تقویم هجری قمری‌، چهارده قرن تقویم دینی مسلمانان جهان بوده است. از آنجا که قسمت عمدة وقایع دینی مثل روزه،‌ حج  و مناسبت‌های مذهبی مثل اعیاد و سوگواری‌ها  بر اساس تقویم هجری قمری ضبط و ثبت شده‌، از این رو آشنایی با این تقویم‌، بسیار مهم است. سال هجری قمری براساس چرخش ماه به دور زمین است و سال آغازین آن سال هجرت پیامبر اسلام(ص)است.  تاریخ نویسان پژوهشگران درباره چگونگی پیدایی و سیر تحول تقویم هجری قمری در بخش‌های مختلف جزیره العرب، در 18 سال نخست پس از هجرت پیامبر اکرم(ص) اختلاف نظر دارند. هر یک از این پژوهشگران با استناد به آیات شریفة قرآن مجید که موضوع آن نجوم و تقویم است و نیز به استناد قراردادها، صلح نامه ها، فرامین و نامه‌های نوشته شده در این سال ها و انبوه روایات نقل شده در کتب تاریخ و علوم دینی دورة اسلامی، نظراتی متفاوت و گاه متناقض، اظهار کرده‌اند؛ اما تا کنون‌، هیچ یک از آنها از دایرة فرض و گمان فراتر نرفته‌اند.

 مبدأ این تقویم، اول محرم سالی است که پیامبر اکرم (ص) از مکه معظمه به مدینه منوره هجرت فرمودند. این مبدأ قراردادی است و 59 تا 71 شبانه‌ روز قبل از تاریخ تقریبی هجرت پیامبر اکرم(ص) اختیار شده است. اسلام شناسان درباره تاریخ هجرت از 1 تا 13 ربیع الاول 1 هجری قمری اختلاف نظر دارند.

طبق قول مشهور، تعین مبدأ تاریخ توسط عمر و به پیشنهاد حضرت علی(ع) از هجرت پیامبر(ص) است. بنابر این قول، ابوموسی اشعری  نامه‌ای به عمر می‌نویسد و از نبود تاریخ منسجمی گلایه می‌کند. چرا که نامه‌هایی از خلیفه به دستش می‌رسید و به دلیل عدم ذکر تاریخ در تقدم و تاخر آنها دچار مشکل می‌شد خلیفه دوم نیز شورایی تشکیل داد تا آغازی را برای تاریخ اسلام مشخص کنند. در این شورا نظرات مختلفی ارائه شد که مورد پذیرش قرار نگرفت. در نهایت علی(ع) پیشنهاد داد که هجرت پیامبر(ص) از مکه  به مدینه مبدأ تاریخ اسلام قرار گیرد که مورد پذیرش عمر قرار گرفت و به صورت بخشنامه به سراسر شهرها اعلام شددر مقابل این نظریه، برخی معتقدند در زمان خود پیامبر(ص) و به دستور ایشان، هجرت مبدأ تاریخ قرار گرفته است پیامبر به محض ورود به مدینه دستور به این امر دادند  و از سوی دیگر، مکاتبه‌هایی از زمان پیامبر(ص) موجود است با سال هجری تاریخ خورده است. از جمله:

صلح‌نامه بین پیامبر(ص) و نصارای نجران که به دستور پیامبر(ص) به سال پنجم هجری قمری  تاریخ خورده است.

وصیت پیامبر(ص) به سلمان فارسی با املای حضرت علی(ع)، پیامبر دستور داد در آخر نامه نوشته شود: این نامه به دست علی(ع) و به دستور پیامبر(ص) در ماه رجب سال نهم هجری  نوشته شد.

ایثار بزرگ امیرالمومنین علیه‌السلام برای حفظ جان پیامبر اسلام در واقعه‌ی لیلة‌المبیت

رهبر انقلاب در این باره می فرماید:

حلول ماه مبارک ربیع الاول را که ماه ولادت نبی مکرم اسلام حضرت محمد بن عبداللَّه و یکی از مقاطع تاریخی بزرگ برای کل بشریت است، تبریک عرض میکنیم. در روز اول ربیع الاول هجرت پیغمبر واقع شده است؛ از مکه به مدینه که مبدأ تاریخ هجری مسلمانان است. این ماه هم ربیع‌المولود است، هم ربیع‌الهجره است.

و پیرامون واقعه لیلة المبیت در خطبه نماز جمعه اردیبهشت سال 1386داستان ایثار امیرالمؤمنین (ع) چنین بیان نمودند:

سیزده سال در کنار پیغمبر در سخت‌ترین مواقف، علی ابن ابیطالب علیه‌الصّلاة‌والسّلام ایستاد. بعد آن وقتی که سیزده سال رنج داشت به پایان میرسید، درست است که هجرت رسول اکرم هجرت از روی اجبار و ناچاری و زیر فشار قریش و مردم مکه بود، اما آینده‌ی روشنی داشت. همه میدانستند که این هجرت مقدمه‌ی کامیابی‌هاست، مقدمه‌ی پیروزیهاست. درست در آن‌جایی که یک نهضت از دوران محنت دارد وارد دوران راحتی و عزت میخواهد بشود، در همان لحظه که همه معمولاً تلاش میکنند زودتر خودشان را برسانند اگر بتوانند از مناصب اجتماعی چیزی را بگیرند، جایگاهی پیدا بکنند، در همین لحظه امیرالمؤمنین آماده شد تا در جای پیغمبر، در بستر پیغمبر، در شبی ظلمانی و تاریک بخوابد تا پیغمبر بتواند از این خانه و از این شهر خارج بشود.
توی آن شب، کشته شدن آن کسی که در این بستر میخوابد، تقریباً قطعی و مسلّم بود. این‌جور نبود که حالا چون من و شما قضیه را میدانیم، میدانیم که امیرالمؤمنین در آن حادثه به شهادت نرسید، بگوییم که آن‌جا همه میدانستند. نه‌خیر. مسأله این است که در یک شب ظلمانی در یک نقطه‌ی معینی یک کسی بنا است کشته بشود، قطعی است. میگویند آقا، این آقا برای این‌که بتواند از این‌جا خارج بشود، باید کسی در آن‌ جا به جای او باشد تا جاسوس‌ها که نگاه میکنند، احساس کنند کسی در آن‌جا هست. کی حاضر است؟ این ایثار امیرالمؤمنین خود یک حادثه‌ی فوق‌العاده مهم است، اما زمان این ایثار هم بر اهمیت آن میافزاید. زمان کی است؟ آن وقتی که بنا است این دوران محنت به‌سر‌بیاید. بنا است بروند حکومت تشکیل بدهند، راحت باشند. مردم مدینه - یثرب - ایمان آورده‌اند، منتظر پیغمبرند، همه این را میدانند. در این لحظه این ایثار را امیرالمؤمنین میکند. هیچ انگیزه‌ی شخصی باید در یک انسانی وجود نداشته باشد تا اقدام به یک ‌چنین حرکت بزرگی بکند.