در بیان ویژگی دوازدهم از  ویژگیهای عباد الرحمن به صفت " کنجکاوی در آیات الهی " می رسیم:

پس می فرماید: " والذین إذا ذکّروا بآیا ت ربّهم لم یخرّوا علیها صمّاً و عمیاناً" افرادی که هرگاه به آیه های خدای خود یادآوری شدند، کر و کور برآن نمی افتند « گوش و چشم بسته از آن نمی کذرند » در حدیثی از امام صادق^(ع) می خوانیم هنگامی که از تفسیر این آیه از محضرش سؤال کردند فرمود: " مستبصرین لیسوا بشکّاکٍ" آنها از روی آکاهی گام بر می دارند نه از روی شکّ و تردید!⁽¹⁾

تعبّد و بصیرت از اوصاف عباد الرحمن است. آنان آگاهانه به سراغ دین می روند ⁽²⁾ چون دین اسلام هم بر اساس علم و عقل استوار است و همه دعوتها و ادّعای رسول اکرم ^(ص) در ناحیه دین آمیخته با استدلال بوده است. مسلّماً رسالت هم از طرف خدایی که دارای حجّت بالغه است همراه با استدلال بالغ خواهد بود. چنانچه امام کاظم^(ع) در بیان مفصل و گسترده خود به یکی از شاگردان ممتاز خویش « هشام بن حکم» می فرماید: " یا هشام، إنّ لله علی الناسِ حُجَّتین حجةً ظاهرةً و حجةًباطنةً امّا الظاهرةُ فالرُّسُلُ والأنبیاءُ و الأئمة و أمّا الباطنة فالعُقول" ای هشام خداوند برای بشر دو حجت فرستاده است. یکی آشکار و دیگری پنهان. دلیل آشکار ، پیامبران و پیشوایان دینی هستند و حجت پنهان خرد اوست.

هر فردی از افراد سالم بشر دارای عقل طبیعی است که به اصطلاح احادیث آن عقل مطبوع می گویند و به فرمایش پیامبر^(ص) " قِوام المرء بعقلِهِ" تکیه بشر به این عقل است و اگر این عقل طبیعی در شرایط خاصی پرورش پیدا کند انسان از یک عقل و تفکر اکتسابی برخوردار می شود و از این رو اسلام و آیات قرآن به طور مکرّر دعوت به تفکّر و اندیشه دارند. آن هم تدبّر در آیات الهی و بنا بر نظر صائب و راستین منظور از آیات الهی دو قسم از آیاتند :

1. قسم اول همان سطور صفحات کتاب آفرینش می باشند ، که هر برگی از آن ما را به وجود خدا و صفات وی، رهبری نموده تا در سایه تدبّر ، علاوه بر آشنایی با مبدأ جهان به آثار مفید و سودمند آنها پی ببریم. چنانکه قرآن می فرماید: " سنریهم آیاتنا فی الآفاق و فی أنفسهم حتّی یتبیّن لهُم أنّه الحقّ أو لم یکفِ بربّک أنّه علی کلّ شیءٍ شهیدٌ" ( فصلت – 53) ما نشانه های خود را در صفحات هستی و در وجود آنان نشان می دهیم تا بدانند او حق است آیا کفایت نکرد که خداوند بر همه چیز ناظر و شاهد است؟
2. قسم دوم : مقصود آیات قرآنی و آیه های کتاب تدوینی خداوند است زیرا در قرآن به تدبّر در آنها نیز دعوت شده است.

آن جا که می فرماید: " أفلا یتَدَبّرون القرآن و لو کان من غیر الله لوجدوا فیه اختلافاً کثیراً" ( نساء – 82) و نیز می فرماید: " کتابٌ أنزلناهُ مبارکٌ لیدّبّروا آیاته و لیتذکّر أولو الألباب" ( ص – 29)

قرآن نه تنها ما را به تفکّر و تدبّر دعوت می کند بلکه خود با طرح نمونه هایی راه و روش فکر انسانی را می آموزد به عنوان نمونه می فرماید: " أفرأیتم ما تُمنون *ء انتم تخلُقونه أم نحن الخالقون* أفرأیتم ما تحرُثون* أ انتم تزرعونه أم نحن الزّارعون * أ فرأیتم الماء الذی تشربون * أ انتم آنزلتموه من المزن أم نحن المنزلون * أ فرأیتم النار التی تورون * أ انتم أنشأتم شجرتها أم نحن المنشئون" ( واقعه آیات 58 الی 72) ⁽³⁾

و پیامبر ما^(ص) معلم این کتاب و حکمت است " یعلّمُهم الکتاب و الحکمة" و این تعلیم هم بالذات و بالإصالة از آن خدای سبحان است که فرمود : " علّم الانسان ما لم یعلم" (علق – 5) و به پیامبر ما هم فرمود : " و علّمک ما لم تکن تعلم" ( نساء – 113) یعنی خداوند سبحان معلم انسانها و هر موجودی است که اهل اندیشه و فکر باشد . معلم بودن از اسماء حسنای خداوند سبحان است و پیامبر^(ص) ما هم مظهر این نام خداوند است. ⁽⁴⁾

یعنی پیامبر ما^(ص) هم معلم انسانها و هر موجودی است که اهل اندیشه و تفکّر است و خود نیز سیره ای قرآنی دارد و توجّه تامّ رسول اکرم^(ص) به قرآن کریم سیره نورانی حضرت را شایسته تأسّی نموده است . البته همان گونه که معارف و بطون قرآن دارای درجات است ، سیره هایی هم که بر اساس توجه به قرآن شکل گرفته یکسان نخواهد بود چنانکه از سالار شهیدان حسین بن علی^(ع) و نیز امام صادق^(ع) رسیده است که قرآن بر چهار بخش است " علی العبارة و الإشارة و اللطائف و الحقایق ، العبارة للعوام و الاشارة للخواصّ و اللطائف للأولیاء و الحقایق للأنبیاء" عبارات قرآن برای توده مردم ، اشارات قرآن برای خواص ، لطایف آن برای اولیای الهی و حقایقش که بالاترین مرتبه قرآن است برای پیامبران می باشد بنابراین هر سیره ای به هر میزان و با هر مرتبه از مراتب قرآن هماهنگی کند به همان اندازه قرآنی است و چون رسول خدا^(ص) سیره اش را بر حقایق قرآن تنظیم نموده کاملترین سیره است .

ادامه دارد....

1. تفسیر نمونه – ج 15 – ناصر مکارم شیرازی
2. تفسیر نور – ج6 – محسن قرائتی
3. سیمای انسان کامل در قرآن – جعفر سبحانی
4. سیره رسول اکرم در قرآن – ج 8 – آیة الله جوادی آملی