نقش خواص متنفذان حاضر در عصر امام حسین(ع) در شکل‏ گیری حادثه عاشورا

در یک تقسیم‏ بندی می‏ توان خواص دوره امام حسین(ع) را به چند دسته تقسیم کرد:
1/ بقایای اصحاب پیامبر(ص) از مهاجر و انصار؛ مانند: جابر بن عبدالله انصاری، ابن عباس، سهل بن ساعدی و انس بن مالک.
2/ بزرگان و خواص شیعه؛ مانند: محمد حنفیه، مختار، سلیمان بن صرد خزاعی، هانی بن عروه، مسیب بن نجبه فزاری و ابراهیم اشتر.
3/ اطرافیان خلفا؛ مانند: عبدالله بن عمر و عبدالله بن زبیر.
4/ متنفذان در قبایل قحطانی در سرزمین عراق که شامل بزرگان و رؤسای قبایل قحطانی می‏ شوند؛ مانند: شمر، محمد بن اشعث و عمرو بن حریث.
5/ کارگزاران بنی ‏امیه از قبیل عمارة بن عقبة بن ولید و ابن زیاد.

اکنون با توجه به عملکرد خواص عصر امام حسین(ع) در قبال حادثه عاشورا، می‏توان آن‏ها را به دو گروه تقسیم کرد:

• کسانی که از همکاری با امام(ع) به علل و دلایلی بازماندند و توفیق حضور در رکاب او را نیافتند.

• کسانی که زمینه ساز حادثه عاشورا بوده و آتش جنگ را بر علیه امام(ع) دامن زدند.   

الف) کسانی که به حقانیّت امام(ص) قایل بودند، اما قدرت همراهی و یاری او را نداشتند. از این گروه می توان به جابربن عبدالله انصاری، صحابی بزرگ پیامبر(ص)، اشاره نمود. «جابر بن عبدالله بن عمرو بن حرام خزرجی انصاری مکنّی به ابو عبدالله از بزرگان صحابه رسول الله(ص) و از دوستداران خاندان پاک آن حضرت است... جابر خود گوید: «رسول اکرم(ص) خود شخصا در بیست و یک غزوه حضور داشت و من در نوزده غزوه شرکت داشتم، وی در بدر و اُحد شرکت ننمود، ولی به مسلمانان آب می‏ داد که پدرش به علت خردسالی او را از نبرد باز می‏ داشت. جابر در صفین در رکاب امیرالمؤمنین(ص) بوده و او نخستین کسی است که امام حسین(ع) را پس از شهادتش زیارت نمود و آخرین کسی از یاران رسول الله(ص) بود که درگذشت. وی نسبت به خاندان رسالت ارادتی شایان داشت که حدیث لوح فاطمه(س) مشتمل بر اسامی حضرات ائمه معصومان را او به امام باقر(ع) باز گفت و سلام پیغمبر را به آن حضرت رساند. وی در هنگام حادثه عاشورا نابینا بود، از این‏ رو، نتوانست با امام(ع) در کربلا حضور یابد. عبدالله بن جعفر و محمد حنفیه نیز از همین گروهند که به علت کهنسالی و بیماری یا علل و مصالح دیگر، از حضور در کربلا بی ‏نصیب ماندند.

 ب) کسانی که قایل به حقانیت امام(ع) بودند و در عین توانایی، با او همراه نشدند. مانند، عبیدالله ‏بن حر جُعفی و... اعتقاد به اینکه امام(ع) بر علیه اهل ضلال و نفاق قیام کرده و سعادت و خوشبختی در فرمانبرداری از اوست، کاشف از اعتقاد او به حقانیت امام است؛ هر چند که این امر، به تنهایی، علت رستگاری نیست، بلکه حرکت بر اساس این اعتقاد و عمل بر طبق آن، لازم است و چون عبیدالله اعتقاد را به مرحله عمل نرسانید، رستگار نشد.
البته اعتقاد به حقانیت نیز، از حیث شدت و ضعف، دارای مراتب است. مثلا افرادی مانند سلیمان بن صردخزاعی و مسیب نجبه فزاری (از سران شیعیان کوفه) که معتقد به حقانیت امام(ع) بودند و حتی از او دعوت رسمی به عمل آورده بودند، با این حال، از یاری آن حضرت سر باز زدند. شاید بتوان گفت: اعتقاد آنان به حقانیت امام در مرتبه شدیدتر (به نسبت عبیدالله بن حر جعفی) بوده است، ولی آنچه اهمیت دارد، عمل است که هم آنان و هم عبیدالله در آن مساوی بودند.
ج) کسانی که نسبت به حقانیت امام(ع) توقف کرده و یا از منکران بودند و بدین روی از یاری او خودداری کردند.
عبدالله بن عمر را می‏توان یکی از این افراد دانست. «وی سال سوم بعثت، در مکه متولد شد و گویند قبل از پدرش ایمان آورده که بنابراین، باید پیش از بلوغ، مسلمان شده باشد. او پیش از پدر خود به مدینه هجرت کرد و در سال 73یا  74ه.ق در سن 84 سالگی در مکه از دنیا رفت.

ادامه دارد...