و اما ویژگی سوم عباد الرحمن:

3- نیایش در دل شب

 پس می فرماید: و الّذین یَبیتُونَ لِربِّهِم سُجَّداً و قیاماً" کسانیکه شبانگاه برای پروردگار شان سجده وقیام می کنند. و در کلام دیگرمی فرماید: " کانُوا قَلیلاً مِنَ اللیلِ ما یَهجَعُونَ و بالأسحارِِ هُم یَستَغفِرونَ" ( ذاریات – 18-17) آنها کمی از شب را می خوابیدند و در سحرگاهان استغفار می کردند.

یکی دیگر از نشانه های بندگان خدا، عبادت و پرستش ، آن هم در دل شب است. اصولاً پرستش عالیترین مکتب تربیتی و مایه تکامل انسان است ، اینکه روح و جان انسان با جهان بی کران کمال مطلق " خداوند" مرتبط شده و در امور زندگی از قدرت نا متناهی او استمداد بطلبد. پرستش یاد خدا را در دل زنده می کند و این یاد مانع و کاهش دهنده خود کامگی ها و غفلت و بی خبری از جزای الهی است. ⁽¹⁾

یبیتون : فعل مضارع نشانگر شب زنده داری ⁽²⁾ و استمرار و تداوم عبادت ، نشانه بندگان خاص خداوند است. ⁽³⁾

لربّهم : آنچه به عبادت ارزش می دهد اخلاص است و عبادت شبانه دور از ریاست.⁽⁴⁾ و چه جالب است تصویری که امام حسین ^(ع) از نیت و هدف بندگان الهی در عبادت خداوند ارائه می نمایند. حضرت فرمودند: "إنَّ قوماً عَبَدُوا الله فتلکَ عِبادة التُجّارِ" گروهی به امید پاداش و بهشت خداوند را عبادت می کنند این طرز بندگی ، بندگی بازرگانان و سوداگران است " که به امید سود زحمت کشیده و فعالیت می کنند.» " و إنَّ قوماً عَبَدُوا الله رَهبَةً عبادة العبید" و گروهی هم از ترس عقوبت و جهنم خدا را عبادت می کنند . این طرز بندگی ، بندگی بردگان و غلامان است « که اگر ترس از عذاب و تنبیه مالک خود نداشته باشند او را اطاعت نمی کنند» " و إنَّ قوماً عَبَدُوا الله شُکراً فتلکَ عِبادة الأحرار و هیَ أفضَلُ العِبادةِ" و گروهی دیگر برای سپاسگزاری از خداوند متعال و نعم بی اندازه اش او را عبادت می نمایند ، این عبادت ، عبادت آزادگان است و این طرز عبادت ، با فضیلت ترین نوع عبادت است. ⁽⁵⁾

سجّداً و قیاماً : اول سجده را و سپس قیام را یاد می کند در صورتی که باید عکس باشد زیرا در نماز و نیایش ها ، نخست قیام است و سپس سجود . شاید نکته آن این است که بندگان خدا پس از سجود در پیشگاه خداوند ، نیت کرده و آماده قیام به وظایف فردی و اجتماعی در روز می گردند.⁽⁶⁾ پس شب زنده داری و برپایی نماز شب از نشانه های بندگان خداست و علی ^(ع) می فرماید:" و تَمَسَّک باخلاقِ النبیّین" تمسّک به اخلاق پیامبران است. یعنی در رأس بندگان خدا و بهترین آنان ، پیامبرانند .

درمناجات حضرت موسی با حضرت حق آمده که خداوند به حضرت می فرماید: " ای پسر عمران! دروغ گفته است آن کس که خود را دوستدار من تصور کرده است و چون شب فرا می رسد به خواب راحت فرو می رود مگر نه آن است که هر دوستدار در آرزوی خلوتی است که با محبوب خود باشد؟

ای پسر عمران! بدان که من بر حال دوستان خود آگاهم و می دانم که چون شب ، پرده بر جهان می کشد، چشم دلشان به سوی قلبهایشان متوجه گشته و عذاب مرا در پیش دیدگان خود مجسم می سازند و مرا در مقام مشاهده مخاطب قرار می دهند و در مقام حضور با من سخن می گویند .

ای پسر عمران ! خشوع قلب و خضوع جسم و اشک چشم خویش را در سیاهی شبها بر من نثار کن و آنگاه مرا بخوان ، تا دریابی که تا چه حدّ به تو نزدیکم و تو را اجابت می کنم.⁽⁷⁾

و کلام الهی خطاب به رسول خاتم خود در قرآن چنین است : " و من اللّیلِ فَتَهَجَّد بِهِ نافِلَةً لَکَ عَسَی أن یَبعَثَک رَبّکَ مقاماً محموداً " (اسراء – 79) و پاسی از شب را « از خواب برخیز» و قرآن و «نماز» بخوان . این یک وظیفه اضافی برای توست. امید است پروردگارت تو را به مقامی در خور ستایش برانگیزد. سپس می فرماید: " قُم اللیلَ إلّا قلیلاً * نِصفُهُ أو انقُص منهُ قلیلاً * أو زِِد علیه و رَتِّل القرآن ترتیلاً * إنّا سَنُلقی علیکَ قولاً ثقیلاً * إنّ ناشئةَ اللیل هیَ أشدُّ وطأً و أقوَمُ قیلاً " شب را جز کمی بپاخیز . نیمی از شب را یا کمی از آن کم کن. یابر نصف آن بیفزا و قرآن را با دقّت و تأمّل بخوان چرا که ما بزودی سخنی سنگین به تو القا خواهیم کرد . مسلماً نماز و عبادت شبانه پابر جا و با اسقامت تر است ( مزمل – 2 الی 6)

و در کلام بعدی این سفارش رسول خدا ^(ص) به علی ^(ع) است در حالیکه حضرت هرگز نماز شب را ترک نمی کرد، لکن پیامبر به ایشان فرمودند: "تو را به اموری سفارش می کنم همه را حفظ کن . سپس فرمودند: خداوندا ! او را بر انجام این وظایف یاری فرما تا آنجا که فرمودند: بر تو باد به نماز شب . بر تو باد به نماز شب . بر تو باد به نماز شب!!! ⁽⁸⁾ و مسلّم است که پیامبر خود در تمام زندگانی خویش عامل به این وصیت بود.

عطاء بن ابی ریاح می گوید: روزی نزد عایشه رفتم. از او پرسیدم شگفت انگیزترین چیزی که در عمرت از پیامبر اسلام ^(ص) دیدی چه بود؟ گفت: کار پیامبر^(ص) همه اش شگفت انگیز بود ولی از همه عجیب تر اینکه: شبی از شبها که پیامبر^(ص) در منزل من بود به استراحت پرداخت . هنوز آرام نگرفته بود، از جا برخاست لباس پوشیده، وضو گرفت و به نماز ایستاد و آن قدر در حال نماز و در جذبه خاص الهی اشک ریخت که جلو لباسش از اشک چشمش تر شد و همچنان تا طلوع صبح منقلب و گریان بود . هنگامی که «بلال» او را به نماز صبح خواند، پیامبر را گریان دید. عرض کرد: چرا چنین گریانید؟ شما که مشمول لطف خدا هستید ؟ فرمود:" أفَلا أکونُ لله عَبداً شَکوراً" آیا نباید بنده شکرگزار خدا باشم؟ چرا نگریم؟ خداوند درشبی که گذشت آیات تکان دهنده ای بر من نازل کرده است و سپس شروع به خواندن آیات پایانی سوره آل عمران نمود: " إنّ فی خَلقِ السموات و الأرضِ .... الّذین یِذکُرُون الله قیاماً و قُعوداً و عَلی جُنُوبِهم و یَتَفَکَّرُونَ فی خَلقِ السمواتِ و الأرضِ ربّنا ما خلَقتَ هذا باطلاً ..... ربّنا ..... ربّنا ..... ربّنا و آتِنا ما وَعَدتَنا علی رُسُلِکَ و لا تُخزنا یومَ القیامةِ إنّکَ لا تُخلِفُ المیعاد" ( آل عمران -190 الی 194) و در پایان فرمود: " ویلٌ لِمَن قَرَأها و لَم یَتَفکَّر فیها" وای به حال کسی که آنها را بخواند و در آنها نیندیشد!! ⁽⁹⁾

امّا انچه درسیره عملی امام حسین^(ع) آمده اینکه حضرت بارها پیاده به خانه کعبه شتافت و مراسم حج را برگزار کرد. ⁽¹⁰⁾ دعاها و مناجاتهای امام گویای نحوه ابراز محبت حضرت نسبت به خداوند است. خاصّه دعای عرفه که باید به طور جداگانه و کامل بدان پرداخته شود، کلاس معرفت حق تعالی آنچنانکه حق معرفت اوست و یا صدها و هزاران رکعت نماز حضرت در شبانه روز طبق فرمایش امام سجاد^(ع)(11) . امّا آنچه از همه زیباتر است جریان شب عاشوراست. نقل است که امام حسین ^(ع) درجلوی خیمه خود دست به شمشیر گرفته و سر به زانو گذاشته به خواب رفته بود که ناگاه هیاهوی سپاه نزدیک شد و زینب کبری ^(س) سراسیمه نزد برادر دوید و فرمود : برادر مگر هیاهوی سپاه را نمی شنوی که نزدیک رسیده است! امام^(ع) سر از زانو برداشت و فرمود:« هم اکنون رسول خدا ^(ص) را در خواب دیدم که به من فرمودند : «تو نزد ما می آیی.» زینب^(س) با شنیدن این سخن از برادر لطمه ای به صورت خود زد و عرضه داشت: ای وای! امام^(ع) فرمودند: " لیس لک الویل" خواهرم وای بر تو نیست .آرام باش . خداوند تو را رحمت کند . دراین موقع عباس بن علی^(ع) رسید و گزارش نظامی به عرض رسانید و عرضه کرد:" یا أخی قَد أتاکَ القومَ" آقا دشمن رسیده است . چه باید کرد؟ امام حسین^(ع) برخاست و فرمود : " یا عبّاس إرکَب بِنَفسی أنت" برادرم! من به فدای تو! سوار شو برو ببین چه خبر است؟ چرا در این موقع حمله کرده اند؟ و چه پیشامدی به تازگی روی داده است؟ حضرت ابوالفضل^(ع) با بیست نفر از جمله زهیر بن قین و حبیب بن مظاهر اسدی در مقابل سپاه دشمن رفتند و پرسیدندکه سبب حمله ناگهانی چیست؟ گفتند: دستوری از امیر ما رسیده است که باید هم اکنون تسلیم شوید یا اینکه با شما جنگ کنیم!! حضرت فرمود : شتاب نکنید تا من خدمت اباعبدالله برسم و مطلب را به عرض امام^(ع) برسانم. همراهان حضرت ابوالفضل^(ع) در جلو سپاه دشمن ماندند و ایشان را موعظه کردند تا حضرت نزد برادر آمده و مطلب را به عرض رسانید. پس امام^(ع) فرمودند: " إرجِع إلیهِم فإنّ استَطَعتَ أن تُؤخِّرَهُم إلی غَدوَةٍ و تَدفَعَهُم عنّا العشّیّة لعلّنا یُصَلّی لِرَبّنا اللیلة و نَدعوه و نستغفرهُ فهو یعلَمُ أنّی قد کُنتُ أحبُّ الصّلوة له و تلاوة کِتابِهِ و کثرَةَ الدّعاء و الاستغفارِ" برگرد اگر توانستی تا بامداد فردا برای ما مهلت بگیر که ما امشب برای پروردگار خود نماز بخوانیم و دعا کنیم و در پیشگاه پروردگار آمرزش بخواهیم . خدا می داند که من نماز خواندن و قرآن خواندن و زیاد دعا کردن و استغفار کردن را دوست دارم.⁽¹²⁾

درروایت دیگر آمده امام فرمود : " قرّة عینی فی الصلوة" و «قرّة» خنکی و اشک گوارا را می گویند. چشم خنک شود درحالیکه اشک مطلقاً گرم است، چه اشک نشاط و چه اشک غم. ولی عده ای گفته اند «قار» یعنی سرد و خنک، اشک خنک در اثر نشاط ⁽¹³⁾

از این جهت بی سبب نیست حالات بندگان پرهیز گار الهی در مقام تأسّی و الگو گیری از پیامبر^(ص) و اهلبیت حضرتش . علی^(ع) در یک سخن در حالات ایشان می فرماید: شب هنگام به نیایش خدا می پردازند و در روز بسان شیر نیرومند مشغول انجام وظیفه می گردند.⁽¹⁴⁾ و در کلامی دیگر در خطبه متقِّین در توصیف ایشان خطاب به همام می فرمایند:" و اما در شب ، پس قدمهایشان را به صف کشیده اند در حالیکه اجزاء قرآن را تلاوت می کنند. آنها را به شیوه خاصّی ترتیل می نمایند « بدینگونه که » با قرآن جانشان را محزون می نمایند و با آن «ترتیل و تلاوت» داروی درد خویش را با زیر و رو کردن آیات طلب می نمایند. پس هر گاه به آیه ای گذر کنند که در آن تشویق است با چشمداشت به آن میل می کنند و جانشان از شوق به سوی آن پر می کشد و باور دارند که آن در برابر دیدگانشان قرار دارد و هر گاه به آیه ای گذر تمودند که در آن تخویف است گوشهای دلشان را به آن متمایل می نمایند و باور دارند که صدای جهنم و نعره آن در عمق گوششان طنین انداز است.⁽¹⁵⁾

1. سیمای انسان کامل در قرآن – جعفر سبحانی
2. بیتوته یعنی شب زنده داری
3. تفسیر نور – ج 6 – محسن قرائتی
4. تفسیر نور – ج 6 – محسن قرائتی
5. بحارالأنوار – ج78 – ص 117
6. سیمای انسان کامل در قرآن – جعفر سبحانی
7. بحارالأنوار – ج87 – ص 139
8. وسائل الشیعه – ج 5 – ص 268
9. تفسیر نمونه- ج 3- ناصر مکارم شیرازی
10. مناقب ابن شهر آشوب- ج 3 – ص 224
11. عقد الفرید – ج 3- ص 143
12. ارشاد شیخ مفید- ص 212
13. سخنان آیة الله جوادی آملی
14. نهج البلاغه – حکمت 277
15. نهج البلاغه خطبه