و با این کلام نبوی وارد سیره عملی رسول خدا ^(ص) در زمینۀ دهمین ویژگی عبادالرّحمن می­ شویم:

ابتدا سیرۀ حضرت در معنای شهادت به عنوان شاهد بودن «خبر و گواهی دادن»

خداوند در تشریح خطوط کلّی رسالت خاتم الانبیاء ^(ص) و بیان اوصاف حضرتش می فرماید: " یا ایّها النّبی انّا ارسلناک شاهداً و مبشّراً و نذیراً . و داعیاً الی الله باذنه و سراجاً منیراً" (احزاب 45-46) چنان­که می­ دانیم خدای سبحان در قرآن انبیای دیگر را به اسم، خطاب قرار داده نظیر «یا داوود» «یا موسی» «یا عیسی» ولی همواره رسول اکرم ^(ص) را با لقب مناسب مورد خطاب قرار می­ دهد. قرآن اوصاف فراوانی را برای حضرت یاد کرده فرماید: ای پیامبر گرانقدر ما تو را برای همۀ بشریّت اعزام کرده­ ایم "و ما ارسلناک الّا کافّةً للنّاس" (سباء – 28) تو را شاهد امّت، بشیر و نذیر و دعوت کننده به «الله» و سراج منیر قرار دادیم تا آنجا که قلمرو رسالت است تو را شاهد فرستادیم و قلمرو نبوّت حضرت همۀ جهان بود. ما تو را رحمت قرار دادیم " و ما ارسلناک الّا رحمةً للعالمین" (انبیاء – 107) ای پیامبر گرامی تو برای تمام جوامع بشری در پهنۀ زمین و در سینۀ زمان تا روز قیامت مبعوث شده ­ای و هیچ بشری و هیچ عصری از حیطۀ رسالت و قلمرو بعثت تو مستثنی نمی­ باشد. چنین رسولی شاهد اعمال همگان خواهد بود. هم نمونۀ تکاملی آنهاست و هم حاضر و ناظر امّت، او تمام عقاید، اخلاق و اعمال بشریّت را در دنیا می­ بیند و درقیامت نیز برابر مشهودات دنیایی خود گواه است و شهادت خواهد داد و به راستی اگر نبیند و نداند و تحقّق آ­ن­ها را تحمّل ننماید در محکمۀ عدل الهی چگونه شهادت می­ دهد با اینکه ادای شهادت به هر حادثه­ ای مسبوق به تحمّل آن حادثه است!

آری این کلام علی ^(ع) دربارۀ حضرت «شهیدک یوم الدّین» تفسیر کلام الهی دربارۀ پیامبر ^(ص) و احاطۀ این انسان کامل بر جهان است که می فرماید:

در قیامت ما از هر امّتی شاهدی می­ آوریم که شاهد اعمال، عقاید و اخلاق آن­ها باشد و تو را به عنوان شاهد کلّ، شاهد بر انبیاء و امّت­هایشان می­ آوریم، اوّلین و آخرین زیر پوشش شهادت تو به سر می­ برند "فکیف اذا جئنا من کلّ اُمّةٍ بشهیدٍ و جئنا بک علی هؤلاء شهیداً" (نساء-41) آنگاه او باید معصومانه بر همۀ جزئیاتی که در جهان امکان در حیطۀ انسانیت می­ گذرد و مربوط به همۀ امم است شهادت بدهد. همه خلافت­ها، نبوّت­ها و ولایت­ها زیر پوشش شهادت شهیدالشّهداء ⁽¹⁾ که وجود مبارک رسول اکرم^(ص) است قرار دارد و در حیطۀ این شهادت مطلق، جهل، سهو و نسیان راه ندارد زیرا "و لله الاسماء الحسنی" (اعراف-180) و انسان کامل مظهر «الله» و اسمای حسنای اوست "نحن و الله الاسماء الحسنی" و چون یکی از بهترین اسمای خدای سبحان این است که در او جهل و نسیان، قبح و ظلم و ... راه ندارد پیامبر^(ص) این انسان کامل هم در آن بُعد، مظهر همۀ این کمالات خواهد بود.

امّا سیرۀ نبوی در معنای شهادت به عنوان حضور در مجلس گناه و معصیت که بندگان خاصّ الهی از آن به دورند. علی^(ع) این انسان کامل در بخشی از خطبه قاصعه در توصیف خود و توصیف پیامبر ^(ص) این برترین انسان کامل چنین می فرماید:

من در خردسالی، بزرگان اعراب را به خاک افکندم و شجاعان دو قبیله معروف «ربیعه» و «مضر» را درهم شکستم! شما موقعیّت مرا نسبت به رسول خدا ^(ص) در خویشاوندی نزدیک، در مقام و منزلت ویژه می­ دانید، پیامبر ^(ص) مرا در اتاق خویش می نشاند، در حالی که کودک بودم مرا در آغوش خود می­ گرفت و در بستر مخصوص خود می­ خوابانید، بدنش را به بدن من می­ چسباند و بوی پاکیزه خود را به من می­ بویاند و گاهی غذایی را لقمه لقمه در دهانم می­ گذارد. هرگز دروغی در گفتار من، و اشتباهی در کردارم نیافت. از همان لحظه­ ای که پیامبر^(ص) را از شیر گرفتند خداوند بزرگ­ترین فرشته «جبرئیل» خود را مأمور تربیت پیامبر ^(ص) کرد تا شب و روز، او را به راه­های بزرگواری و راستی و اخلاق نیکو راهنمایی کند و من همواره با پیامبر^(ص) بودم چونان فرزند که همواره با مادر است. پیامبر ^(ص) هر روز نشانه تازه­ای از اخلاق نیکو را برایم آشکار می­ فرمود و به من فرمان می­ داد که به او اقتدا نمایم ^(3).

قبل از رسالتش حضرت را امین می­ خواندند و می­ دانستند و امین به فرد امانتدار، راستگو، باوقار، خوش ­خلق، کریم و شرافتمند گفته می­ شود که از هر ناپاکی و گناه اجتناب می­ کند. محمّد ^(ص) امین است و با وجودی که سنین جوانی را می­ گذراند گِرد هیچ­یک از آداب و رسوم جاهلی نمی­ گردید. در مکّه نوشیدن شراب، انجام قمار و نیز فساد اخلاقی امور رایج بود. مجالس لهو و خوش­گذرانی قریش معروف است. معمولاً در مکّه شب­ نشینی­هایی برپا می­ شد که زن و مرد در آن شرکت می­ کرده و به افسانه­ گویی و بذله­ گویی می­ پرداختند. امّا حضرت حتّی یک­بار هم در این مجالس شرکت نکرد. نه هیچ­وقت در بخت­ آزمایی­ های جاهلی شرکت جُست و نه لحظه­ ای دامن به فساد آلود. چه جای شگفت که حتّی در تهمت­ هایی که قریش پس از بعثت به حضرت^(ص) نسبت دادند، هیچ­گاه او را به چنین صفات و کارهایی متّهم نکردند بلکه با وجود دشمنی و مخالفت با ایشان، همواره به سلامت نفس، راستگویی، امانت­داری و شرافت حضرت اقرار می­ کردند.

آری به تدریج اندیشه­ های عمیق درونی، ناسازگاری محیط و فاصله روحی حضرت^(ص) با مردم مکّه روز به روز بیشتر می­ شد و گویا این شهر و اجتماع آن روحش را می­ آزرد. در طول سال بارها به کوه­های اطراف مکّه و غار حرا می ­شتافت و این امر در ماه رمضان به اوج می­ رسید شاید بتوان گفت: پیامبر ^(ص) در خلوت حرا به روزی می­ اندیشید که لات و منات و عزّی و هبل و اشرافیّت مدافع این بُت­ها از مسند قدرت به زیر کشیده شده و محبّت خداوند یکتا در قلوب محرومان جایگزین گردد. امّا از جامعه­ ای که بت­ پرستی و شهوت­رانی، زراندوزی و ستمگری بر آن حاکم بود چگونه می­ شد انتظار حرکتی داشت! به یقین نجات جامعه از اسارت شرک آرمان حضرت و گرمابخش وجود ایشان در ایّام تحنّث بود، امّا آیا بدون پایگاه اجتماعی و داشتن یاور و هم­فکر چگونه و با چه پیامی می­ توانست با جامعه سخن بگوید و بیدارشان نماید.

یار تنهایی و خلوت حضرت، علی بن ابیطالب ^(ع) در خطبه قاصعه فرماید⁽⁴⁾: پیامبر ^(ص) چند ماه از سال را در غار حراء می­ گذراند. تنها من او را مشاهده می ­کردم و کسی جز من او را نمی­ دید. در آن روزها، در هیچ خانه ای اسلام راه نیافت جز در خانه رسول خدا ^(ص) که خدیجه ^(س) هم در آن بود و من سوّمین آنان بودم. من نور وحی و رسالت را می­ دیدم و بوی نبوّت را استشمام می­ کردم. من هنگامی که وحی بر پیامبر ^(ص) فرود آمد نالۀ شیطان را شنیدم. گفتم: ای رسول خدا ^(ص) ! این ناله کیست؟ فرمود: شیطان است که از پرستش خویش مأیوس گردید و فرمود: علی! تو آن­چه را من می­ شنوم می­ شنوی و آن­چه را که من می­ بینم می­ بینی، جز این­که تو پیامبر نیستی بلکه وزیر من بوده و به راه خیر می­ روی ^(5).

و بدین­گونه رسالت رسول خدا ^(ص) آغاز می­ شود و سیرۀ توحیدی این انسان کامل نورانی، اُسوۀ سایر انسان­ های روشن ضمیر می­ گردد و به عبارت دیگر برای هر انسانی که قصد تحصیل کمالات انسانی و رسیدن به حیات جاودانه را دارد. نیل به این اهداف تنها در پرتو رسالت پیامبر ^(ص) و برقرار کردن ارتباط معنوی با حضرتش میسور می­ شود امّا مهم آن است که سرّ اسوه بودن پیامبر ^(ص) در قهر و مهر توحیدی بودن سیرۀ اوست. تولّی و تبری یک موحّد در مسیر توحید است. قرآن کریم معیار ولاء و عدای خدای سبحان را نسبت به اشخاص معین کرده و رسول اکرم ^(ص) بر اساس همان معیار تولّی و تبری داشت. لذا حضرت، امام سالکان کوی حق در این دو بخش است.

خدای سبحان در قرآن کریم محبوب­ های خود را برشمرده و برای محبّت نیز درجاتی ذکر می­ نماید. خداوند مقسطین ، متطهرین، توّابین، متّقین، متوکّلین و رزمندگانی را که چون بنیان مرصوص در جبهۀ جنگ فداکاری می­ کنند دوست دارد و آن­ها که در این مسیر قدم برمی­ دارند محبوب خدا هستند امّا هیچ محبوبی به عظمت حبیب­الله «پیامبر ^(ص)» نیست زیرا او مظهر محبت کاملۀ حق است از این روی خدای سبحان رسولش را محور محبت قرار داده و می­ فرماید: اگر می­خواهید محبوب خدای سبحان باشید باید تابع رسول اکرم ^(ص) باشید و فرماید: "إن کنتم تحبّون الله فاتّبعونی یحببکم الله" (آل عمران-31) محبت حبیب­ الله، انسان را محبوب می­ کند زیرا کسی که پیامبر ^(ص) را دوست دارد می­ کوشد مثل او باشد «همان­گونه که پیامبر به عنوان محبّ خداوند متخلّق به اخلاق الهی است» بدین جهت از حضرتش اطاعت می­ کند و این­گونه اطاعت انسان را متعالی و محبوب خداوند می­ گرداند.

ادامه دارد.....

1. مراد از شهیدالشّهداء: شهید یعنی شاهد نه کشتۀ میدان جنگ یعنی بر همه اعمال مردم احاطه وجودی دارد.
2. سیره پیامبر در قرآن – ج9 – آیة الله جوادی آملی
3. همان – ج 8 - 9
4. نهج­ البلاغه – خطبه 193 – ترجمه: مرحوم دشتی
5. تاریخ تحلیلی صدر اسلام – محمد نصیری
6. نهج­ البلاغه – خطبه 193 – ترجمه: محمد دشتی