ارتباط حضرت با پیامبر ^(ص) را مانع گریه حضرت برای عاقبت خود و ترس از خدا می دانست، می فرماید: "مگر قرآن نخوانده ای؟ آیه شریفه " فَإذا نُفِخَ فِی الصورِ فَلا أنسابَ بَینَهُم یَومَئِذٍ وَ لا یَتَسائَلونَ" (مؤمنون- 101) هیچ یک از پیوندهای خویشاوندی میان آنها در آن روز نخواهد بود و از یکدیگر تقاضای کمک نمی کنند. زیرا کاری از کسی ساخته نیست !! و یا آنکه پیامبر^(ص) به خویشاوندان خود از فرزندان عبد المطلب فرمود: با اعمالتان به سوی من بیایید و نه با حسب و نسبتان!
7. اگر حالت تکبّر انسان به خاطر زن و فرزند و پدر و مادر و اقوام و عشیره اش باشد باید بداند که روزی فرا می رسد که همه آنان از او گریخته و در هنگام گرفتاری برای او نفعی نخواهند داشت! چنانکه خداوند می فرماید: "یَومَ یَفِرُّ المَرءُ من أخیه و أمِّهِ و أبیهِ و صاحِبَتِهِ و بَنیه، لِکُلِّ امرِءٍ منهُم یومَئذٍ شأنٌ یُغنیهِ (عبس 34 الی 37) و نیز فرمود: " لَن تُغنی أموالُهُم و لا أولادُهُم مِنَ اللهِ شیئاً (مجادله – 17) هرگز اموال و اولادشان آنها را از عذاب الهی حفظ نمی کند و باز فرمود: "جمعیت شما هر چه زیاد باشد شما را از یاری خداوند بی نیاز نمی کند" (انفال-19) ⁽¹⁾
   

   ---

   1.درسهایی از اخلاق اسلامی – حبیب الله طاهری