توبه، انقلاب درونی
اصولاً توبه یعنی دگرگون شدن و انسان تا خودش دگرگون نشود نمی‌تواند جامعه را دگرگون بکند. ریشه همه ظلم‌های بیرونی موتورش در خودماست. موتور همه انقلاب‌های بیرونی در خودماست. انقلاب در خود، رمز انقلاب در بیرون است. تمام حوادث بیرونی کلید و موتورش در خود ماست و توبه معنایش هم این است. یعنی خودت را عوض کن و تغییر مسیر بده. تجدید نظر کن و به گذشته‌هایت مراجعه کن نقاط ضعف را بسنج و تصمیم بگیر خودت را اصلاح کنی. این یک انقلاب درونی است و واجب است «تُوبُوا إِلَى اللَّه»(نور/31)
بنابراین توبه یعنی بازگشت یعنی انقلاب درونی، منتها یک دید کجی درباره توبه است که آن دید کج این است که خیال می‌کنند توبه فقط مال مرگ است. معنای توبه این است که انسان از کارهای زشت خودش عذرخواهی کند. اگر به خلق ظلم کرده است به سوی خلق برگردد، بگوید ایها الناس معذرت می‌خواهم. اگر نسبت به خودش، خودش را اتلاف کرده است به خودش ظلم کرده است. اگر نسبت به حقوق الهی است از خدا عذر خواهی کند، از مردم عذر خواهی کند و تصمیم بگیرد خودش را عوض کند.
شخصی گفت: «استغفروالله ربی و اتوب الیه» امیرالمومنین دید دارد با زبان توبه می‌کند و هیچ انقلاب درونی تویش نیست. تغییر جهت نداده و زبانش می‌گوید: «استغفروالله» فرمود مادرت به عزایت بنشیند خدا مرگت بدهد این چه توبه‌ای است؟ گفت آقا استغفار می‌کنم. گفت این کلک است. امام رضا(ع) می‌فرماید کسی که زبانش می‌گوید استغفروالله و هیچ دگرگونی باطنی ندارد این خودش و خدا را مسخره می‌کند. توبه تغییر جهت است. انسان یک راهی را می‌رود. اگر دیدی مسیرهای دیگر درست است و این مسیر نقاط ضعفی دارد با کمال شهامت بگوید من از این مسیر دست کشیدم.
مسئله دیگر اینکه اگر انسان گیر کرد و توبه کرد فایده ندارد. قرآن می‌فرماید که: «إِذا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ إِنِّی تُبْتُ الْآنَ»(نساء/18) «إِذا حَضَرَ»یعنی زمانیکه، بعضی‌‌‌ها بر جنایت هستند و بر ستم و انحراف خودشان ادامه می‌دهند، ادامه می‌دهند، تا زمانی که حاضر به مرگ می‌شوند. مرگ که آمد «قالَ إِنِّی تُبْتُ» می‌گوید: خدایا مرا ببخش. اگر مرگ آمد وآثار مرگ را کسی دید و توبه کرد، فایده ندارد. آنجا دیگر توبه اش قبول نمی‌شود.
گاهی توبه به این است که انسان از شغلش بگذرد، از درآمدش بگذرد و گاهی انسان باید تسلیم بشود. مثل اینکه فرض کنید مدت‌‌ها نماز نخوانده است. خوب تصمیم می‌گیرد نمازش را می‌خواند. والّا اگر شما یکساعت العفو بگویی و تکان نخوری و انقلاب درونی نباشد با نوار ضبط صوت فرقی نداری. این واقعیت توبه است. و انسان تا بارش سنگین نشده باید توبه کند. الان شما اگر بیست هزار تومان مال حرام در پولت است، از بیست هزار تومان می‌شود گذشت اما زیاد که شد نمی‌شود گذشت. کما اینکه توبه افرادی که در دنیا غرق شده‌اند خیلی سخت است و الی آخر
1- قرآن در زمینه ایمان و عمل صالح می‌فرماید: کسی که کارهای شایسته انجام بدهد. ایمان و عمل صالح بیاورد من نقاط ضعف و گناهانش را می‌بخشم:
«وَ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ آمَنُوا بِما نُزِّلَ عَلى‏ مُحَمَّدٍ وَ هُوَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ کَفَّرَ عَنْهُمْ سَیِّئاتِهِمْ وَ أَصْلَحَ بالَهُمْ» (محمد/2)
«وَ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَنُکَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَیِّئاتِهِمْ وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَحْسَنَ الَّذی کانُوا یَعْمَلُونَ» (عنکبوت/7)
«یَوْمَ یَجْمَعُکُمْ لِیَوْمِ الْجَمْعِ ذلِکَ یَوْمُ التَّغابُنِ وَ مَنْ یُؤْمِنْ بِاللَّهِ وَ یَعْمَلْ صالِحاً یُکَفِّرْ عَنْهُ سَیِّئاتِهِ وَ یُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِ‌‌ها الْأَنْهارُ خالِدینَ فی‌‌ها أَبَداً ذلِکَ الْفَوْزُ الْعَظیمُ» (تغابن/9)
«فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّی لا أُضیعُ عَمَلَ عامِلٍ مِنْکُمْ مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثى‏ بَعْضُکُمْ مِنْ بَعْضٍ فَالَّذینَ هاجَرُوا وَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَ أُوذُوا فی‏ سَبیلی‏ وَ قاتَلُوا وَ قُتِلُوا لَأُکَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَیِّئاتِهِمْ وَ لَأُدْخِلَنَّهُمْ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِ‌‌ها الْأَنْهارُ ثَواباً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الثَّوابِ» (آل‌عمران/195)
«وَ لَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ میثاقَ بَنی‏ إِسْرائیلَ وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَیْ عَشَرَ نَقیباً وَ قالَ اللَّهُ إِنِّی مَعَکُمْ لَئِنْ أَقَمْتُمُ الصَّلاةَ وَ آتَیْتُمُ الزَّکاةَ وَ آمَنْتُمْ بِرُسُلی‏ وَ عَزَّرْتُمُوهُمْ وَ أَقْرَضْتُمُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً لَأُکَفِّرَنَّ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ وَ لَأُدْخِلَنَّکُمْ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِ‌‌ها الْأَنْهارُ فَمَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذلِکَ مِنْکُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَواءَ السَّبیلِ» (مائده/12)
یعنی در چند جای قرآن می‌فرماید: ‌ای مردم، ‌ای افراد اگر شما ایمان بیاورید وکارهای شایسته بکنید «کَفَّرَ عَنْهُمْ سَیِّئاتِهِمْ» (محمد/2) من نقاط ضعف شما را می‌بخشم. ایمان دست خودمان است عمل صالح هم دست خودمان است.
2 - امداد مخفی، و کمکهای مخفی انجام بدهید. قرآن می‌فرماید: «إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقاتِ فَنِعِمَّا هِیَ وَ إِنْ تُخْفُو‌‌ها وَ تُؤْتُو‌‌ها الْفُقَراءَ فَهُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ یُکَفِّرُ عَنْکُمْ مِنْ سَیِّئاتِکُمْ» (بقره/271) یعنی اگر مخفی کاری بکنید. علی بن ابیطالب چرا صورت خودش را می‌پوشاند با این قیافه می‌آید و در خانه‌‌‌ها چیزی می‌دهد. می‌خواهد هم شکم‌‌ها را سیر کند و هم بله قربانگو بار نیاورد. لذا هم شب می‌رفت و هم صورتش را می‌پوشاند. هم مستضعفین به نوا برسند و هم بله قربانگو بار نیاورد. اینطور نبود که اگر یک قرص نان می‌دهد آرم خودش را هم بچسباند که بگوید این مال من است. کمک آری و منت نه! کمک مخفی برای افراد گنهکار می‌تواند گناهانشان را بیامرزد. قرآن می‌فرماید:‌«إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقاتِ فَنِعِمَّا هِیَ» (سوره بقره آیه271) اگر مخفی کمک کنی «یُکَفِّرُ عَنْکُمْ مِنْ سَیِّئاتِکُمْ» (بقره/271) خدا گناهانتان را می‌بخشد.
3- هجرت و جهاد است. کسانی که نقاط ضعفی دارند و گناه دارند اما بعد بخاطر یک کار حقی برای خاطر تبلیغ حقی، نشر حقی، بخاطر دستگیری از مظلومی، بخاطر نجات مستضعف، بخاطر عزت کلمه حق، اعتلای اسلام هجرت می‌کند، انتقال مکان می‌دهد. می‌فرماید که: «فَالَّذینَ هاجَرُوا وَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَ أُوذُوا فی‏ سَبیلی‏ وَ قاتَلُوا وَ قُتِلُوا لَأُکَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَیِّئاتِهِمْ وَ لَأُدْخِلَنَّهُمْ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِ‌‌ها الْأَنْهارُ ثَواباً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الثَّوابِ» (آل‌عمران/195) کسانی که (هاجروا) خودشان هجرت می‌کنند یا «أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ» یا این‌‌ها را تبعید می‌کنند «وَ أُوذُوا فی‏ سَبیلی‏» در راه خدا اذیت می‌شوند. یک کار حقی است می‌خواهند کار حق را بکنند رنج می‌برند. اذیت می‌شوند «وَ أُوذُوا فی‏ سَبیلی‏» «قاتَلُوا» «وَ قُتِلُوا» می‌کشند یا کشته می‌شوند خلاصه این سری افراد «لَأُکَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَیِّئاتِهِمْ» (سوره آل عمران آیه195) هجرت، جهاد، تبعید، باعث بخشش گناهان است.
4- دوری از گناه کبیره: در قرآن می‌فرماید ما دو رقم گناه داریم: گناه کبیره، و گناه صغیره! می‌گوید اگر شما‌‌ها گناهان کبیره را ترک کنید گناهان صغیره را مامی بخشیم «إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِر» (نساء/31) اگر اجتناب کنید از کبائر ما «نُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُم» ما گناهان کوچک را می‌بخشیم «إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِر»
حالا گناه کبیره چیست؟ گناه کبیره آن گناهی است که در قرآن درباره‌اش و عده عذاب داده شده است. و در اینکه گناه کبیره چند عدد است روایات زیاد است. گناهان هم درجه بندی شده است. گناه درجه یک، درجه دو، درجه سه. گناهان درجه بندی شده است و جالب این است تمام روایت‌ها می‌گویند اولین گناه کبیره «یأس از رحمت خداست» حالت یأس، از گناهان کبیره است. انسان همین که از خودش مأیوس بشود همین که از لطف خدا مأیوس بشود. همین که خودش را از امدادهای غیبی و مشمول امداد غیبی شدن مأیوس بداند، این یأس از گناهان کبیره است .
5- تقوا: قرآن می‌فرماید که: «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْکِتابِ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَکَفَّرْنا عَنْهُمْ سَیِّئاتِهِمْ وَ لَأَدْخَلْناهُمْ جَنَّاتِ النَّعیمِ» (مائده/65) اگر مردم تقوی پیشه کنند از این به بعد ما گذشته‌‌‌ها را می‌بخشیم. قرض الحسنه، وام دادن، قرآن می‌گوید اگر به افرادیکه نیاز دارند پول، وام بدهید، وام باعث می‌شود خدا گناه تو را می‌بخشد. «إِنْ تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً» (تغابن/17) اگر قرض بدهید می‌گوید: «یُضاعِفْهُ لَکُمْ»
تقوی یعنی نشکن. چطور شکستنی دو جور داریم. بشکن و نشکن! مسلمان هم دو جور داریم. مسلمان بشکن، مسلمان نشکن. مسلمان بشکن یعنی تا یک چیزی شد شل می‌شود. مسلمان نشکن یعنی ضد ضربه است یعنی تا گناه می‌آید گناه را پس می‌زند. پولش می‌دهند که گولش بزنند پول را پس می‌زند. کتکش می‌زنند که کتک در اواثر بگذارد کتک را پس می‌زند. آدم هست که اگر یک بستنی به او بدهید چهار تا امضاء برایت می‌کند. آدم هست که مثل اباذر هر چه کیسه‌های پول برایش می‌فرستادند که این کیسه‌های پول را بگیر هیچ چیز نگو. گفت پول را نمی‌گیرم حرفم را هم می‌زنم. تقوی یعنی مسلمان نشکن! یعنی انسان یک حالت مصونیت پیدا کند.
مسئله دیگر دعای دیگران است. دعای دیگران در استغفار مستجاب می‌شود، برادران یوسف وقتی فهمیدند مجرمند. برادر عزیزشان را در چاه انداختند پی بردند به جنایت خود خیلی ناراحت شدند، منقلب شدند و خواستند عذرخواهی کنند آمدند به خود یوسف گفتند. خوب معذرت می‌خواهیم تو دعا در حق ما کن که خدا ما را ببخشد، فرمود: «لا تَثْریبَ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ» (یوسف/92) طوری نیست من می‌بخشم شما را و به پدرشان گفتند. گفت: «سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ» (یوسف/98) باشد دعا می‌کنم برایتان!
ولی بعضی هستند که هر چه برایشان دعا بشود فایده ندارد. خدا به پیغمبر می‌فرماید: محمد! برای این‌‌ها دعا نکن. اگر 70 بار هم برای این‌‌ها دعا کنی من این‌‌ها را نمی‌بخشم. این‌‌ها آدمهای مسخره‌گر هستند. کسانی که مومنین را مسخره می‌کنند، کارشان بقدری خطرناک است که اگر 70 بار برای این‌‌ها دعا کنی خدا نمی‌بخشد. دعا در یک سری از گناهان اثر دارد.
حدیث داریم خداوند چند تا گناه را هرگز نمی‌بخشد. توبه فایده‌ای ندارد یکی از آن گناهان «مَنِ اغْتَصَبَ أَجِیراً أَجْرَهُ» (کافى، ج‏5، ص‏382) کسی که حق کارگررا بخورد. کارگر را 30 تومان از او کار بکشد و 20 تومان به او بدهد. کسی که حق کارگر را بخورد این گناهش بخشیدنی نیست و «مَنْ بَاعَ حُرّاً» کسی که آزادی را اسیر کند. کسانی که آزادی را اسیر می‌کنند گناهی است نابخشودنی...

برگرفته از سخنان حجت الاسلام والمسلمین قرائتی