توبه یعنی چه؟ تاب یعنی برگشت توبه کرده یعنی از کار غلط برگشته و کسانی توفیق توبه پیدا می کنند که مورد لطف خدا قرار بگیرند چون اول تا خداوند به انسان نظر نکند انسان توفیق توبه پیدا نمی کند. قرآن می فرماید «ثُمَّ تابَ عَلَیْهِمْ لِیَتُوبُوا» توبه/18 «تاب الله» یعنی خدا توبه کرد یعنی لطفش را که قطع کرده بود به ایشان لطفش را به ایشان برگرداند حالا که خدا لطف خودش را به اینها برگرداند اینها توفیق پیدا کردند که خودشان توبه کنند. کسانی که گناه می کنند و به فکر توبه هم نیستند پیداست که خدا سیم اینها را قطع کرده یکی از سیلی هایی که خداوند به آدم می زند اینست که آدم حالیش نباشد که چه می کند سیلی خدا صدا ندارد معنایش اینست که قرآن می فرماید «نَسُوا اللَّهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ» حشر/19 اینها خدا را فراموش کردند خدا هم به اینها سیلی زد چه کردند؟ اینها خودشان را فراموش کردند انسان گاهی وقتها خودش را هم فراموش می کند اصلاً نمی فهمد کجا بود؟ چه کرد؟

گاهی مریض با اولین حالتی که برای او پیش می آید می فهمد که مریض است گاهی وقت ها هم مدتها مریض است و اصلاً به مریضی اش توجه ای ندارد که به دکتر برود. بنابراین کسانی که در شب بیست و سوم رمضان عذرخواهی می کنند پیشانی به خاک می مالند اشکی می ریزند پیداست که خدا اینها را دوست داشته و خدا گناهکارها را دوست دارد در یکی از مناجاتها داریم «یا اله الْعَاصِینَ» ای خدای معصیت کارها حدیث داریم وقتی گناهکار به در خانه خدا می آید خدا به قدری راضی است مثل کسی که زاد و توشه اش را گم کرده و حالا بعد از مدتها پیدا کرده. بخصوص گریه که خیلی مهم است چشمی که اشک ندارد پیداست سنگدل است. دلهای سنگ و سفت گریه ندارند و امام زین العابدین (علیه السلام) یک لحظه که گریه نمی کرد می فرمود «وَ مَا لِی لَا أَبْکِی» (مصباح‏المتهجد،ص‏590) چرا گریه نمی کنم خدایا سنگدل شدم؟ قساوت قلب پیدا کردم؟ گریه از خوف خدا یک ارزش است آنهایی که از خوف خدا گریه نمی کنند حلقه طلاشان گم شود گریه می کنند کفششان تابه‌تا شود گریه می کنند. بخصوص گریه جوان حدیث داریم چشمی که گریه می کند روز قیامت که همه گریه می کنند او گریه نخواهد کرد. حدیث داریم گریه از هر کسی زیباست اما از جوان زیباتر . حدیث داریم که امام با عده ای از یاران طواف می کرد که فرمود شما (یاران) بروید گفتند چرا؟ ما می خواهیم خدمت شما باشیم فرمود : من می خواهم گریه کنم، داد بزنم، می خواهم تنها باشم

یک خرده به خودمان برگردیم. قرآن می فرماید «فَرَجَعُوا إِلى‏ أَنْفُسِهِمْ» انبیاء/64 یعنی به نفس خودش مراجعت کند شما هزار تومان گم کنید دنبال آن می گردید حالا که خودتان را گم کرده اید چرا دنبال آن نمی گردید. ریشت سفید شد چرا یک رکعت نماز با توجه نخواندی! با هر کس و ناکسی حرف می زنی حواست جمع است چرا وقتی با خدا حرف می زنی حواست جمع نیست! چطور برای اجناست داد می زنی اما در طول عمرت یک اذان توی خانه ات نگفتی

امام کاظم (علیه السلام) فرمود: مومن واقعی کسی است که هر شبی که می خوابد یک نگاهی به کارهایش بکند من امروز صبح چکار کردم؟ عصر چه کردم؟ ساعت هایی را که به بطالت گذرانده را پیدا کند. توبه باید واقعی باشد توبه زبانی نیست. توبه جدی است کسی که ماری را دید که وارد اتاق شد و جمعیتی هم نشسته اند نمی آید بگوید «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم» من ماری را تماشا کردم بهتر این است که شماها خودتان را حفظ کنید. داد می زند! آدم باید حساسیت داشته باشد غصه بخورد. قرآن در سوره تحریم دستور توبه دارد «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً عَسى‏ رَبُّکُمْ أَنْ یُکَفِّرَ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ وَ یُدْخِلَکُمْ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ یَوْمَ لا یُخْزِی اللَّهُ النَّبِیَّ وَ الَّذینَ آمَنُوا مَعَهُ نُورُهُمْ یَسْعى‏ بَیْنَ أَیْدیهِمْ وَ بِأَیْمانِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنا أَتْمِمْ لَنا نُورَنا وَ اغْفِرْ لَنا إِنَّکَ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدیرٌ» تحریم/8 ای مومنین «تُوبُوا» یعنی واجب است توبه کنید توبه نصوح یعنی توبه جدی. در روایت داریم توبه نصوح توبه ای است که باطن و ظاهر آدم یکجور باشد تصمیم بگیرد که دیگر این کار را نکند استغفار کند لفظی هم نمی خواهد همینطور بگوید خدایا من بد کردم حتی گناهش را یواشکی که کسی نفهمد به زبان بیاورد اگر کسی گناهی کرده و گناهش را به کسی بگوید گفتنش هم گناه است. هرچه می خواهید توبه کنید یواش به خدا بگوئید من این غلط را کردم معذرت می خواهم. توبه واقعی یعنی راهش را هم ببندی. پیغمبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «النَّدَمُ تَوْبَةٌ» (من‏لایحضره‏الفقیه،ج‏4،ص‏380) اگر آدم پشیمان بشود توبه است خدا نکند که آدم گناه بکند و پشیمان نشود این معلوم می شود منافق است. حدیث داریم مومن وقتی یاد گناهش می افتد ناراحت می شود اما منافق یاد گناه می افتد ناراحت نمی شود.

در توبه خوبست که آدم اعتراف کند «وَ آخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلاً صالِحاً وَ آخَرَ سَیِّئاً عَسَى اللَّهُ أَنْ یَتُوبَ عَلَیْهِمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحیمٌ» توبه/102 آدم خوبست که به ذنوب خودش اعتراف کند اصلاً اعتراف چیز خوبی است بعد از امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از امام (رحمة الله علیه) بهتر نداشتیم که در وصیت نامه اش نوشت (و چنانچه در وظیفه خودم کوتاهی تقصیر قصوری کرده ام من از امت عزیز عذرخواهی می کنم) انسانی که از ترس پشه می رود توی پشه بند گردن کلفتی برای چه؟

شرط سوم لجبازی نکنید «إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللَّهِ لِلَّذینَ یَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهالَةٍ ثُمَّ یَتُوبُونَ مِنْ قَریبٍ فَأُولئِکَ یَتُوبُ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَ کانَ اللَّهُ عَلیماً حَکیماً» نساء/17 توبه برای کسانی است که عمل سوء انجام می دهند منتهی روی نفهمی یعنی لجباز نیستند در مناجات می گوید خدایا من گناه کردم نه اینکه خدایی تو را قبول ندارم یا غرضم گردن کلفتی باشد جوان بودم گول خوردم تاجر بودم گول خوردم یعنی «یَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهالَةٍ» بعد «یَتُوبُونَ مِنْ قَریبٍ» زود هم توبه کند. آخر بعضی ها می گویند حالا که دوره جوانی ات است پیر که شدی توبه کن.

بعد استغفار «وَ ما کانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فیهِمْ وَ ما کانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ» انفال/33 قرآن می فرماید یا رسول الله تا تو هستی من اینها را عذاب نمی کنم پیغمبر (صلی الله علیه و آله) خیلی عزیز بود. در قرآن دو جا داریم که خداوند می فرماید به خاطر گل روی تو. یکی می گوید من قبله را عوض کردم بخاطر گل روی تو. قَدْ نَرى‏ تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّماءِ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضاها فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ» بقره/144 من یک قبله ای می زنم «تَرْضاها» یعنی گل روی تو. یکی هم می گوید روز قیامت ای رسول خدا اینقدر به تو مقام شفاعت می دهم که مومنین و امت را شفاعت کنی «وَ لَسَوْفَ یُعْطیکَ رَبُّکَ فَتَرْضى‏» ضحى/5 فترضی یعنی تو راضی بشوی یعنی گل روی تو

اینکه می گوئیم «بِکَ یا الله» یعنی خدایا تو را به حق خودت بعد بمحمدٍ بعلی یکی یکی اینها توسل است و توسل راه خوبی است توسل راه مستقیم است. امام هادی علیه السلام در زیارت جامعه: «وَ مَنِ اعْتَصَمَ بِکُمْ فَقَدِ اعْتَصَمَ بِاللَّهِ» (من‏لایحضره‏الفقیه،ج‏2،ص‏613) ، «وَ مَنْ یَعْتَصِمْ بِاللَّهِ فَقَدْ هُدِیَ إِلى‏ صِراطٍ مُسْتَقیمٍ» آل عمران/101 در زیارت جامعه داریم هر که به شما متوسل شود به خدا متوسل شد و در قرآن داریم هر که به خدا متوسل شود خطش خط مستقیم است.