امام علی (علیه السلام):

قرآن دریایی است که تشنگان آن آبش را تمام نتوانند کشید و چشمه ای است که آبش کمی ندارد، محل برداشت آبی است که هرچه از آن برگیرند کاهش نمی یابد. منزلی است که مسافران راه آن را فراموش نخواهند کرد و نشانه هایی است که روندگان از آن غلفلت نمی کنند،کوهسار زیبایی است که از آن نمی گذرند.

نهج البلاغه-خطبه198

گزیده ای از معارف الهی جزء چهاردهم:

• دربیان معارف الهی و در بخش اول آن یعنی عقاید و گام اول توحید ،مبحث «الوهیت» است و صفت بارز إله هم «خالقیت»؛ که می فرماید: "أفمن یَخلق کمن لا یُخلَق" (نحل 17) در سراسر قرآن و نیز در آیات پیش رو به نمونه های خلقت خداوند اشاره شده و ما به عنوان نمونه نام می بریم:

1. از ملائکه که برای خداوند سجده می کنند وهیچ گونه تکبری ندارند (49نحل) و به فرمایش پیامبر(ص) این سجده از آغاز آفرینش آنها تا روز رستاخیز انجام می گیرد و در آن روز که سر از سجده بر می دارند، می گویند: "ما عبدناک حق معرفتک" و تأکید می شود برنفی استکبار آنان با دو صفت از آنها ؛ یکی ترس از درگاه الهی و دوم آنچه مأموریت دارند، انجام می دهند . (50 نحل) و در سوره تحریم آیه 6 هم می فرماید: " لا یعصون الله ما أمرهم و یفعلون ما یؤمرون"ساختار وجودیشان تنها بر انجام کار خیر است و گناهی از آنان صادر نمی شود.
2. و دیگر اشاره شده به یکی از غذاهای مهم ، پر فایده ، خالص و گوارای انسان یعنی شیر و چگونگی تولید آن: شیر نتیجه جذب مواد غذایی به وسیله خون در ارتباط مستقیم خون با غدد سینه پستاندار است. ولی جالب اینکه نه بوی خاص فرث و نه رنگ مخصوص خون هیچ کدام به شیر منتقل نمی شود!!(65 نحل)
3. و شگفت انگیزتر جریان تولید عسل است. در ماجرای برنامه زندگی زنبوران عسل و ارمغانی که آنها برای جهان انسانیت می آورند که هم غذا ست و هم شفا و هم درس زندگی، نشانه روشنی از عظمت و قدرت پروردگار (68 نحل)
4. و نمونه دیگر انسان است و جریان خلقت او (31 – 26 حجر) پس از پایان کیفیت خلقت ، امر الهی به فرشتگان در سجده به انسان است . این امر از ناحیه آنان محقق می شود ولی شیطان که همراه ملائکه است سرپیچی می کند .
5. البته سرانجام زندگی انسانها هم مرگ است و قبل از آن برخی به " أرذل العمر" می رسند ، سنین بالای عمر که ناتوانی و نسیان وجود انسان را فرا می گیرد و ....... (70نحل)

• ابلیس این نافرمانی و گمراهی خود را به خداوند نسبت می دهد (39 حجر) با این نسبت شیطنت آمیز، ابلیس نخستین پایه گذار مکتب جبر می باشد ، مکتبی که بر خلاف وجدان هر انسانی است و یکی از دلایل مهم پیدایش آن تبرئه کردن گنهکاران در برابر اعمالشان.
• سپس ابلیس از درگاه الهی فرصتی می خواهد برای گمراهی بندگان الهی تا روز رستاخیز و به او مهلت داده می شود. (38 – 36 حجر) اما بدانیم رابطه شیطان و گمراهان رابطه پیشوا و پیرو است نه اجبار کننده و اجبار شونده! (42 حجر) تسلط او بر کسانی است که وی را به سرپرستی خود برگزیده اند و آنها که نسبت به او شرک می ورزند .(100نحل) ونسبت به مخلَصین (40حجر) و آنان که ایمان دارند و بر پروردگارشان توکل می کنند این سلطه رفع شده است.(99نحل، 65 اسراء)
• با وجود خطر شیطان خداوند بر خود هدایت و نشان دادن راه راست را بر بندگان فریضه می داند "علی الله...."(9 نحل) "إنّ علینا للهدی"(12 لیل) این راه راست در مقابل بیراهه هاست.
• مسیر این راه با ارسال رسل وإنزال کتب بر بندگان مشخّص می شود . یکی از کتب الهی قرآن است که بیانگر همه چیز است . مایه هدایت و اسباب رحمت است و موجب بشارت برای مسلمانان(89 نحل) تحریف به آن راهی ندارد"إنا نحن نزّلنا الذکر..." (9 حجر) تغییر در آن صورت نمی پذیرد «آبه تبدیل» (101 نحل) و البته لازم است به هنگام تلاوت « از آغاز تا انجام» استعاذه صورت پذیرد. (98 نحل) به گونه ای که سبب شود انسان هنگام تلاوت از خوهای شیطانی جدا و به صفات الهی نزدیک شود، موانع فهم کلام حق از محیط فکر او دور شده و جمال دلآرای حقیقت را به درستی ببیند و نیز دچار تفسیر به رأی نگردد.
• از آنجا که قرآن نمونه بارز یادآوری و علم و آگاهی است به آن ذکر اطلاق شده و لازم است به فرمان الهی جهت فهم درست آیات آن به اهل ذکر مراجعه کرد. «ارسال رسل» یعنی پیامبر اکرم (ص) و ائمه اهل بیت «اوصیای رسول» که از مصادیق روشن ذکرند و اولین معلمین و مفسرین قرآن کریم (44 نحل)
• پس تعلیم پیامبرآغاز می شود. امر الهی است که این دعوت به هدایت با حکمت باشد به معنی علم ودانش و منطق و استدلال و دوم «موعظه حسنه» یعنی اندرزهای نیکو ، بُعد عاطفی بعد از بُعد عقلی مطرح است و بالاخره «مجادله أحسن» یعنی با مناظره باید ذهن افرادی را که انباشته از مطالب ناحق است، خالی نمود تا آمادگی برای پذیرش حق بیابند. (125 نحل)
• پیامبر(ص) مانع گمراهی می شود. رفتار جاهلی با دختران «زنده به گور کردن را» نفی می کند. (58 نحل) و پیام اسلام را می رساند که : "هر کس عمل صالح انجام دهد در حالیکه مؤمن است ،خواه مرد باشد یا زن به او حیات پاکیزه می بخشیم و پاداش آنها را به بهترین اعمالی که انجام داده اند، خواهیم داد." (97 نحل)
• و امر به عبادت است . مکتب عالی تربیت و سرچشمه حصول ملکات فاضله نفسانی (98حجر) عبادت واعمال باید رنگی الهی داشته باشند تا مصداق عند الله شده و باقی بمانند وإلاّ طبیعت زندگی این جهان مادی، فنا و نابودی است " ما عندکم ینفد و ما عندالله باقٍ"(96 نحل)
• غیر از گروهی که ظاهراً جهت تقیه اظهار وفاداری به کفر می کنند و مسلّماً مورد عفوند، (106 نحل) کافران و مستکبران که در مقابل دعوت پیامبر مانع می شوند، هم بار گناهان خود را حمل می کنند و هم کسانی را که به خاطر جهل گمراهشان می سازند. (25 نحل) اینان که ایمان به آیات الهی ندارند دروغگویان واقعی اند. (105 نحل) در صورتیکه در تعالیم رسول خدا (ص) به راستگویی و مبارزه با دروغ فوق العاده اهمیت داده شده است. دروغ سرچشمه همه گناهان - نفاق – نابود کننده سرمایه اطمینان است و از دوستی با دروغگویان نهی شده است.
• سینه پیامبر(ص) از تکذیب ها و استهزاهای کافران و مشرکان تنگ می شود. (97 حجر)پس امر الهی می رسد که ما شرّشان را دفع می کنیم، (95 حجر) آشکارا آنچه را مأموریت داری بیان کن! و از مشرکان روی گردان (94 حجر) به دنیا داران نگاه میفکن و بال و پرخود را برای مؤمنین فرود آر! (88حجر) و دستور دیگر اینکه در برابر لجاجت ها ،نادانی و تعصب ها ، کارشکنی و مخالفت های سر سختانه آنان ملایمت و محبت نشان بده و از گناهان آنان صرف نظر کن ." فاصفح الصفح الجمیل" (85حجر)

در اسلام جهت عکس العمل نسبت به بدیهای دیگران، دستورالعمل مرحله ای بیان شده ،

1. ابتدا بدی را با بدی پاسخ دادن " فمن اعتدی فاعتدوا..." (194 بقره) "وإن عاقبتم فعاقبوا ..." (126 نحل) "و جزاؤ سیئةٍ سیئةٌ ...." (40 شوری)
2. در مرحله بعد می فرماید: عفو و اصلاح بهتر است (40شوری) به دنبال خطا استحقاق معاقبه و مجازات و ملامت است. عفو، گذشت از این مجازات است. اما فراموشی و پاک کردنِ خطا نیست
3. پس مرحله سوم صفح است. یعنی نه تنها مجازات نیست بلکه خطا محو می شود "ولیعفوا و لیصفحوا الّا تحبّون أن یغفر الله لکم " (22نور) خاصّه "صفح جمیل" پس آمرزش الهی را به دنبال دارد.
4. و اما در نهایت می فرماید:"و إن تعفوا و تصفحوا و تغفروا فإنّ الله غفور رحیم" (14 تغابن) «غفران» یعنی روی گناه را با رحمت پوشاندن ، در مقابل بدی نیکی کردن و دشمن را تبدیل به دوست نمودن " إدفع بالتی هی أحسن فإذا الذی بینک و بینه عداوة کأنّه ولیٌ حمیم" (34 فصلت)

• آری یأس و قنوط از رحمت الهی خاص گمراهان است (56 حجر) هر چند از مظاهر رحمت او نباید سوء استفاده نمود. پس پیامبر! آگاهشان کن که :"نبِّئ عبادی أنّی أنا الغفور الرحیم و أنّ عذابی هو العذاب الألیم" (50 – 49 حجر)
• و موعد جهنم که فرا رسد هنگام ورود به آن هفت در قرار داده شده است. اشاره به عوامل گوناگون «گناهان» ورود به جهنم. و در مقابل امام باقر(ع) می فرماید: «بهشت هشت در دارد. هر چند درهای ورود به بدبختی و عذاب فراوان باشد، درهای وصول به سعادت و خوشبختی از آن افزونتر است . در معارف الهی انسان همیشه می بایست بین خوف و رجاء باشد. (44 حجر)
• کافران مستحق ورود به جهنم هستند . آرزوها آنان را غافل ساخت (3 حجر) چنانکه پیامبر (ص) می فرماید: « امید مایه رحمت امت من است . اگر نور امید نبود هیچ مادری فرزند خود را شیر نمی داد و هیچ باغبانی نهالی نمی کاشت.» اما اگر همین عامل حیات و حرکت از حد بگذرد و به صورت آرزوهای دور و دراز در آید بدترین عامل انحراف و بد بختی است. آری متأسفانه کافران در قیامت آرزوی درست دارند، زمانی که چشمان حقیقت بین آنها باز می شود، آرزو می کنند ای کاش مسلمان بودند !!! (2 حجر) ولی به آنها اجازه سخن گفتن هم داده نمی شود (1) بلکه دست و پا و گوش و چشم و حتی پوست آنان گواهی می دهند و ...(84 نحل) و اما بهشتیان به طور جاودان غرق در نعمت سلامت و امنیت هستند. بدون خستگی و رنج و بدون هر گونه حسد وکینه و دشمنی ، همه برادر و بر تختها رو به روی یکدیگر قرار دارند.
  

  ---

1)      هیچکس جز خداوند اذن سخن گفتن ندارد.(105هود)