و سیره عملی رسول خدا ^(ص) در این امر بهترین الگو و سرمشق برای مردان مسلمان است هرچند معاندان در طول تاریخ اسلام همواره و از طرق مختلف انگیزه های پیامبر^(ص) را در ازدواج های ایشان به زیر سؤال برده و درپی القای تفکرات شیطانی خود بوده و هستند. لذا در اینجا لازم می دانیم گوشه ای از حقایق ازدواج حضرت را بر اساس آموزه ها و گزارشهای قرآنی و روایی و تاریخی مستند و معتبر ارائه نمائیم.

پیامبر^(ص) در طولانی ترین بخش عمر خویش یعنی از 25 تا 50 سالگی فقط با همسر اول خویش حضرت خدیجه^(س) زندگی کرده و تا ایشان زنده بود . همسر دیگری اختیار ننمود . پس از وفات ایشان هم همیشه از حضرت خدیجه^(س) یاد می کردند و ایشان را گرامی می داشتند برای نمونه عایشه می گوید:

روزی هاله ، خواهر خدیجه^(س) به خانه ما آمد، همین که پیامبر ^(ص) صدایش را شنید به یاد خدیجه^(س) افتاد به رسول خدا^(ص) گفتم : هنوز از آن پیرزن یاد می کنی که سالها پیش از دنیا رفت و خداوند بهتر از او را به تو داده است. پیامبر^(ص) فرمودند: به خدا سوگند هیچ کدام از شماها بهتر از خدیجه^(س) نیستید، زمانی به من ایمان آورد که مردم کافر بودند ، هنگامی مرا پذیرفت که مردم انکارم می کردند و زمانی مالش را به من بخشید که دیگران ، مرا از آن بی بهره می کردند و خداوند از او به من فرزندانی بخشید که از دیگر همسران نداد! پیامبر^(ص) بعد از حضرت خدیجه^(س) نیز تا یکسال ازدواج ننمود . بعد از این تا 10 سال دیگر یعنی سال هشتم هجری و 61 سالگی رسول خدا^(ص)،که خواست الهی پایان ازدواج های پیامبر^(ص) را رقم زده و فرمود: " لا یَحِلُّ لک النّساء من بعدُ" (احزاب – 52) پیامبر همسرانی را اختیار کردند و از آن جمله اند: «سوده، عایشه، حفصه، امّ حبیبه، امّ سلمه، زینب بنت جحش، زینب دختر خزیمه، میمونه، جویریه و صفیّه» انگیزه های ازدواج با این همسران نه از سر لذت و خوشگذرانی ، بلکه اساساً بر طبق دستور الهی و بر پایه مصالح و شرائط اسلام در آن مقطع زمانی صورت گرفت. این انگیزه ها را می توان در سه بخش تحلیل و تبیین نمود:

اول ؛انگیزه های سیاسی و اجتماعی « همبستگی با اقوام مختلف»: یکی از راههای شکستن اتحاد نامقدس دشمنان ایجاد رابطه خویشاوندی از طریق ازدواج با قبائل مختلف بود. در راستای این اهداف پیامبر با عایشه دختر ابوبکر از قبیله بزرگ « تیم» با حفصه دختر عمر از قبیله بزرگ «عدی» با امّ حبیبه دختر ابو سفیان از قبیله نامدار بنی امیه ، امّ سلمه از بنی مخزوم، سوده از بنی اسد، میمونه از بنی هلال و صفیّه از بنی اسرائیل پیوند زناشوئی برقرار کرد. در آن محیط که جنگ ، خونریزی و غارتگری رواج داشت بلکه به تعبیر ابن خلدون ، جنگ و خونریزی جزء خصلت ثانوی آنان شده بود ، بهترین عامل باز دارنده از جنگها و عامل وحدت و الفت ، پیوند زناشوئی بود.

با دقّت در ازدواجهای حضرت، به این نکته پی می بریم که همسران حضرت تنها از میان مهاجران بود و نه از انصار زیرا اتّحاد و همدلی بین حضرت و انصار وجود داشته و به واسطه ای «مثل ازدواج» نیاز نبود امّا بین حضرت و قبائل مهاجر کدورت و دشمنی هائی اتّفاق افتاده بود که عقد ازدواج آنها را به عقد دوستی و وحدت تبدیل کرد.

«گیورگیو، نویسنده مسیحی می نویسد : محمّد^(ص) امّ حبیبه را به ازداج خود در آورد تا بدین ترتیب داماد ابوسفیان شود و از دشمنی قریش نسبت به خود بکاهد در نتیجه پیامبر^(ص) با خاندان بنی امیه و هند زن ابوسفیان و سایر دشمنان خونین خود خویشاوند شد و امّ حبیبه عامل بسیار مؤثری برای تبلیغ در خانواده های مکّه شد. » و البته ابتدا در خانه پدرش چرا که ابو سفیان این دشمن پیامبر ، پس از اطلاع از ازدواج پیامبر^(ص) با دخترش در زمانی که وی در حبشه تنها مانده بود کفت: پشت این مرد به زمین مباد!

دوم؛ انگیزه های اخلاقی: علت ازدواج ایشان با امّ حبیبه ، دختر ابی سفیان به این خاطر بود که شوهرش در حبشه نصرانی شد ولی او مسلمان باقی ماند . پس رسول خدا ^(ص) برای حمایت از او به صورت غیابی با ایشان ازدواج کرد و نجاشی حاکم حبشه از طرف پیامبر^(ص) عقد را جاری ساخت و براستی که غیر از انگیزه دینی و حمایتی ، انگیزه دیگری در این ازدواج وجود نداشت چرا که این زن در حبشه بود و حتی زمان برگشت او مشخص نبود!

ازدواج گاهی برای حفظ جان برخی از زنان مسلمان صورت می گرفت . درباره سوده بنت زمعه گفته اند: چون همسر خود را از دست داده بود و اقوام او همه کافر بودند پس خطر کشته شدن یا اسارت و شکنجه وجود داشت. پس رسول خدا^(ص) با ازدواج او را نجات داده در پناه خویش قرار داد .

رسول خدا^(ص) برای کمک و تأمین زندگی برخی از زنان که بیوه شده بودند با آنان ازدواج کرد. مانند ازدواج با زینب بنت خزیمه که در جاهلیت به خاطر انفاق به فقرا و مساکین به امّ مساکین شهرت داشت امّا بعدها خود فقیر و تهیدست شده بود . پیامبر ^(ص) با ازدواج با او در پی حفظ آبروی وی برآمدند. انگیزه ایشان در ازدواج با امّ سلمه هم این بود که او دارای کودکان یتیمی بود که قادر به اداره آنها نبود. در برخی از ازدواج ها، انگیزه پیامبر^(ص) رهایی اسرا و آزاد سازی آنها بود . چنانکه با صفیه دختر حیّ بن اخطب بزرگ یهودیان ازدواج کرده و با این ازدواج حضرت او را از اسارت آزاد ساختند. رسول خدا^(ص) با ازدواج با جویریه دختر حارث بن ابی ضرار ، رئیس قبیله بنی المصطلق که به اسارت در آمده بود موجبات آزادی همه اسرای این قوم را فراهم آوردند . چون مسلمانان دیگر وقتی دیدند این طایفه با پیامبر^(ص) خویشاوند شدند همگی اسرای خویش را آزاد ساختند و مردمان بنی المصطلق ، با این رفتار همگی به اسلام گرویدند.

سوم انگیزه های دینی : بعضی از ازدواجهای رسول خدا^(ص) به امر الهی و به منظور اثبات یک حکم دینی یا برداشتن سنّت جاهلی بود و البته پیامبر می بایست در از بین بردن این سنّت ها پیشقدم باشد. در این زمینه باید به ازدواج حضرت^(ص) با زینب بنت جحش دختر عمه رسول خدا^(ص) اشاره کرد.

زینب بنت جحش یکی از نوادگان عبد المطلب بزرگ قریش بود . به دستور رسول خدا^(ص) جهت الغاء امتیازات غلط طبقاتی در اسلام با زید بن حارثه که از نظر خانوادگی برده بود و بوسیله پیامبر^(ص) آزاد شده بود و پسر خوانده پیامبر^(ص) بود، ازدواج نمود . زندگی آنان دوام نیافت . پس از جدایی این بار پیامبر^(ص) به دستور خداوند با همین زینب یعنی همسر مطلقه پسر خوانده خود ازدواج نمود ، جهت از بین بردن حکم دیگری از جاهلیّت، زیرا در اسلام پسر خوانده حکم پسر واقعی را ندارد و زن پسر خوانده بر مرد مَحرَم نمی باشد در حالی که در جاهلیت احکام پسر واقعی را بر پسر خوانده سرایت می دادند از جمله محرم بودن زن پسر خوانده ! پیامبر^(ص) با این ازدواج در عمل حکم جاهلی را باطل و مردم را پذیرای نقض آن حکم نمودند.

و بدینگونه پیامبر ^(ص) این برترین انسان کامل با ازدواج با زنانی متفاوت از جهت سنّ ، اخلاق و رفتار و جایگاه اجتماعی ، الگوی کامل همسر داری را به مردان مسلمان آموختند. ⁽¹⁾

اما در بیان سیره امام حسین^(ع)در این زمینه « حفظ عفت و پاکدامنی» در جامعه چنین آمده است: شدت علاقه امام حسین ^(ع)را به دفاع از مظلوم و حمایت از ستمدیدگان در داستان ارینب و همسرش عبد الله بن سلام می توان دریافت که اجمال و فشرده آن چنین است:
یزید در زمان ولایتعهدی ، با اینکه همه نوع وسایل شهوترانی و کامجوئی و کامروائی از قبیل پول، مقام، کنیزان و رقّاصه و ..... در اختیار داشت، چشم نا پاک و هرزه اش را به بانوی شوهر دار عفیفی دوخته بود . پدرش معاویه به جای اینکه در برابر این رفتار زشت و ننگین عکس العمل کوبنده ای نشان دهد با حیله گری دروغ پردازی و فریبکاری مقدماتی فراهم ساخت تا زن پاکدامن مسلمان را از خانه شوهر جدا ساخته به بستر گناه آلودۀ پسرش یزید بکشاند. حسین بن علی^(ع) از قضیه با خبر شد . در برابر این تصمیم زشت ایستاد و نقشه شوم معاویه را نقش بر آب ساخت و با استفاده از یکی از قوانین اسلام ، زن را به شوهرش عبدالله بن سلام بازگرداند و دست تعدّی و تجاوز یزید را از خانواده مسلمان و پاکیزه ای قطع نمود و با این کار همت و غیرت الهی اش را نمایان و علاقمندی خود را به حفظ نوامیس جامعه مسلمان ابراز داشته و این رفتار داستانی شد که در مفاخر آل علی^(ع) و دنائت و ستمگری بنی امیه ، برای همیشه در تاریخ به یادگار ماند.

ادامه دارد.....

---

1. درباره پیامبر اعظم^(ص) « علل ازدواجهای پیامبر» - محمد حسن قدر دان قراملکی ، رسول مهر – محمد حسن خاوری_رقیه نامداری مقدم ، زندگی نامه چهارده معصوم – زندگی پیامبر^(ص) – سید محسن خرازی
2. زندگی نامه چهارده معصوم – زندگی امام حسین ^(ع) – سید محسن خرازی