در آستانه اربعین حسینی یکبار دیگر بر ان شدیم تا با تحلیل وقایع صدر اسلام خود را در بوته آزمایش و محک قرار دهیم تا اگر خدای ناکرده ناخالصی درون دینمان نفوذ کرده آن را شناسایی و آمادگی ظهور حضرت صاحب الامر را پیدا کنیم؛

نهضت عاشورا با تمام درس‏ها و عبرت‏های آن، پیام‏دار شکوه و عظمت آن بزرگ‏مرد الهی، یعنی سید جوانان اهل بهشت، حضرت حسین بن علی(ع) است. اینکه نهضت بی‏مثال عاشورا هنوز که هنوز است بر تارک جهان می‏درخشد و روز به روز بر تجلّی آموزه‏های آن برای تشنگان حقیقت و طالبان سعادت افزوده می‏شود، چیزی نیست مگر موهبتی برخاسته از عظمت شأن و بلندی مقام آن امام همام و نشانه‏های وجودی او. و از این روست که این نهضت مقدس با نام حسین(ع) زنده است.
نهضت عاشورا در بردارنده مشخصه‏ها و ابعاد مختلف شئون بشری است، به گونه‏ای که سال‏های سال است که فکر بشر را جلب خود کرده و انسان امروز، هر روز از آن واقعه، ابعاد جدیدتری را می‏یابد و تشنه‏تر از همیشه به بررسی ابعاد و آموزه‏های آن می‏پردازد، این است که مسلمانان باید در فراگیری درس‏ها و عبرت‏های عاشورا، بذل همت کرده و در طریق رسیدن به سعادت، آن‏ها را چراغ راه خویش قرار دهند.
از آن‏رو، که شخصیت وجودی حضرت سیدالشهدا و قیام الهی او مشتمل بر جلوه‏های متنوعی از هدایت انسان‏هاست و همین امر سبب جلب افکار اندیشمندان مسلمان و غیرمسلمان به این حقیقت بوده است، هر کس از زاویه‏ای به بررسی و تحقیق درباره شخصیت و سیره و سنّت او نشسته و در این میان به نتایج مفیدی هم دست یازیده است. از جمله مسائل مورد بحث در زمینه عبرت‏گیری از حماسه عاشورا، بررسی موقعیت عوام و خواص در این حادثه است؛ مسئله‏ای که رهبر معظم انقلاب بارها به آن اشاره کرده و تذکر داده‏اند. آنچه در پی می‏آید، نگاهی به موقعیت خواص و عوام در عصر امام حسین(ع) و موضع‏گیری آن‏ها در قبال حادثه عاشوراست.
معنا و مفهوم خواص
به دلیل آنکه انسان مدنی بالطبع و نیازمند زندگی اجتماعی است، همواره تکامل و تعالی خود را در همبستگی با جامعه می‏بیند و عموما فرآیند تأثیرگذاری و تأثیرپذیری را در جامعه به عنوان یک حقیقت می‏پذیرد و از این‏روست که در مطلق جوامع بشری، مردم از حیث نفوذ و قدرت و اثرگذاری بر دیگران و نیز تأثیرپذیری از ایشان به دو قطب تأثیرگذار و تأثیرپذیر تقسیم می‏شوند. در این میان، گروهی که تأثیرگذارند و در واقع، اقلّیتی از افراد جامعه را تشکیل می‏دهند، به لحاظ خصوصیاتی که دارند ـ یعنی اهل تحقیق و نظر بوده و بر اساس بصیرت و عقل به تحلیل مسائل می‏پردازند و به همین دلیل پیش‏کسوتان جریان‏های اجتماعی هستند ـ «خواص» نامیده می‏شوند. از دیدگاه جامعه‏شناختی، خواص، گروهی اجتماعی هستند که دیگران در ارزشیابی خود، آن‏ها را ملاک و معیار قرار می‏دهند. در اعمال و رفتار خود از آن‏ها الهام گرفته و رأی و دیدگاه آن‏ها را، مبنای داوری و عمل خود قرار می‏دهند. از این‏روی، به آن‏ها گروه‏های مرجع یا داوری یا استنادی گفته می‏شود.1
رهبر معظم انقلاب در یک تقسیم جامعه‏شناسانه، از این گروه این‏گونه یاد می‏کنند: «[خواص] کسانی هستند که از روی فکر و فهمیدگی و آگاهی و تصمیم‏گیری کار می‏کنند؛ یک راهی را می‏شناسند و دنبال آن راه حرکت می‏کنند... خواص یعنی کسانی که وقتی عملی انجام می‏دهند، موضع‏گیری می‏کنند و راهی را که انتخاب می‏کنند از روی فکر و تحلیل است. می‏فهمند و تصمیم می‏گیرند و عمل می‏کنند».2
پس کسانی که در برخورد با حوادث اجتماعی، اهل بصیرت و آگاهی‏اند و خود تصمیم گیرنده‏اند نه پیرو تصمیم دیگران، خواص نامیده می‏شوند.