امّا سرّ محبوب بودن رسول گرامی ^(ص) در قرآن ذکر می­ شود:

از آنجا که پیامبر اکرم ^(ص) الگوی طهارت است و تابعان وی اقتدا به طهارت کرده متطهّر و محبوب می­ شوند "انّ الله یحبّ التّوابین و یحبُّ المتطهِّرین" (بقره-222) و چون حضرت الگوی قسط و عدل است و سهم هر سهیمی را به او پرداخته و در سهم کسی تعدّی نکرده در این زمینه نیز مقسطین به وی اقتدا می ­نمایند :"انّ الله یحبّ المقسطین" و نیز خدای سبحان اهل توکّل را دوست دارد چون پیامبر ما^(ص) در توکّل کامل بود. او حبیب خداست و اثر اقتدای به حبیب خدا، اقتدا به پیشوای متوکّلان است و این اقتدا ایشان را محبوب می­ نماید پس توکّل محبوب خداوند است و متوکّل هم محبوب اوست و پیامبر^(ص) که اسوۀ توکّل است محبوب خداوند است "انّ الله یحبّ المتوکّلین" و ... و ... بالاخره اینکه رسول اکرم ^(ص) آیینۀ تمام نمایی است که همۀ اسمای حسنای الهی را نشان می­ دهد. هیچ­کس مانند رسول خدا ^(ص) توحید و اسمای حسنای خدا را نشان نمی­ دهد لذا او محبوب است و سالکان کوی حضرتش هم از محبّت طرفی می­ بندند.

و در مقابل نیز آمده که خداوند مسرفان، ظالمان، کافران، مفسدان، تجاوزکاران را دوست ندارد. آنها را که محبوب بودند و این­ها را که محبوب نیستند با معیار تولّی و تبرّی پیامبر^(ص) می­ سنجد و می ­فرماید: معیار محبت، این انسان کامل است که حبیب من است و به دیکران دستور می­ دهد: خود و اعمال خود را با این انسان کامل بسنجید تا معلوم شود محبوب یا مبغوض هستید یعنی اگر به خداوند ظاهر دسترسی ندارید مظهر آن ظاهر نزد شماست، به رسول، حبیب و خلیفه خدا دسترسی دارید که حجّت بالغۀ اوست و پیامبر^(ص) در روایاتی در زمینۀ دوستی و محبّت نسبت به حضرت و عترت طاهره سفارش می ­نماید:

1.اَنَس می ­­گوید: مردی از اهل بادیه از پیامبر^(ص) پرسید: " متی قام السّاعة؟ " رستاخیز چه روزی فرامی ­رسد؟ هم­زمان با این پرسش هنگام نماز شد. حضرت پس از نماز آن سائل را طلب کرده فرمودند: برای آن روز چه ذخیره­ای فراهم کرده­ ای؟ عرض کرد: سوگند به خداوند که نماز و روزۀ فراوانی برای قیامت ذخیره نکرده­ ام ولی خدا و پیامبرش را دوست می ­دارم. آن­گاه پیامبر^(ص) فرمودند: "المرء مع من احبّ" انسان با محبوبش محشور شود.

2.امام باقر ^(ع) می­ فرماید: روزی رسول اکرم^(ص) در حضور مردم فرمودند: به خداوند علاقه­ مند باشید، زیرا غذای جسم و جان شما را فراهم می­ کند و برای رضای خدا به من علاقمند باشید زیرا من مجرای فیض او هستم و به اهل بیت من علاقمند باشید زیرا آن­ها رابط میان من و شما هستند.

3.پیامبر^(ص) می­ فرماید: ایمان بنده­ ای کامل نمی­شود مگر این­که من پیش او، محبوب­تر از خود او باشم و عترت من پیش او، محبوب­تر از عترت خودش و اهل بیت من پیش او، محبوب­تر از اهل بیت خودش و ذات من پیش او، محبوب­تر از ذات خودش باشد ^(1).

و سپس حضرت در روایاتی دربارۀ دوستی نسبت به انسان ­های دیگر هم توصیه­ هایی دارند، حضرت با همه اهمیتی که برای دوستی و دوست ­یابی قائل هستند ولی فرمودند:

• مردم را از دوستانشان بشناسید چه انسان هم­ خوی خود را به دوستی می­ گیرد. ⁽²⁾
• با خوبان همنشین باش از آنان خواهی شد ⁽³⁾
• حضرت مردم را از رفاقت با انسان­های تردامن برحذر داشته می­ فرمود: سزاوارترین مردمان به تهمت کسی است که با اهل تهمت نشست و برخاست کند. ⁽⁴⁾

5.در باب سیره عملی حضرت در مجالس ایشان، امام حسین ^(ع) به نقل از علی ^(ع) می ­فرماید: از خُلقیات پیامبر^(ص) آن­ که از آنجا که رحمة للعالمین بود هرگز در برابر ستمی که به حضرتش می­ رفت عکس­ العملی از خود نشان نمی­ داد امّا در برابر فعل حرام آرام نمی ­نشست و نیز قیام نمی فرمود مگر آن­که غضب و قیامش در راه خدای باشد. ⁽⁵⁾

امّا دربارۀ سیرۀ امام حسین ^(ع)، انسان کامل دیگر که هم­سو و هم­سنگ قرآن کریم است. گاهی انسان کامل به صورت رسول اکرم ^(ص) و گاهی به صورت عترت طاهره «سلام الله علیهم اجمعین» ظهور می­ نماید. افزون بر این چنان­ که در قبل هم اشاره شد قرآن معصوم است و عترت هم که عِدل قرآنند معصوم.

رسول اکرم ^(ص) و عترت طاهره مصون و محفوظند " اذهب الله عنهم الرّجس و طهّرهم تطهیراً "به راستی چرا امام حسین ^(ع) در برابر درخواست والی مدینه و نیز اصرار مروان بن حکم برای بیعت با یزید چنین می­ فرماید:

"انّا لله و انّا الیه راجعون و علی الاسلام السّلام اذ قد بلیت الامّةُ براعٍ مثل یزید": اگر امّت اسلامی به یک والی و امیری مثل یزید مبتلا شود باید با اسلام خداحافظی کرد و فاتحه آن را خواند.

و در جایی دیگر فرمود: یزید مردی شراب­خوار است و قاتل نفس محترمه، همانند من هرگز با او بیعت نمی­ کند. ⁽⁶⁾

همان سخنی که امام در پاسخ نامۀ معاویه در زمینۀ علت عدم بیعت با یزید به او می­ نویسند: ای معاویه از خدا بترس و بدان خداوند کتابی دارد که تمام اعمال از کوچک و بزرگ در آن درج شده و بدان که خداوند تو را فراموش نکرده است و به همین زودی تو را غافلگیر می­ کند و برای این افترا و تهمت­ها مؤاخذه­ ات خواهد کرد. تو اکنون کودکی را برای امارت اختیار کرده­ ای که همواره شراب می ­خورد و با سگ­ها بازی می­ کند و من می­ بینم که خود را به هلاکت انداختی و دینت را نابود کردی و ملّت را خوار ساختی والسّلام ⁽⁷⁾

و البتّه همین عدم بیعت سرآغاز نهضت مقدّس حضرت و شهادت ایشان در راه احیای دین می ­گردد.

ادامه دارد....

---

1. سیره رسول اکرم در قرآن – ج 8-9 – آیة الله جوادی آملی
2. سیره نبوی – مرتضی مطهری
3. زندگینامه چهارده معصوم - پیامبر ^(ص) – سیدمحسن خرازی
4. نگین هستی – حسین سیّدی
5. نقش ائمه در احیاء دین – ج5 – سیّدمرتضی عسگری
6. شهید احیای دین – سیّدمرتضی عسگری
7. بحارالانوار – ج44 –ص 212

و با این کلام نبوی وارد سیره عملی رسول خدا ^(ص) در زمینۀ دهمین ویژگی عبادالرّحمن می­ شویم:

ابتدا سیرۀ حضرت در معنای شهادت به عنوان شاهد بودن «خبر و گواهی دادن»

خداوند در تشریح خطوط کلّی رسالت خاتم الانبیاء ^(ص) و بیان اوصاف حضرتش می فرماید: " یا ایّها النّبی انّا ارسلناک شاهداً و مبشّراً و نذیراً . و داعیاً الی الله باذنه و سراجاً منیراً" (احزاب 45-46) چنان­که می­ دانیم خدای سبحان در قرآن انبیای دیگر را به اسم، خطاب قرار داده نظیر «یا داوود» «یا موسی» «یا عیسی» ولی همواره رسول اکرم ^(ص) را با لقب مناسب مورد خطاب قرار می­ دهد. قرآن اوصاف فراوانی را برای حضرت یاد کرده فرماید: ای پیامبر گرانقدر ما تو را برای همۀ بشریّت اعزام کرده­ ایم "و ما ارسلناک الّا کافّةً للنّاس" (سباء – 28) تو را شاهد امّت، بشیر و نذیر و دعوت کننده به «الله» و سراج منیر قرار دادیم تا آنجا که قلمرو رسالت است تو را شاهد فرستادیم و قلمرو نبوّت حضرت همۀ جهان بود. ما تو را رحمت قرار دادیم " و ما ارسلناک الّا رحمةً للعالمین" (انبیاء – 107) ای پیامبر گرامی تو برای تمام جوامع بشری در پهنۀ زمین و در سینۀ زمان تا روز قیامت مبعوث شده ­ای و هیچ بشری و هیچ عصری از حیطۀ رسالت و قلمرو بعثت تو مستثنی نمی­ باشد. چنین رسولی شاهد اعمال همگان خواهد بود. هم نمونۀ تکاملی آنهاست و هم حاضر و ناظر امّت، او تمام عقاید، اخلاق و اعمال بشریّت را در دنیا می­ بیند و درقیامت نیز برابر مشهودات دنیایی خود گواه است و شهادت خواهد داد و به راستی اگر نبیند و نداند و تحقّق آ­ن­ها را تحمّل ننماید در محکمۀ عدل الهی چگونه شهادت می­ دهد با اینکه ادای شهادت به هر حادثه­ ای مسبوق به تحمّل آن حادثه است!

آری این کلام علی ^(ع) دربارۀ حضرت «شهیدک یوم الدّین» تفسیر کلام الهی دربارۀ پیامبر ^(ص) و احاطۀ این انسان کامل بر جهان است که می فرماید:

در قیامت ما از هر امّتی شاهدی می­ آوریم که شاهد اعمال، عقاید و اخلاق آن­ها باشد و تو را به عنوان شاهد کلّ، شاهد بر انبیاء و امّت­هایشان می­ آوریم، اوّلین و آخرین زیر پوشش شهادت تو به سر می­ برند "فکیف اذا جئنا من کلّ اُمّةٍ بشهیدٍ و جئنا بک علی هؤلاء شهیداً" (نساء-41) آنگاه او باید معصومانه بر همۀ جزئیاتی که در جهان امکان در حیطۀ انسانیت می­ گذرد و مربوط به همۀ امم است شهادت بدهد. همه خلافت­ها، نبوّت­ها و ولایت­ها زیر پوشش شهادت شهیدالشّهداء ⁽¹⁾ که وجود مبارک رسول اکرم^(ص) است قرار دارد و در حیطۀ این شهادت مطلق، جهل، سهو و نسیان راه ندارد زیرا "و لله الاسماء الحسنی" (اعراف-180) و انسان کامل مظهر «الله» و اسمای حسنای اوست "نحن و الله الاسماء الحسنی" و چون یکی از بهترین اسمای خدای سبحان این است که در او جهل و نسیان، قبح و ظلم و ... راه ندارد پیامبر^(ص) این انسان کامل هم در آن بُعد، مظهر همۀ این کمالات خواهد بود.

امّا سیرۀ نبوی در معنای شهادت به عنوان حضور در مجلس گناه و معصیت که بندگان خاصّ الهی از آن به دورند. علی^(ع) این انسان کامل در بخشی از خطبه قاصعه در توصیف خود و توصیف پیامبر ^(ص) این برترین انسان کامل چنین می فرماید:

من در خردسالی، بزرگان اعراب را به خاک افکندم و شجاعان دو قبیله معروف «ربیعه» و «مضر» را درهم شکستم! شما موقعیّت مرا نسبت به رسول خدا ^(ص) در خویشاوندی نزدیک، در مقام و منزلت ویژه می­ دانید، پیامبر ^(ص) مرا در اتاق خویش می نشاند، در حالی که کودک بودم مرا در آغوش خود می­ گرفت و در بستر مخصوص خود می­ خوابانید، بدنش را به بدن من می­ چسباند و بوی پاکیزه خود را به من می­ بویاند و گاهی غذایی را لقمه لقمه در دهانم می­ گذارد. هرگز دروغی در گفتار من، و اشتباهی در کردارم نیافت. از همان لحظه­ ای که پیامبر^(ص) را از شیر گرفتند خداوند بزرگ­ترین فرشته «جبرئیل» خود را مأمور تربیت پیامبر ^(ص) کرد تا شب و روز، او را به راه­های بزرگواری و راستی و اخلاق نیکو راهنمایی کند و من همواره با پیامبر^(ص) بودم چونان فرزند که همواره با مادر است. پیامبر ^(ص) هر روز نشانه تازه­ای از اخلاق نیکو را برایم آشکار می­ فرمود و به من فرمان می­ داد که به او اقتدا نمایم ^(3).

قبل از رسالتش حضرت را امین می­ خواندند و می­ دانستند و امین به فرد امانتدار، راستگو، باوقار، خوش ­خلق، کریم و شرافتمند گفته می­ شود که از هر ناپاکی و گناه اجتناب می­ کند. محمّد ^(ص) امین است و با وجودی که سنین جوانی را می­ گذراند گِرد هیچ­یک از آداب و رسوم جاهلی نمی­ گردید. در مکّه نوشیدن شراب، انجام قمار و نیز فساد اخلاقی امور رایج بود. مجالس لهو و خوش­گذرانی قریش معروف است. معمولاً در مکّه شب­ نشینی­هایی برپا می­ شد که زن و مرد در آن شرکت می­ کرده و به افسانه­ گویی و بذله­ گویی می­ پرداختند. امّا حضرت حتّی یک­بار هم در این مجالس شرکت نکرد. نه هیچ­وقت در بخت­ آزمایی­ های جاهلی شرکت جُست و نه لحظه­ ای دامن به فساد آلود. چه جای شگفت که حتّی در تهمت­ هایی که قریش پس از بعثت به حضرت^(ص) نسبت دادند، هیچ­گاه او را به چنین صفات و کارهایی متّهم نکردند بلکه با وجود دشمنی و مخالفت با ایشان، همواره به سلامت نفس، راستگویی، امانت­داری و شرافت حضرت اقرار می­ کردند.

آری به تدریج اندیشه­ های عمیق درونی، ناسازگاری محیط و فاصله روحی حضرت^(ص) با مردم مکّه روز به روز بیشتر می­ شد و گویا این شهر و اجتماع آن روحش را می­ آزرد. در طول سال بارها به کوه­های اطراف مکّه و غار حرا می ­شتافت و این امر در ماه رمضان به اوج می­ رسید شاید بتوان گفت: پیامبر ^(ص) در خلوت حرا به روزی می­ اندیشید که لات و منات و عزّی و هبل و اشرافیّت مدافع این بُت­ها از مسند قدرت به زیر کشیده شده و محبّت خداوند یکتا در قلوب محرومان جایگزین گردد. امّا از جامعه­ ای که بت­ پرستی و شهوت­رانی، زراندوزی و ستمگری بر آن حاکم بود چگونه می­ شد انتظار حرکتی داشت! به یقین نجات جامعه از اسارت شرک آرمان حضرت و گرمابخش وجود ایشان در ایّام تحنّث بود، امّا آیا بدون پایگاه اجتماعی و داشتن یاور و هم­فکر چگونه و با چه پیامی می­ توانست با جامعه سخن بگوید و بیدارشان نماید.

یار تنهایی و خلوت حضرت، علی بن ابیطالب ^(ع) در خطبه قاصعه فرماید⁽⁴⁾: پیامبر ^(ص) چند ماه از سال را در غار حراء می­ گذراند. تنها من او را مشاهده می ­کردم و کسی جز من او را نمی­ دید. در آن روزها، در هیچ خانه ای اسلام راه نیافت جز در خانه رسول خدا ^(ص) که خدیجه ^(س) هم در آن بود و من سوّمین آنان بودم. من نور وحی و رسالت را می­ دیدم و بوی نبوّت را استشمام می­ کردم. من هنگامی که وحی بر پیامبر ^(ص) فرود آمد نالۀ شیطان را شنیدم. گفتم: ای رسول خدا ^(ص) ! این ناله کیست؟ فرمود: شیطان است که از پرستش خویش مأیوس گردید و فرمود: علی! تو آن­چه را من می­ شنوم می­ شنوی و آن­چه را که من می­ بینم می­ بینی، جز این­که تو پیامبر نیستی بلکه وزیر من بوده و به راه خیر می­ روی ^(5).

و بدین­گونه رسالت رسول خدا ^(ص) آغاز می­ شود و سیرۀ توحیدی این انسان کامل نورانی، اُسوۀ سایر انسان­ های روشن ضمیر می­ گردد و به عبارت دیگر برای هر انسانی که قصد تحصیل کمالات انسانی و رسیدن به حیات جاودانه را دارد. نیل به این اهداف تنها در پرتو رسالت پیامبر ^(ص) و برقرار کردن ارتباط معنوی با حضرتش میسور می­ شود امّا مهم آن است که سرّ اسوه بودن پیامبر ^(ص) در قهر و مهر توحیدی بودن سیرۀ اوست. تولّی و تبری یک موحّد در مسیر توحید است. قرآن کریم معیار ولاء و عدای خدای سبحان را نسبت به اشخاص معین کرده و رسول اکرم ^(ص) بر اساس همان معیار تولّی و تبری داشت. لذا حضرت، امام سالکان کوی حق در این دو بخش است.

خدای سبحان در قرآن کریم محبوب­ های خود را برشمرده و برای محبّت نیز درجاتی ذکر می­ نماید. خداوند مقسطین ، متطهرین، توّابین، متّقین، متوکّلین و رزمندگانی را که چون بنیان مرصوص در جبهۀ جنگ فداکاری می­ کنند دوست دارد و آن­ها که در این مسیر قدم برمی­ دارند محبوب خدا هستند امّا هیچ محبوبی به عظمت حبیب­الله «پیامبر ^(ص)» نیست زیرا او مظهر محبت کاملۀ حق است از این روی خدای سبحان رسولش را محور محبت قرار داده و می­ فرماید: اگر می­خواهید محبوب خدای سبحان باشید باید تابع رسول اکرم ^(ص) باشید و فرماید: "إن کنتم تحبّون الله فاتّبعونی یحببکم الله" (آل عمران-31) محبت حبیب­ الله، انسان را محبوب می­ کند زیرا کسی که پیامبر ^(ص) را دوست دارد می­ کوشد مثل او باشد «همان­گونه که پیامبر به عنوان محبّ خداوند متخلّق به اخلاق الهی است» بدین جهت از حضرتش اطاعت می­ کند و این­گونه اطاعت انسان را متعالی و محبوب خداوند می­ گرداند.

ادامه دارد.....

---

1. مراد از شهیدالشّهداء: شهید یعنی شاهد نه کشتۀ میدان جنگ یعنی بر همه اعمال مردم احاطه وجودی دارد.
2. سیره پیامبر در قرآن – ج9 – آیة الله جوادی آملی
3. همان – ج 8 - 9
4. نهج­ البلاغه – خطبه 193 – ترجمه: مرحوم دشتی
5. تاریخ تحلیلی صدر اسلام – محمد نصیری
6. نهج­ البلاغه – خطبه 193 – ترجمه: محمد دشتی

از منظر اسلام، هم غذایی با اهل خانه و تنها سلیقه خود را در نظر نداشتن، پسندیده است. اگر مرد همان غذایی را بخورد که اهل خانه دوست دارند، چنین شخصی مؤمن است. مؤمن مطابق علاقه عیالش غذا می خورد، ولی منافق خانواده اش مطابق خواست او غذا می خورند.
اولیای الهی با فروتنی، همراه اهل خانه و خادمان غذا می خوردند و بر یک سفره می نشستند، و اگر کسی حاضر نباشد با افراد خانواده یا خدمت کاران بر سر یک سفره طعام بخورد، دارای روحیه ای استکباری بوده و نشان دهنده اخلاق جاهلانه اوست. پیامبر اعظم (ص) ضمن اینکه نسبت به نوع غذا و کیفیت پخت و پز آن، بهانه نمی گرفت و از آنچه خدا حلال کرده است، همراه خانواده و خدمت کاران می خورد، چه در خانه و چه در مهمانی ها، کنار سفره روی زمین می نشست. از هر چه دیگران می خوردند، ایشان نیز تناول می نمود. اگر مهمانی وارد می شد، همراه او غذا می خورد. محبوب ترین سفره و غذا نزد ایشان سفره ای بود که افراد بیشتری بر آن باشند.

و اما صفت دهم از ویژگیهای عباد الرحمن:
10 - عدم حضور در مجالس گناه
پس می فرماید: وَ الَّذینَ لایَشهَدونَ الزّور (فرقان-72) و بندگان خداوند کسانی هستند که در مجلس « گفتار و کردار » باطل حاضر نمی­ شوند.
لایشهدون : کلمه «شهد» دو معنا دارد، یکی حضور یافتن و دیگری خبر و گواهی دادن و هر دو معنا را می ­توان در آیه استفاده نمود. دیدگاه مفسّران در این زمینه:
1.آنان نه د رمجالس بد حاضر می­ شوند و نه بر باطل گواهی می­ دهند .⁽¹⁾ تعبیر «شهادت زور» در کتاب شهادات در فقه ما به همین عنوان مطرح است و در روایات متعدّدی نیز از آن نهی شده، هر چند در آن روایات، استدلالی به آیه فوق نداریم ⁽²⁾
2.آنان پرهیز از حضور در مجلس معصیت دارند و معنای آیه این است که بندگان خدا در نقاطی که خدا را نافرمانی کنند، حاضر نمی­ شوند. برخی از مفسّران احتمال داده­ اند که اینان شهادت دروغ نمی­ دهند ولی این احتمال بعید است زیرا اگر مقصود این بود باید بفرماید: «و لایشهدون شهادة الزّور» در صورتی که در آیه، لفظ «شهادة» در کار نیست ⁽³⁾
زور : در لغت عرب به معنای انحراف از حق است. اگر به دروغ «زور» می­ گویند به دلیل این است که دروغ انحراف از حق «راست» است، و اگر به «ظلم»، زور می­ گویند به دلیل این است که ستم انحراف از حق که همان عدالت است می­ باشد و اگر به تمام معاصی «زور» گفته می­ شود یه این جهت است که گناه انحراف از صراط مستقیم است.
ابن فارس هم در معجم مقاییس اللّغه آورده که «زور» یک معنا بیش ندارد و آن همان تمایل و عدول است و از این جهت «دروغ» را «زور» گویند. زیرا سخن دروغ عدول از حق است ⁽⁴⁾ و به یک عبارت دیگر گفته شده «زور» به معنای کار باطلی است که در قالب حق باشد و در تفاسیر به معنای گواهی باطل -دروغ- غنا آمده و در روایتی هم از امام صادق ^(ع) مراد از «زور» غنا شمرده شده است. ⁽⁵⁾ هر چند منظور از این گونه روایات این نیست که مفهوم وسیع «زور» را محدود به غنا کند بلکه غنا یکی از مصادیق روشن آن است و سایر مجالس لهو و لعب و شرب خمر و دروغ و غیبت و امثال آن را نیز دربرمی­ گیرد. ⁽⁶⁾
پس نتیجه آنکه در دیدگاه اسلام نه تنها حضور در مجلس گناه حرام است و بلکه شاهد بودن بر گناه و خود را در نزدیکی و آستانۀ گناه قرار دادن نیز حرام و ممنوع می­ باشد ضمن اینکه هر نوع آگاهی و اطلّاع و حضور در هر صحنه­ ای ارزش نیست، گاهی عدم حضور و انزوا و گوشه­ گیری از اجتماع ارزش است و عدم حضور در مجلس گناه و بی­ اعتنایی به گناهکاران خود نهی از منکر می­ باشد زیرا لازم نیست در شیوۀ نهی از منکر همه جا خشونت به کار بُرد. ⁽⁷⁾
در قرآن مجید، در آیات متعدّد از شرکت در مجالس گناه نهی شده است آنجا که می فرماید:
"وَ قَد نَزَّلَ عَلَیکُم فِی الکِتابِ أَن إِذا سَمِعتُم آیاتِ الله یُکفَرُ بِها وَ یُستَهزَاُ بِها فَلا تَقعَدُوا مَعَهُم حَتّی یَخُوضُوا فِی حَدِیثٍ غَیرِهِ اِنَّکُم اِذاً مِثلُهُم اِنَّ اللهَ جامِعِ المُنافِقِینِ وَ الکافِرِینَ فِی جَهَنَّمَ جَمِیعاً" (نساء-140) در کتاب بر شما نازل شده است که هر موقع بشنوید که آیات الهی را انکار و یا مسخره می­ کنند با آنان منشینید تا سخن دیگر را آغاز کنند وگرنه شما نیز مثل آنان خواهید بود. خداوند منافقان و کافران را در دوزخ گرد می­ آورد.
و در کلام دیگر فرماید: "وَ اِذا رَاَیت الّذین یخَوُضُونَ فی آیاتنا فَاَعرِضْ عنهم حتّی یخوضوا فی حدیثٍ غیره" (انعام-61) هرگاه کسانی را دیدی «به بدگویی» در آیات ما فرو رفته­ اند از آنان روی برگردان تا در سخن دیگر وارد شوند. ⁽⁸⁾
و اصولاً این تصویر برخی از بندگان گنهکار الهی است که فرماید:" و اذا ذُکِرَ اللهُ وَحدَهُ اِشمَازَّت قُلُوبُ الّذینَ لایُؤمِنونَ بِالاخِرَةِ وَ اِذا ذُکِرَ الَّذیِن مِن دونِه اِذا هُم یَستَبشِرُون (زمر-45) هنگامی که خداوند به یگانگی یاد می­ شود، دل­های کسانی که به آخرت ایمان ندارند مشمئز «و متنفر» می­ گردد امّا هنگامی که از معبودهای دیگر یاد می­ شود آنان خوشحال می­ شوند.
پس شرکت در مجالس فاسد، مؤثّر در بندگان واقعی خداوند است ⁽⁹⁾ و بدین سبب امام صادق ^(ع) می فرماید:
« هرگز شایسته نیست فرد باایمانی در مجلسی بنشیند که در آن نافرمانی خدا می­ شود و او قادر بر جلوگیری نیست و یا می فرماید: با گروه بدعت گذار نشست و برخاست نکنید مبادا بسان آنان شوید که پیامبر ^(ص) فرمودند: انسان بر آیین دوست و مصاحب خویش است. ⁽¹⁰⁾
ادامه دارد....

---

 

1. تفسیر نور، ج 6 – محسن قرائتی
2. تفسیر نمونه، ج 15 – ناصر مکارم شیرازی
3. سیمای انسان کامل در قرآن – جعفر سبحانی
4. همان
5. تفسیر نور – ج 6 – محسن قرائتی
6. تفسیر نمونه – ج 15 – ناصر مکارم شیرازی
7. تفسیر نور – ج 6 – محسن قرائتی
8. سیمای انسان کامل در قرآن – جعفر سبحانی
9. تفسیر نور – ج 6 – محسن قرائتی
10. سیمای انسان کامل در قرآن – جعفر سبحانی

...ابن سینا در نمط نهم از آخرین تألیف خود «کتاب الإشارات» به توضیح مقام زاهدین پرداخته و زهد را دو قسم کرده :
1. زهد غیر عارفانه یا زهد زاهدانه : که نوعی معامله است از قبیل فروختن کالای دنیا به کالای آخرت . بعضی ها زاهداند ولی زهدشان نوعی معامله گری و سوداگری است . شخص پیش خود می گوید: " چندی زهد می ورزم ، گناه نمی کنم و خود را پاک نگه می دارم و در عوض بهشت جاودانه را دریافت خواهم کرد»
2. زهد عارفانه : عارف دنبال معامله نیست . او ضمیرش را از هر چه غیر خداست خالی و پاک می کند . او از زهد ورزیدن هدف دارد . در حقیقت با عدم دلبستگی و وابستگی به دنیا و تعلقات دنیا می خواهد باطنش را پاک نگه دارد تا نور حق در آینه وجودش منعکس شود. مقصد و منظورش جنّت و دوزخ نیست . او به مقامی رسیده که سودای وصال حق را در سر دارد.....
 

برای دانلود کردن اینجا کلیک کنید.

استاد محمدی در تبیین فراز آخر خطبه الزهراء درباره پیامبر اکرم صلوات الله علیها به نقل از امیر المؤمنین  فرمودند:
پیامبر دنیا را از قلبش بیرون کرد و با قلبش از آن ریگردان شد لذا در قلب پیامبر دنیا جایی نداشت و یاد دنیا را در نفس خود میراند .
همه بد بختیهای ما این است که دنیا قلب ما را گرفته و پر کرده ، در نتیجه همه کار می کنیم به خاطر این دنیا ! و این در واقع منشأ همه خطرات و گناهان و گرفتاریها است؛
"حُبُّ الدنیا رأسُ کلُّ خطیئةٍ" محبت دنیا سرچشمه همه خطاها و گرفتاریهاست. وقتی انسان از دنیا یاد می کند .....
 

برای دانلود کردن اینجا کلیک کنید.

.....شیخ صدوق به نقل از پیامبر اکرم در کتاب توحید آورده است که : " از گریه بچه در چهار ماه اول ناراحت نشوید و مزاحم گریه او نشوید. چرا که گریه کودک در چهار ماه اول ذکر « لا أله الّا الله»  و توحید است. گریه او در چهار ماه دوم صلوات بر محمد و آل محمد و ذکر نبوت است .و در چهار ماه سوم دعا به جان پدر و مادرش است."
در آن چهار ماه اول که تازه خلق شده و به فطرتش نزدیک تر است به خدا نزدیک است و می داند که خداست که منبع همه فیضها است و با گریه اش از خدا نیازهایش را می طلبد. چون جز خدا کسی را قبول ندارد و نمی شناسد. در چهار ماه دوم می فهمد که وسایلی هستند که در برآورده شدن نیازهایش مؤثر است . چون اول وسیلا و واسط در دنیا پیامبر است با گریه اش برای پیامبر دعا می کند که نیازهایش برطرف شود .در چهار ماه سوم متوجه می شود که در طول وجود پیامبر (ص) وسایل دیگری هم وجود دارد که آنها را دعا می کند .
هر چه بچه کوچک تر است موحد تر است و جز خدا کس دیگری را نمی شناسد.....
 

برای دانلود کردن اینجا کلیک کنید.

و اما صفت نهم عباد الرحمن:

9- پاک سازی روح و روان :

پس می فرماید: و من تاب و عمل صالحاً فإنّه یتُوبُ إلی اللهِ مَتاباً" و کسی که توبه کند و عمل صالح انجام دهد به سوی خداوند بازگشت می کند . «و پاداش خود را از او می گیرد» بیان توبه صحیح است. در حقیقت توبه و ترک گناه باید تنها به خاطر زشتی گناه نباشد بلکه علاوه بر آن خلوص نیت در انگیزه و بازگشت به سوی پروردگار باشد و به عبارتی دیگر آیه دعوت عموم انسانها به چنین توبه ای است.

اما نقش سیره عملی پیامبر^(ص) در پاک سازی روح و روان بندگان الهی ، پیامبر مطهِّر امّت اسلامی است خداوند درباره او می فرماید: به منزله آب زلال و پاک کننده هستی امت خویش را پاک ساز " خُذ مِن أموالِهِم صدقةً تُطهّرهُم و تُزَکّیهم بها و صلِّ علیهم انَّ صلاتکَ سکَنٌ لهم" (توبه – 103)

با گرفتن زکات که مطهِّر آنهاست ایشان را پاک کن . زکات به عنوان نمونه است تمام دستورات اسلامی انسان را از تعلّقات دنیا پاک می کند و کسی که کار واجب و دستور اسلامی خود را انجام نمی دهد به طهارت نرسیده و ناپاک است . پس در آیه می فرماید: ای رسول گرامی تو رحمتی آنها را از آلودگی تطهیر کن و برای آنها دعا کن که دعای مستجاب تو باعث آرامش و سکونت آنهاست.

در جای دیگر می فرماید: خداوند و فرشتگان بر مؤمنان صلوات می فرستند تا آنان را نورانی سازند تو هم بر مؤمنان صلوات بفرست . صلوات همان رحمت خاصّه الهی است. به آنها دعا کن که رحمت خاصّه تو شامل حالشان شود . تو مسیر و مجرای رحمتی ! آنها را در برابر آیینه رحمت خویش قرار بده تا فیض خدا توسط تو بر آنان بتابد.

خدای سبحان برای خود این سه خصلت را قرار داد . رحمت مطلقه را برای همگان ، رحمت خاصّه را نسبت به مؤمنان و غضب و خشم خود را برای کافران و منافقان و انسان کامل کسی است که هم بتواند رحمت مطلقه حق را نشان دهد و هم رحمت خاصّ او را و هم غضب مخصوص را و باید در هر سه بخش مظهر تام بوده در این ارائه و اظهار معصوم باشد و پیامبر ما چنین است. خداوند این سه معنا را درباره حضرتش در قرآن بیان نموده فرماید: تو مظهر رحمت مطلق من هستی زیرا " و ما أرسلناک إلّا رحمةً للعالمین" ( انبیاء – 107) و نسبت به مؤمنان رحمت خاص داری " بالمؤمنین رؤوفٌ رحیمٌ" (توبه – 128) و در مورد غضب فرموده " یا أیّها النبیّ جاهد الکفّار و المنافقین و اغلظ علیهم" (توبه – 73) باید نسبت به کافر و منافق سرسخت و با غلظت و خشونت رفتار کنی یعنی پس از اتمام حجت و ارائه طریق و هدایت از درون و بیرون پیامبر^(ص) موظف است با کسی که در برابر وحی سرسختی نشان می دهد مقابله نماید. هر چند حضرتش مثل اعلای رحمت خاصه است برای کسانی که اهل تقوی باشند و از مخالفت دستورات الهی پرهیز کرده و در محور پیروی رسول اکرم ^(ص) گام بردارند (اعراف – 156).

" والله یختصُّ بِرَحمته من یشاء" (بقره – 105) مشیت خداوند بر اساس حکمت است . و رحمت خاصه را هم به وسیله پیامبر^(ص) به ما آموخت و فرمود: خصیصه ای که او دارد این است که راه بهره برداری از رحمت خاصه را به شما ارائه می نماید.

قرآن لسان تبیین سنتهای مستمر الهی است از آن جمله " ما کان الله لیعذبهم و انت فیهم و ما کان معذبهم و هم یستغفرون" (انفال – 33) وجود تو رحمت خاصه است هم چنانکه استغفار و نیایش مردم مایه نزول رحمت خاصّه الهی است . بیانی از امیر مؤمنان علی ^(ع) رسیده که مشابه آن در فرمایشات امام ششم می باشد که خدای سبحان دو امان دارد یکی وجود پیامبر اکرم ^(ص) و دیگری استغفار مردم که در هر حال سودمند است. گر چه پس از رحلت آن حضرت باشد. حضرت می فرماید: در زمین دو امان و دو قلعه نجات بود یکی پیامبر اسلام^(ص) که رحلت نمود و دیگری استغفار . سعی کنید آن را فراموش نکنید.!

وجود عنصری پیامبر^(ص) همسطح استغفار مردم است و بلکه طبق فرموده امام باقر ^(ع)" مضی الحصن الأکبر" قلعه بزرگتر را از دست دادید یعنی وجود پیامبر^(ص) از استغفار هم مستحکم تر است . گر چه از آیه صریحاً چنین استفاده ای نمی شود ولی از اینکه ابتدا نام پیامبر^(ص) را برده سپس استغفار مردم را ذکر می کند شاید از این تقدّم و تأخّر بتوان نکته ای را که امام ششم ^(ع) فرمود استفاده کرد: " و بقی الاستغفار فأکثروا منه فأنّه ممحاةٌ للذنوبِ"

بدرستی که هر گاه امتی اهل دعا و استغفار باشد از رحمت خاصه برخوردار است . فرمایش نوح پیامبر ^(ع) که " استغفروا ربّکم .... یرسل السماء مدراراً" (نوح – 11) ناظر به همین مسئله است و از همین باب باز قرآن فرماید: " و أن لو استقاموا علی الطریقة لأسقیناکم ماءً غدقاً" (جن – 16) اگر مردم بر صراط مستقیم باشند باران مناسب و آبهای فراوان بر آنها نازل می کنیم.

و اما در بیان مثل اعلای رحمتِ خاصّۀ الهی یعنی وجود پیامبر اکرم ^(ص) آنکه از امتیازات پیامبر ما^(ص) بر انبیاء گذشته این است که آنها در بین امّتهای خود بودند و باز ممکن بود عذاب الهی بر مردم نازل شود. مثلاً می فرماید: وقتی عذاب آمد ، لوط و تعدادی را نجات دادیم و بقیه را به کام مرگ سپردیم. درباره نوح^(ع) می فرماید: او و همراهانش را نجات دادیم و بقیه را به کام طوفان سپردیم. یعنی با وجود نوح ، لوط ، موسی ، صالح ، و هود ^{(علیهم السلام)} عذاب الهی نازل می شد ولی درباره پیامبر^(ص) می فرماید تو آن قدر مجلای رحمت خاصّه هستی که با بود تو آن عذاب همگانی که به حیات تبهکاران خاتمه می دهد نمی آید! و مهمّ آنکه در ارائه و اظهار این رحمت خاصّه هم پیامبر معصوم است. لذا حضرت را اسوه حسنه و مقتدای ما معرفی نموده و دستور اعتصام به او داده . وقتی می فرماید: " واعتصموا بحبل الله جمیعاً و لا تفرّقوا...." (آل عمران – 103 ) حبل الله قرآن کریم است که عصاره رسالت است و پیامبر^(ص) و عترت او عِدل قرآن کریم. در حقیقت دستور اعتصام به این ذوات مقدسه هم داده شده و این دستور برای این است که حبل خدا به عصمت الهی معتصم است.

خداوند خود می فرماید: " إنّ ربّی علی صراطٍ مستقیم" (هود – 56) کار خدا در مقام فعل بر صراط مستقیم است. در مقام عمل ، نه اختلاف در کار اوست و نه تخلّف و همین صفت برجسته که از اوصاف فعل خداوند است برای رسول اکرم^(ص) بیان شده؛ او هم صراط مستقیم است. این انسان کامل هم میزان قسط اعمال است و هم بر صراط مستقیم است و تحت ولایت الله است.

اصولاً از کمالات برجستۀ علمی و عملی انبیاء الهی ^(ع)، ملکه عصمت است. عصمت ملکه ­ای علمی و عملی است و نظیر عدالت تنها ملکه­ ای عملی نیست که انسان را از گناه عمدی و سهوی حفظ نماید. بلکه عصمت انسان را از جهل، خطا، سهو و نسیان و مغالطه از اندیشه و تفکّر نیز نگه می­دارد. بنابراین معصوم هم در بخش علم مصون از اشتباه در فهم است و هم در بخش عمل مصون از کار نادرست، البتّه عصمت عملی، عالی­ ترین درجه تقواست و این مقام منیع برای کسی حاصل است که به مرز اخلاص رسیده باشد. ⁽¹⁾
و امام حسین ^(ع) هم معصوم است و مقتدای ما هم چون رسول خدا ^(ص) و اعتصام به او که عِدْل قرآن کریم است اعتصام به ریسمان الهی است. با این حال مشاهده می­ کنیم امام ^(ع) شب عاشورا تا صبح فردا را از دشمن مهلت می­ گیرد و نبرد بین حق و باطل را به تأخیر می­ اندازد. چرا که می­ فرماید:
« قد کنتُ اُحِبُّ الصّلوةَ له و تلاوةَ کتابِهِ و کِثرةَ الدّعاءِ و الاستِغفار » استغفار کردن را امام بسیار دوست می­ دارد!! البتّه توجّه به عبارات امام^(ع) در این زمینه در مناجات­ها و دعاهای ایشان به درگاه الهی خاصّه دعای ارزشمند عرفه ضروری است. « الهی اغفرلی خطیئتی ... و بذنوبی فلا تفضحنی ... یا من عفا عن عظیم الذّنوب بحلمه ... و رَانی عَلَی المعاصی فلم یَشْهَرنی ... و غَفَر ذنوبی ... انت الذی غَفَرْت..... الهی المعترف بذنوبی فاغفرها ... انا الّذی اخطأت و ...

ادامه دارد...

---

1. سیره رسول اکرم (ص) در قرآن، ج 8-9 – آیة الله جوادی آملی

در ابتدای ترم جدید استاد محمدی در ادامه دروس جلد ششم کتاب مفاهیم قرآن (درس 93)به تبیین و تفسیر آیات 42 تا 52 سوره قلم پرداختند.
در این آیات باریتعالی به این نکته می پردازند که آیا کافران متکبر که در دنیا برای خدای بزرگ خضوع ننموده می توانند در روز قیامت که خداوند همه را به سجده در پیشگاه خود دعوت میکند، سجده کنند؟
چرا خدا در دنیا به کافران این همه نعمت می دهد؟
آیا نعمت فراوان ، غفلت آنان را بیشتر نخواهد کرد و به تدریج روانه جهنم نخواهند شد؟!
اما چرا خداوند ، اندکی از قدرت و ثروتشان را نمی گیرد تا به خود آیند؟؟؟
 

برای دانلود کردن اینجا کلیک کنید.

در پایان این ویژگی عباد الرحمن می فرماید: " و مَن یَفعَل ذلک یَلقَ أثاماً" دستور قرآن در زمینه دوری از شرک ، زنا و قتل تنها یک موعظه نیست قانونی است که تخلف از آن کیفر شدیدی دارد و کیفر الهی هم استثناء بردار نمی باشد. هر کس تخلف کند کیفر می شود.⁽¹⁾

إثم : یعنی گناه و أثام کیفر گناه می باشد.⁽²⁾

اَثَمَ و اَثَام در اصل به معنی اعمالی است که انسان را از رسیدن به ثواب دور میسازد و سپس به هر گونه گناه اطلاق شده ولی در این آیه به معنای جزای گناه می باشد.⁽³⁾

در آیه فوق نخست از مسأله شرک پس از آن قتل نفس و سپس زنا سخن به میان آمده است. از بعضی روایات هم استفاده می شود این سه گناه از نظر ترتیب اهمیت به همین صورت که در آیه آمده اند می باشد.⁽⁴⁾

و از آنجا که این سه گناه نهایت اهمیت را دارد باز در آیه بعد روی آن تکیه نموده می فرماید: " یضاعَف لَهُ العَذابُ یومَ القیامة و یَخلد فیه مُهاناً" عذاب او در قیامت مضاعف می گردد و همیشه با خواری در آن خواهد ماند.

یُضاعَف : چرا عذاب این گونه اشخاص جند برابر می گردد؟ چرا به اندازه گناهشان مجازات نمی شوند؟ آیا این امر با اصول عدالت سازگار است؟

مفسّران در پاسخ به این سؤال نظراتی را ارائه نموده اند:

1. آنچه صحیح تر به نظر می رسد این است که منظور از مضاعف شدن عذاب این است که بر هر یک از این گناهان سه گانه که در آیه آمده است، مجازات جداگانه ای خواهد شد که مجموعاً عذاب مضاعف است. (تفسیر نمونه)
2. گاهی گناه کلیدی است و سرچشمه گناهان دیگر است. مانند کفر که سبب ترک واجبات و انجام محرّمات می گردد و این خود موجب مضاعف شدن مجازات الهی است و نیز علاوه بر انحراف شخص دیگران را نیز منحرف می کند " الذین یصُدُّون عن سبیل الله و یبغونها عِوَجاً ..... یُضاعَف لهم العذاب" (هود – 18الی20) مثلاً زناکار خود زنا می کند و دیگری را هم به گناه وادار می سازد و هم چه بسا از این گناه فرزند حرام زاده ای به دنیا می آورد که گرایشهای منفی دارد . در قتل نفس نیز قاتل فردی را می کشد ولی افرادی را داغدار، بی سرپرست و یتیم کرده و جامعه را نا امن می سازد . هر یک از این عناوین به تنهایی قابل کیفر است همان گونه که اگر کسی سنّت بدی را در جامعه بنا نهد در طول تاریخ هر کس به آن سنّت عمل کند برای مؤسس ان نیز گناهی ثبت می شود. ( تفسیر نمونه – تفسیر نور)
3. برخی از عوامل کیفر گناه را چند برابر می سازد . گاهی داشتن شخصیت اجتماعی ، کیفر مجرم را دو برابر می کند چنانکه خداوند به زنان پیامبر می فرماید: " من یأتِ منکُنَّ fبِفاحِشةٍ مُبَیِّنةٍ یُضاعَف لها العذاب" (احزاب – 30)هرکس از شما همسران پیامبر کار زشت انجام دهد دو برابر کیفر دارد. و گاهی هم زمان ، گناه را دو برابر می سازد. مثل گناه در روز جمعه ، چنانکه در روایات آمده است که کار خیر و یا شرّ در روز جمعه دو برابر سنجیده می شود. (تفسیر نور)

یخلد: کیفر های روز قیامت کمّی است ، سخن از خلود و عذاب جاویدان است و خلود تنها مربوط به کفّار است و از این سه گناه ذکر شده در آیه تنها گناه اول کفر است و امّا قتل نفس و زنا چطور؟ آیا این دو گناه هم سبب خلود می گردد؟ ( تفسیر نمونه – تفسیر نور) در پاسخ دیدگاه مفسّرین متفاوت است :

• گروهی در قتل نفس نیز به خلود معتقدند با استناد به کلام الهی " و من یقتُل مؤمناً متعمّداً فجزاءُهُ جهنَّمَ خالداً" (نساء – 93) یعنی بعضی کناهان مثل قتل نفس به قدری شدید است که سبب بی ایمان از دنیا رفتن می شود.⁽⁵⁾ در مورد زنا مخصوصاً اگر زنای محصنه باشد نیز ممکن است چنین باشد ⁽⁶⁾
• از آنجا که به اتفاق همه علماء و مفسّران ، زنا به تنهایی سبب جاودانگی در دوزخ نمی شود، بنابراین مسئله خلود و جاودانگی در برزخ تنها برای مشرکانی است که زناکار باشند. و می دانیم عقیده حق و باطل و جهان بینی کفر و شرک در کیفر ها تأثیر گذار است. ⁽⁷⁾
• این احتمال نیز وجود دارد که خلود در آیه در مورد کسانی است که هر سه گناه را با هم مرتکب شوند هم شرک، هم قتل نفس، و هم زنا، شاهد بر این معنی آیه بعد است که می فرماید: " إلّا من تاب و آمن و عَمِلَ صالحاً " و به این ترتیب مشکلی باقی نخواهد ماند.⁽⁸⁾

مُهاناً : جاودانه با حالت خواری می مانند . یعنی کیفر های قیامت کیفی هم هست ⁽⁹⁾ تحقیر و مهانت جنبه روانی دارد و می تواند تفسیری بر مسأله مضاعف بودن عذاب باشد چرا که آنها هم عذاب جسمی دارند و هم روحی⁽¹⁰⁾

با وجود این ، یکی از نعمتهای بزرگ الهی نسبت به بندگان خود، این است که راه بازگشت را به روی بندگان باز گذارده و خود را توّاب و توبه پذیر معرفی می نماید . از نظر روانی ، نوید توبه ، بزرگترین عامل برای پاکسازی روح از هر نوع آلودگی در آینده زندگی است و اگر چنین نویدی در کار نبود هیچ بنده ای در ادامه زندگی به فکر پاکی نمی افتاد و به سبب اهمیتی که توبه در پاکسازی محیط و سعادت افراد انسان دارد یکی از تعالیم ارزنده و سعادت بخش اسلام موضع ندامت و توبه پذیری از گناهان گذشته است . لذا قرآن پس از تهدید به عذاب مضاعف به گروه مشرک بلافاصله روح رجا و امید را در کالبد آنان دمیده و نوید می دهد که با انجام دادن سه عمل می توانند محیط زندگی را پاک سازند و آثار گناهان پیشین را محو و نابود سازند. لذا می فرماید: " إلّا من تابَ و آمَنَ و عَمِلَ صالحاً فاولئک یُبدّلُ الله سیّئاتهم حسناتٍ و کان الله غفوراً رحیماً " مگر کسانی که توبه کنند و ایمان آورند و عمل صالح انجام دهند که خداوند گناهان آنان را به حسنات مبدّل می کند و خداوند همواره آمرزنده و مهربان بوده است.

من تاب : به سوی خدا باز گردد و از کارهای زشت خویش در گذشته جدّاً پشیمان شود. ⁽¹¹⁾

و آمَنَ: دست از شرک بر دارد و به خدای یگانه ایمان آورد ⁽¹²⁾ در گناه ایمان از کف می رود و در توبه باز می گردد.⁽¹³⁾

و عمل صالحاً: کارهای نیک انجام دهد و تمام وظایف فردی و اجتماعی خویش را به جا آورد ⁽¹⁴⁾ نشانه توبه حقیقی دگرگونی همه جانبه است. ایمان واقعی و عمل صالح جبران کننده ، نه یک حرکت سطحی و لفظی ⁽¹⁵⁾

به راستی توبه آن ندامت و پشیمانی از عمل زشت دیرینه است که از اعماق دل سرچشمه گرفته و آثار آن در سراسر زندگی جوانه زند و نه تنها زبان مظهر وجود چنین ندامتی باشد بلکه تجلیّات آن در تمام مظاهر زندگی انسان دیده شود.

علی^(ع) در نهج البلاغه با بیانات بلیغ خود عالی ترین درجه توبه را بیان کرده است . در محضر امام ^(ع) مردی بدون اینکه حقیقت استغفار را درک کند صیغه توبه رابر زبان جاری نمود. نحوه گفتن طوری بود که وی این سخن را بسان بازی با الفاظ بر زبان ، جاری می ساخت و می گفت : " أستغفر الله" بی آنکه دگرگونی در درون او بر پا گردد . چنین استغفار بی روحی امام ^(ع) را ناراحت کرد پس به او فرمود: تو می دانی استغفار چیست؟ استغفار مقام بلند پایگان از افراد با ایمان است که شش شرط لازم دارد:

1. پشیمانی از کارهای بد گذشته.
2. تصمیم بگیری که بار دیگر به سوی آن گناه باز نگردی و با گذشته وداع کنی.
3. حقوق مردم را بپردازی تا با خدا با پاکی ملاقات کنی و بر تو گناهی نباشد.
4. فرایضی را که در گذشته انجام ندادی ، تصمیم بر قضای آنها بگیری
5. گوشت هایی که بر بدن تو از حرام روییده در سایه اندوه و غصّه آب شود و پوست بر استخوان بچسبد و گوشت تازه ای بروید.
6. بدنت زحمت اطاعت را بچشد همانطور که شیرینی گناه را چشیده است .

هر گاه این شرایط تحقق یافت در این صورت بگو : " أستغفر الله" ⁽¹⁶⁾

در چنین صورتی همانگونه که خداوند در آفرینش هستی از خاک و کود، گُل می سازد سیّئات انسانها را به حسنات تبدیل می کند ،⁽¹⁷⁾

"یبدّل الله" حقیقت تبدیل سیّئات به حسنات چیست؟ دیدگاه مفسّران عبارت است از :

• منظور از سیّئات ، نفس و ماهیّت اعمالی که انسان انجام می دهد نیست بلکه آثار سوئی است که از آن بر روح و جان انسان نشسته، هنگامی که توبه کند و ایمان آورد آن آثار سوء از روح و جانش برچیده شده تبدیل به آثار خیر می گردد.⁽¹⁸⁾
• معنای تبدیل سیئات اعمال به حسنات در آینده است پس از توبه ، یعنی جای قتل نفس را در آینده دفاع از مظلومان و مبارزه با ظالمان می گیرد و یا جای زنا را عفت و پاکدامنی و این توفیق الهی در سایه ایمان و توبه پیدا می شود^.(19)
• دیگر اینکه خداوند پس از توبه به لطف و کرم و فضل و انعام خویش ، سیّئات اعمال او را محو می نماید و به جایش حسنات را می نشاند چنانکه در روایتی از ابوذر از پیامبر ^(ص) آمده:

«روز قیامت با ورود برخی افراد ، دستور الهی این است : "گناهان صغیره او را به او عرضه کرده و کبیره ها را بپوشانید." با عرضه شدن صغائر او اعتراف به آنها نموده ولی قلبش از کبائر ترسان و لرزان است در اینجا هر گاه اراده الهی بر لطف به این بنده باشد فرماید: " به جای هر سیّئه ، حسنه ای به او دهید . " عرض می کند پروردگارا! من گناهان مهمّی داشتم که آنها را در اینجا نمی بینم!

ابوذر می گوید: در این هنگام پیامبر^(ص) تبسّم کرد به گونه ای که دندانهایش آشکار گشت سپس این آیه را تلاوت فرمود: فاولئک یُبدّلُ الله سیّئاتهم حسناتٍ"

ادامه دارد.....

---

1. تفسیر نور – ج 6 – محسن قرائتی
2. همان
3. تفسیر نمونه – ج15 – ناصر مکارم شیرازی
4. همان – و نکته دیگر آنکه در قرآن فرماید : " السارق و السارقة فاقطعوا ایدیهما"مائده – 38) ابتدا سخن از مرد دزد است سپس زن دزد که انگیزه دزدی در او بیشتر است و در باب زنا فرماید: " الزانیة و الزانی فاجلدوا کل واحد منهما" (نور- 2) چرا که زن زنا کننده اغلب نقشی مؤثرتر در زنا دارد!!!
5. تفسیر نمونه – ج15 – ناصر مکارم شیرازی * سیمای انسان کامل در قرآن – جعفر سبحانی
6. تفسیر نور – ج 6 – محسن قرائتی
7. تفسیر نمونه – ج15 – ناصر مکارم شیرازی
8. همان
9. تفسیر نور – ج 6 – محسن قرائتی
10. تفسیر نمونه – ج15 – ناصر مکارم شیرازی
11. سیمای انسان کامل در قرآن – جعفر سبحانی
12. همان
13. تفسیر نور – ج 6 – محسن قرائتی
14. سیمای انسان کامل در قرآن – جعفر سبحانی
15. تفسیر نور – ج 6 – محسن قرائتی * تفسیر نمونه – ج15 – ناصر مکارم شیرازی
16. سیمای انسان کامل در قرآن – جعفر سبحانی
17. تفسیر نور – ج 6 – محسن قرائتی
18. تفسیر نمونه – ج15 – ناصر مکارم شیرازی * سیمای انسان کامل در قرآن – جعفر سبحانی
19. تفسیر نمونه – ج15 – ناصر مکارم شیرازی