1.ثُمَّ بَدَّلْنَا مَکاَنَ السَّیِّئَةِ الحْسَنَةَ حَتَى عَفَواْ وَّ قَالُواْ قَدْ مَسَّ ءَابَاءَنَا الضَّرَّاءُ وَ السَّرَّاءُ فَأَخَذْنَاهُم بَغْتَةً وَ هُمْ لَا یَشْعُرُونَ
آن گاه جاى بلا و محنت را به خوشى و خوبى سپردیم، تا شمارشان افزون شد و گفتند: آن پدران ما بودند با سختى و بهروزى. ناگهان آنان را بى ‏خبر فرو گرفتیم.

• قهر الهى، خبر نمى ‏کند و ناگهان مى ‏رسد. «بَغْتَةً»  ( أعراف،95)

2.وَ مَا تَنقِمُ مِنَّا إِلَّا أَنْ ءَامَنَّا بِایَاتِ رَبِّنَا لَمَّا جَاءَتْنَا رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَیْنَا صَبرْا وَ تَوَفَّنَا مُسْلِمِینَ
خشم بر ما نمى ‏گیرى، جز آنکه چون نشانه ‏هاى پروردگارمان بر ما آشکار شد به آنها ایمان آوردیم. اى پروردگار ما، بر ما شکیبایى ببار و ما را مسلمان بمیران.

• بهترین شیوه در برابر تهدید طاغوت‏ها، دعا و توکّل بر خدا و حفظ ایمان و پایدارى است. «رَبَّنا أَفْرِغْ عَلَیْنا صَبْراً وَ تَوَفَّنا مُسْلِمِینَ»(أعراف،126)

3.فَانْتَقَمْنا مِنْهُمْ فَأَغْرَقْناهُمْ فِی الْیَمِّ بِأَنَّهُمْ کَذَّبُوا بِآیاتِنا وَ کانُوا عَنْها غافِلِین
سرانجام از آنان انتقام گرفته و در دریا غرقشان ساختیم، زیرا آیات ما را تکذیب کردند و از آنها غافل بودند.

• سرنوشت ما و ریشه‏ى ناگوارى‏ها و بلاها، در دست خودماست. «فَأَغْرَقْناهُمْ» ... «بِأَنَّهُمْ کَذَّبُوا»( أعراف،136)

4. قَالَ أَ غَیْرَ اللَّهِ أَبْغِیکُمْ إِلَاهًا وَ هُوَ فَضَّلَکُمْ عَلىَ الْعَلَمِینَ
گفت: آیا جز اللَّه، برایتان خدایى بجویم، و حال آنکه اوست که شما را بر جهانیان برترى بخشید؟

• عبادت باید بر اساس تعقّل و تشکّر باشد. «أَ غَیْرَ اللَّهِ أَبْغِیکُمْ إِلهاً وَ هُوَ فَضَّلَکُمْ»
• خدا یافتنى است، نه بافتنى، «أَبْغِیکُمْ» و پرستش غیر خدا، با عقل و روحیّه ‏ى سپاسگزارى ناسازگار است.(أعراف،140)

5. وَ الَّذِینَ عَمِلُواْ السَّیِّاتِ ثُمَّ تَابُواْ مِن بَعْدِهَا وَ ءَامَنُواْ إِنَّ رَبَّکَ مِن بَعْدِهَا لَغَفُورٌ رَّحِیمٌ

آنان که مرتکب کارهاى بد شدند، آن گاه توبه کردند و ایمان آوردند، بدانند که پروردگار تو پس از توبه، آمرزنده و مهربان است.

• راه توبه همیشه باز است، گرچه پس از مدّت‏ها باشد. «ثُمَّ تابُوا» ( «ثُمَّ» براى گذشت زمان طولانى است) (أعراف،153)

6. فَلَمَّا عَتَوْاْ عَن مَّا نُهُواْ عَنْهُ قُلْنَا لَهُمْ کُونُواْ قِرَدَةً خَاسِئینَ
و چون از ترک چیزى که از آن منعشان کرده بودند سرپیچى کردند، گفتیم: بوزینگانى مطرود شوید.

• نهى از منکر، اگر سبب هدایت دیگران نشود، سبب نجات خود ناهیان مى‏ شود. «أَنْجَیْنَا الَّذِینَ یَنْهَوْنَ» ( أعراف،166)

7. وَ اتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ الَّذِى ءَاتَیْنَاهُ ءَایَاتِنَا فَانسَلَخَ مِنْهَا فَأَتْبَعَهُ الشَّیْطَانُ فَکَانَ مِنَ الْغَاوِینَ
خبر آن مرد را بر ایشان بخوان که آیات خویش را به او عطا کرده بودیم و او از آن علم عارى گشت و شیطان در پى‏ اش افتاد و در زمره گمراهان درآمد.

• انسان هر چه بالا رود، نباید مغرور شود، چون احتمال سقوط وجود دارد، عاقبتِ کار مهم است. جایگاه هر کس بالاتر، خطرش بیشتر. «فَانْسَلَخَ مِنْها» ( أعراف، 175)

8. أَ یُشْرِکُونَ مَا لَا یَخلُقُ شَیْئًا وَ هُمْ یُخلَقُونَ
آیا شریک خدا مى ‏سازند چیزهایى را که نمى‏ توانند هیچ چیز بیافرینند و خود مخلوق هستند؟

• انسان‏ها در تنگناها متعهّد مى ‏شوند، «لَنَکُونَنَّ مِنَ الشَّاکِرِینَ»، امّا در حال گشایش، بى ‏وفایند. «جَعَلا لَهُ شُرَکاءَ»( أعراف،191)

9.إِذْ تَسْتَغِیثُونَ رَبَّکُمْ فَاسْتَجَابَ لَکُمْ أَنِّى‏ مُمِدُّکُم بِأَلْفٍ مِّنَ الْمَلَائکَةِ مُرْدِفِین
(به یاد آورید) زمانى که (در جنگ بدر) از پروردگارتان فریادرسى مى ‏طلبیدید، پس او دعا و خواسته‏ ى شما را اجابت کرد (و فرمود:) من یارى ‏دهنده شما با فرستادن هزار فرشته‏ ى پیاپى هستم.

• خداوند، بدون دعا هم مى ‏تواند عطا کند، ولى دعا، یک راه تربیت الهى است. «إِذْ تَسْتَغِیثُونَ رَبَّکُمْ»( أنفال، 9)

10. یَأَیُّها الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تَخُونُواْ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ وَ تَخُونُواْ أَمَانَاتِکُمْ وَ أَنتُمْ تَعْلَمُونَ
اى کسانى که ایمان آورده ‏اید، مى‏ دانید که نباید به خدا و پیامبر خیانت کنید و در امانت خیانت ورزید.

• امانت مردم به منزله‏ ى امانت خود ما و خیانت به آن خیانت به خودمان است. «لا تَخُونُوا»(أنفال، 27)

در زمین جایگاهتان دادیم و راه‏ هاى معیشتتان را در آن قرار دادیم. و چه اندک سپاس مى ‏گزارید.

• یادآورى و توجّه به نعمت‏هاى الهى، زمینه‏ى شکوفایى معرفت و محبّت و تسلیم خدا شدن است. «وَ لَقَدْ مَکَّنَّاکُمْ»( أعراف، 10)

2. قَالَ فَاهْبِطْ مِنْهَا فَمَا یَکُونُ لَکَ أَن تَتَکَبَّرَ فِیهَا فَاخْرُجْ إِنَّکَ مِنَ الصَّاغِرِینَ

گفت: از این مقام فرو شو. تو را چه رسد که در آن گردنکشى کنى؟ بیرون رو که تو از خوارشدگانى.

• نه علم و شناخت شیطان به خدا، نجات‏بخش است و نه عبادت‏هاى طولانى او، بلکه راه نجات، تسلیم خدا بودن است. «تَتَکَبَّرَ فِیها فَاخْرُجْ» (أعراف، 13)

3.قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنفُسَنَا وَ إِن لَّمْ تَغْفِرْ لَنَا وَ تَرْحَمْنَا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخَاسرِینَ

گفتند: اى پروردگارما، به خود ستم کردیم واگر ما را نیامرزى و بر ما رحمت نیاورى از زیان‏دیدگان خواهیم بود.

• هر گونه خلافى، ظلم به خویش است، چون مخالفت با فرمان خدا مخالفت با تکامل و سعادت واقعى خود است. «ظَلَمْنا أَنْفُسَنا»                                                
• از آداب دعا و استغفار، ابتدا اعتراف به گناه است. «قالا رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا»( أعراف، 23)

4. وَ إِذَا فَعَلُواْ فَاحِشَةً قَالُواْ وَجَدْنَا عَلَیْهِ ءَابَاءَنَا وَ اللَّهُ أَمَرَنَا بِهِا قُلْ إِنَّ اللَّهَ لَا یَأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ أَ تَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ

چون کار زشتى کنند، گویند: پدران خود را نیز چنین یافته ‏ایم و خدا ما را بدان فرمان داده است. بگو: خدا به زشتکارى فرمان نمى‏ دهد. چرا چیزهایى به خدا نسبت مى ‏دهید که نمى ‏دانید؟

• توجیه گناه، بزرگ‏تر از خود گناه و نشانه‏ ى سلطه و نفوذ شیطان است. «أَوْلِیاءَ لِلَّذِینَ» ... «قالُوا وَجَدْنا عَلَیْها آباءَنا» چه توجیه اجتماعى (نیاکان) و چه توجیه مذهبى (امر خدا به زشتى ‏ها).(أعراف، 28)

5. یَابَنِى ءَادَمَ خُذُواْ زِینَتَکُم ‏عِندَ کُلِّ‏ مَسْجِدٍ وَ کُلُواْ وَ اشْرَبُواْ وَلَاتُسْرِفُواْ إِنَّهُ لَایُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ

اى فرزندان آدم، به هنگام هر عبادت لباس خود بپوشید. و نیز بخورید و بیاشامید ولى اسراف مکنید، که خدا اسرافکاران را دوست نمى‏ دارد.

• بهترین و زیباترین لباس، براى بهترین مکان است. «خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ»
• اوّل نماز، آنگاه غذا.«عِنْدَکُلِّ مَسْجِدٍ وَ کُلُوا وَ اشْرَبُوا» اوّل توجّه به روح و معنویّت، آنگاه توجّه به جسم (أعراف، 31)

6.وَ لِکُلِّ ‏أُمَّةٍ أَجَلٌ فَإِذَا جَاءَ أَجَلُهُمْ لَا یَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً وَ لَا یَسْتَقْدِمُونَ

هر امتى را مدت عمرى است. چون اجلشان فراز آید، یک ساعت پیش و پس نشوند.

•   فرصت و امکاناتى که در دست ماست، رفتنى است، پس تا حدّ توان، صحیح‏ترین استفاده را بکنیم. «لِکُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ»( أعراف، 34)

7 .وَ نَادَى أَصْحَابُ الْأَعْرَافِ رِجَالًا یَعْرِفُونَهُم بِسِیمَاهُمْ قَالُواْ مَا أَغْنَى عَنکُمْ جَمْعُکُم وَ مَا کُنتُمْ تَسْتَکْبِرُونَ

ساکنان اعراف مردانى را که از نشانیشان مى‏شناسند آواز دهند و گویند: آن خواسته که گرد آورده بودید و آن همه سرکشى که داشتید شما را فایده‏اى نبخشید.

• مال، قدرت، دوستان و طرفداران، عامل نجات نیستند. «ما أَغْنى‏ عَنْکُمْ جَمْعُکُمْ» (أعراف، 48)

8 . اُدْعُواْ رَبَّکُمْ تَضَرُّعًا وَ خُفْیَةً إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ

پروردگارتان را با تضرع و در نهان بخوانید، زیرا او متجاوزان سرکش را دوست ندارد.

• دعا وقتى مؤثّر است که خالصانه و همراه با تضرّع باشد. «تَضَرُّعاً وَ خُفْیَه»              
• دعا نکردن، دعاى بى‏تضرّع و دعاى ریایى، از نمونه‏هاى سرکشى و تجاوز است. «الْمُعْتَدِینَ»( أعراف، 55)

9 . أَ وَ عَجِبْتُمْ أَن جَاءَکُم ذِکْرٌ مِّن رَّبِّکُم عَلَى‏ رَجُلٍ مِّنکُم‏ لِیُنذِرَکُمْ وَ لِتَتَّقُواْ وَ لَعَلَّکُم‏ تُرْحَمُونَ

آیا از اینکه بر مردى از خودتان از جانب پروردگارتان وحى نازل شده است تا شما را بترساند و پرهیزگارى کنید و کارى کند که مورد رحمت قرار گیرید، به شگفت آمده ‏اید؟

• گاهى حجاب معاصرت و هم‏دوره بودن، مانع پذیرش حقّ و منطق صحیح اوست. «أَ وَ عَجِبْتُمْ» قوم نوح مى‏گفتند: چرا او پیامبر باشد و به او وحى برسد و به ما نرسد؟ او که همانند ماست و با ما تفاوتى ندارد! (أعراف، 63)

10. وَ اذْکُرُواْ إِذْ جَعَلَکُم خُلَفَاءَ مِن بَعْدِ عَادٍ وَ بَوَّأَکُمْ فِى الْأَرْضِ تَتَّخِذُونَ مِن سُهُولِهَا قُصُورًا وَ تَنْحِتُونَ الْجِبَالَ بُیُوتًا فَاذْکُرُواْ ءَالَاءَ اللَّهِ وَ لَا تَعْثَوْاْ فِى الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ

به یاد آرید آن زمان را که شما را جانشینان قوم عاد کرد و در این زمین جاى داد تا بر روى خاکش قصرها برافرازید و در کوهستانهایش خانه‏هایى بکنید. نعمتهاى خدا را یاد کنید و در زمین تبهکارى و فساد مکنید.

• مسکن، از نعمت‏هاى ویژه الهى است. «قُصُوراً» ... «بُیُوتاً» ... «آلاءَ اللَّهِ »    
• رفاه، مسکن و قصر، اگر از یاد خدا جدا باشد زمینه‏ى فساد مى‏شود. «قُصُوراً» ... «بُیُوتاً» ... «مُفْسِدِینَ» (أعراف، 74)

.1 یُرِیدُ اللَّهُ أَن یخُفِّفَ عَنکُمْ وَ خُلِقَ الْانسَانُ ضَعِیفًا

خدا مى‏ خواهد بار شما را سبک کند، زیرا آدمى ناتوان آفریده شده است.

اسلام، دین آسانى است و بن‏بست ندارد. «یُرِیدُ اللَّهُ أَنْ یُخَفِّفَ عَنْکُمْ»

تکالیف دینى، بر اساس توان و طاقت انسان است. «یُرِیدُ اللَّهُ أَنْ یُخَفِّفَ عَنْکُمْ»(نساء، 28)

2. وَ لِکُلٍ‏جَعَلْنَا مَوَالىِ‏ مِمَّا تَرَکَ الْوَالِدَانِ وَ الْأَقْرَبُونَ وَ الَّذِینَ عَقَدَتْ أَیْمَانُکُمْ فَآتُوهُمْ نَصِیبهَمْ إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلىَ‏ کُلّ‏ شىَ‏ءٍ شَهِیدًا

براى همه در آنچه پدر و مادر و خویشاوندان نزدیک به میراث مى‏گذارند، میراث‏برانى قرار داده‏ایم. و بهره هر کس را که با او قرارى نهاده‏اید بپردازید که خدا بر هر چیزى گواه است.

  وفاى به پیمان و عهد، واجب است. «فَآتُوهُمْ نَصِیبَهُمْ»

بدهکاران باید براى پرداخت بدهى، به سراغ طلبکاران بروند. «فَآتُوهُمْ نَصِیبَهُمْ» (نساء، 33)

3. أَ فَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْءَانَ وَ لَوْ کاَنَ مِنْ عِندِ غَیْرِ اللَّهِ لَوَجَدُواْ فِیهِ اخْتِلَافًا کَثِیرًا

آیا در قرآن نمى ‏اندیشند؟ هر گاه از سوى دیگرى جز خدا مى ‏بود در آن اختلافى بسیار مى ‏یافتند.

  قرآن، دلیل حقّانیت رسالت پیامبر است. «لَوْ کانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّهِ ...» (نساء، 82)

4 .فَقَاتِلْ فىِ سَبِیلِ اللَّهِ لَا تُکلَّفُ إِلَّا نَفْسَکَ وَ حَرِّضِ المْؤْمِنِینَ عَسىَ اللَّهُ أَن یَکُفَّ بَأْسَ الَّذِینَ کَفَرُواْ  وَ اللَّهُ أَشَدُّ بَأْسًا وَ أَشَدُّ تَنکِیلا

پس در راه خدا نبرد کن که جز بر نفس خویش مکلف نیستى، و مؤمنان را به جنگ برانگیز. شاید خدا آسیب کافران را از شما باز دارد و خشم و عذاب خدا از هر خشم و عذاب دیگرى سخت‏تر است.

باید دل به خدا بست، نه مردم. «إِلَّا نَفْسَکَ»(نساء، 84)

5. وَ إِذَا حُیِّیتُم بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّواْ بِأَحْسَنَ مِنهْا أَوْ رُدُّوهَا إِنَّ اللَّهَ کاَنَ عَلَى‏ کُلِّ‏ِِِ شَىءٍ حَسِیبًا

چون شما را به درودى نواختند به درودى بهتر از آن یا همانند آن پاسخ گویید. هرآینه خدا بر هر چیزى حسابگر است.

رابطه ‏ى عاطفى خود را نسبت به یکدیگر گرم‏تر کنید. «فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ»

پاسخ محبّت‏ها و هدایا را نباید تأخیر انداخت. حرف فاء در کلمه «فَحَیُّوا»(نساء، 86)

6.فَإِذَا قَضَیْتُمُ الصَّلَوةَ فَاذْکُرُواْ اللَّهَ قِیَامًا وَ قُعُودًا وَ عَلىَ‏ جُنُوبِکُمْ فَإِذَا اطْمَأْنَنتُمْ فَأَقِیمُواْ الصَّلَوةَ إِنَّ الصَّلَوةَ کاَنَتْ عَلىَ الْمُؤْمِنِینَ کِتَابًا مَّوْقُوتًا
و چون نماز را به پایان بردید خدا را ایستاده یا نشسته و یا به پهلو خوابیده یاد کنید. و چون از دشمن ایمن گشتید نماز را تمام ادا کنید که نماز بر مؤمنان در وقتهاى معین واجب گشته است.

نماز، از واجبات قطعى الهى در همه‏ى عصرها و براى همه‏ى نسل‏هاست. «کانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ کِتاباً» (نساء، 103)

7. إِنَّا أَنزَلْنَا إِلَیْکَ الْکِتَابَ بِالْحَقّ‏ لِتَحْکُمَ بَینْ‏ النَّاسِ بمِآ أَرَاکَ اللَّهُ وَ لَا تَکُن لِّلْخَائنِینَ خَصِیمًا

ما این کتاب را به راستى بر تو نازل کردیم تا بدان سان که خدا به تو آموخته است میان مردم داورى کنى و به نفع خائنان به مخاصمت برمخیز.

دفاع و حمایت از خائن ممنوع است. «وَ لا تَکُنْ لِلْخائِنِینَ خَصِیماً» (نساء، 105)

8.وَ مَن یَعْمَلْ سُوءًا أَوْ یَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یَسْتَغْفِرِ اللَّهَ یَجِدِ اللَّهَ غَفُورًا رَّحِیما

و هرکه کارى ناپسند کند یا به خود ستم روا دارد، آنگاه ازخدا آمرزش خواهد، خدارا آمرزنده ومهربان خواهد یافت.

میان استغفار بنده و مغفرت الهى، فاصله ‏اى نیست. «یَسْتَغْفِرِ اللَّهَ یَجِدِ اللَّهَ غَفُوراً»

خداوند نه تنها بدى‏ ها را مى‏ بخشد، بلکه مهربان هم هست. «غَفُوراً رَحِیماً»( نساء، 110)

9.وَ إِن یَتَفَرَّقَا یُغْنِ اللَّهُ کُلاًّ مِّن سَعَتِهِ وَ کاَنَ اللَّهُ وَاسِعًا حَکِیمًا
و اگر آن دو از یکدیگر جدا شوند خدا هر دو را به کمال فضل خویش بى‏نیاز سازد که خدا گشایش‏دهنده و حکیم است.

با پیدایش گره در زندگى، نباید مأیوس شد. بلکه مسیر را باید عوض کرد. «وَ إِنْ یَتَفَرَّقا یُغْنِ اللَّهُ ...»(نساء، 130)

10.مَّن کاَنَ یُرِیدُ ثَوَابَ الدُّنْیَا فَعِندَ اللَّهِ ثَوَابُ الدُّنْیَا وَ الاَخِرَةِ وَ کاَنَ اللَّهُ سَمِیعَا بَصِیرًا

هر کس پاداش دنیا را بخواهد، پس (بداند که) پاداش دنیا و آخرت نزد خداست و خداوند همواره شنواى بیناست.

مؤمنانى که از خداوند، هم دنیا و هم آخرت را طلب کنند برنده‏ اند. «فَعِنْدَ اللَّهِ ثَوابُ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ»    نساء، 134

ترتیل جزء پنجم - استاد پرهیزگار:

نیکى را در نخواهید یافت تا آن گاه که از آنچه دوست مى ‏دارید انفاق کنید. و هرچه انفاق مى ‏کنید خدا بدان آگاه است.

• یگانه راه رسیدن به مقام نیکوکاران، انفاق خالصانه از امور مورد علاقه است، نه فقط ذکر و دعا. «لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ ...»( آل عمران، 92)

2. یَأَیهُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَ لَا تمَوتُنَّ إِلَّا وَ أَنتُم مُّسْلِمُونَ

اى کسانى که ایمان آورده‏ اید، آن چنان که شایسته ترس از خداست از او بترسید و جز در مسلمانى نمیرید.

• اسلام، نه تنها چگونه زیستن را به ما مى‏آموزد، بلکه چگونه مردن را نیز به ما آموزش مى‏دهد. «لا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ»(آل عمران، 102)

3.الَّذِینَ یُنفِقُونَ فىِ السَّرَّاءِ وَ الضرَّاءِ وَ الْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَ الْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ یحُبُّ الْمُحْسِنِینَ
(متّقین) کسانى هستند که در راحت و رنج انفاق مى ‏کنند و خشم خود را فرو مى ‏برند و از (خطاى) مردم مى ‏گذرند، و خداوند نیکوکاران را دوست مى ‏دارد.

• انفاق، سخاوت مى‏ خواهد نه ثروت. «فِی السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ»
• کسى که مى ‏خواهد محبوب خدا شود باید از مال بگذرد و خشم و غضب را فرو برد. «وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ»(آل عمران، 134)

4 .وَ لِیُمَحِّصَ اللَّهُ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ یَمْحَقَ الْکَفِرِین

و تا مؤمنان را پاکیزه گرداند و کافران را نابود سازد.

• شکست امروز مهم نیست، پایان کار اصل است. «وَ یَمْحَقَ الْکافِرِینَ» (آل عمران، 141)

5.إِنَّما ذلِکُمُ الشَّیْطانُ یُخَوِّفُ أَوْلِیاءَهُ فَلا تَخافُوهُمْ وَ خافُونِ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِین

این شیطان است که دوستان خویش را (از قدرت کفّار) مى ‏ترساند، پس اگر ایمان دارید از آنان نترسید و فقط از (مخالفت) من بترسید.

• مؤمن واقعى از غیر خدا نمى ‏ترسد و مى ‏داند که ایمان از شجاعت جدا نیست. «وَ خافُونِ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ» (آل عمران، 175)

6. إِنَّ فىِ خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلَافِ الَّیْلِ وَ النهَّارِ لاَیَاتٍ لّأِوْلىِ الْأَلْبَابِ

هر آینه در آفرینش آسمانها و زمین و آمد و شد شب و روز، خردمندان را عبرتهاست.

• قرآن، مردم را به تفکّر در آفرینش ترغیب مى‏کند. «خَلْقِ»، «لَآیاتٍ لِأُولِی الْأَلْبابِ»(آل عمران، 190)

7 . رَبَّنَا إِنَّکَ مَن تُدْخِلِ النَّارَ فَقَدْ أَخْزَیْتَهُ وَ مَا لِلظَّلِمِینَ مِنْ أَنصَارٍ

اى پروردگار ما، هر کس را که به آتش افکنى رسوایش کرده ‏اى و ظالمان را هیچ یاورى نیست.

• ستمگران، از شفاعتِ دیگران محروم هستند. «ما لِلظَّالِمِینَ مِنْ أَنْصارٍ»(آل عمران، 192)

8 . یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اصْبرِواْ وَ صَابِرُواْ وَ رَابِطُواْ وَ اتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ

اى کسانى که ایمان آورده ‏اید، شکیبا باشید و دیگران را به شکیبایى فراخوانید و در جنگها پایدارى کنید و از خدا بترسید، باشد که رستگار شوید.

• مسلمانان باید مشکلات یکدیگر را تحمل کنند، و یکدیگر را به صبر سفارش کنند. «صابِرُوا»( آل عمران، 200)

9 . وَ ءَاتُواْ النِّسَاءَ صَدُقَاتِهَّن نحِلَةً فَإِن طِبْنَ لَکُمْ عَن شىَ‏ءٍ مِّنْهُ نَفْسًا فَکلُوهُ هَنِیًا مَّرِیًا

مهر آنان را به طیب خاطر به آنها بدهید. و اگر پاره ‏اى از آن را به رضایت به شما بخشیدند بگیرید که خوش و گوارایتان خواهد بود.

• مهریّه، بهاى زن نیست، بلکه هدیه‏ى مرد به همسرش مى ‏باشد. «نِحْلَةً» (نساء، 4)

10. وَ مَن یَعْصِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَتَعَدَّ حُدُودَهُ یُدْخِلْهُ نَارًا خَالِدًا فِیهَا وَ لَهُ عَذَابٌ مُّهِینٌ

و هر که از خدا و رسولش فرمان نبرد و از احکام او تجاوز کند، او را داخل در آتش کند و همواره در آنجا خواهد بود و براى اوست عذابى خوارکننده.

• نافرمانى رسول خدا، نافرمانى خداست. «یَعْصِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ» (نساء، 14)

1. وَ لِکُلٍ ‏وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّیهَا فَاسْتَبِقُواْ الْخَیرْاتِ أَیْنَ مَا تَکُونُواْ یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعًا ...
هر کسى را جانبى است که بدان روى می آورد. پس در نیکى کردن بر یکدیگر سبقت گیرید. هر جا که باشید خدا شما را حاضر می آورد، که او بر هر کارى تواناست.

به جاى رقابت و سبقت در امور مادّى، باید در کارهاى خیر از دیگران سبقت گرفت. «اسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ»( بقره، 148)

2.فَاذْکُرُونىِ أَذْکُرْکُمْ وَ اشْکُرُواْ لىِ وَ لَا تَکْفُرون
پس مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم، و براى من شکر کنید و کفران نورزید.

خداوند، به انسان شخصیّت می بخشد و مقام انسان را تا جایى بالا می بردکه می فرماید: تو یاد من باش، تا من هم یاد تو باشم. «فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ» (بقره، 152)

3.الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِیبَةٌ قَالُواْ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ

(صابران) کسانى هستند که هر گاه مصیبتى به آنها رسد، مى ‏گویند: ما از آنِ خدا هستیم و به سوى او باز مى ‏گردیم.

ریشه ‏ى صبر، ایمان به خداوند، معاد و امید به دریافت پاداش است. «الصَّابِرِینَ الَّذِینَ» «قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ»  (بقره، 156)

4.خَالِدِینَ فِیهَا لَا یُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَ لَا هُمْ یُنظَرُونَ

(آنان براى) همیشه در آن (لعنت و دورى از رحمت پروردگار) باقى مى ‏مانند، نه از عذابِ آنان کاسته مى‏ شود و نه مهلت داده مى ‏شوند.

تخفیف کیفر یا تأخیر آن، مربوط به دنیاست. در قیامت نه تخفیف است و نه تأخیر. «لا یُخَفَّفُ» «لا هُمْ یُنْظَرُونَ» (  بقره، 162)

5.إِنَّمَا یَأْمُرُکُم بِالسُّوءِ وَ الْفَحْشَاءِ وَ أَن تَقُولُواْ عَلىَ اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ

همانا (شیطان)، شما را فقط به بدى و زشتى فرمان مى ‏دهد و اینکه بر خداوند چیزهایى بگویید که به آن آگاه نیستید.

شیطان، هم دستور به گناه مى‏ دهد، هم راه توجیه آن را نشان مى ‏دهد. فرمان به سوء و فحشا، همان دستور به گناه و فرمان افترا بستن به خدا، دستور به توجیه گناه است. «یَأْمُرُکُمْ» «وَ أَنْ تَقُولُوا»( بقره، 169)

6. وَ قَاتِلُواْ فىِ سَبِیلِ اللَّهِ الَّذِینَ یُقَاتِلُونَکُمْ وَ لَا تَعْتَدُواْ إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ

و در راه خدا با کسانى که با شما مى ‏جنگند، بجنگید ولى از حدّ تجاوز نکنید، که خداوند تجاوزکاران را دوست نمى‏ دارد.

 حتّى در جنگ باید عدالت و حقّ رعایت شود. «قاتِلُوا» «لا تَعْتَدُوا» بارها قرآن با جمله‏ى «لا تَعْتَدُوا» سفارش کرده که در انجام هر فرمانى از حدود و مرزها تجاوز نشود. ( بقره، 190)

7.ثُمَّ أَفِیضُواْ مِنْ حَیْثُ أَفَاضَ النَّاسُ وَ اسْتَغْفِرُواْ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ
سپس از همانجا که مردم کوچ مى ‏کنند، کوچ کنید و از خداوند طلب آمرزش نمایید که خداوند آمرزنده‏ى مهربان است.

هرگز مأیوس نشویم، گذشته‏ ها هر چه باشد استغفار چاره‏ساز است. زیرا او غفور و رحیم است. «وَ اسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ» (بقره، 199)

8. وَ مِنْهُم مَّن یَقُولُ رَبَّنَا ءَاتِنَا فىِ الدُّنْیَا حَسَنَةً وَ فىِ الاَخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا عَذَابَ النَّار

(اما) بعضى از مردم مى ‏گویند: پروردگارا! در دنیا به ما نیکى عطا کن و در آخرت نیز نیکى مرحمت فرما و ما را از عذاب آتش نگهدار.

دنیا و آخرت با هم منافاتى ندارند، به شرط آنکه انسان به دنبال حسنه و نیکى باشد. «فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً»( بقره، 201)

9 . وَ مِنَ النَّاسِ مَن یَشْرِى نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ

و از مردم کسى است که براى کسب خشنودى خدا، جان خود را مى‏فروشد و خداوند نسبت به بندگان مهربان است.

بزرگ‏ترین سود آن است که انسان بهترین متاع را که جان اوست به خالق خود بفروشد، آن هم نه براى بهشت و یا نجات از دوزخ، بلکه فقط براى کسب رضاى او. «ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ»( بقره، 207)

10.مَّن ذَا الَّذِى یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَیُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا کَثِیرَةً وَ اللَّهُ یَقْبِضُ وَ یَبْصُطُ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُون

کیست که به خداوند وام دهد، وامى نیکو تا خداوند آن را براى او چندین برابر بیافزاید و خداوند (روزى بندگان را) محدود و گسترده مى ‏سازد، و به سوى او بازگردانده مى‏ شوید.

 اگر ما گشایش و تنگ دستى را بدست خدا بدانیم، راحت انفاق مى ‏کنیم. «وَ اللَّهُ یَقْبِضُ وَ یَبْصُطُ»

 کمک به خلق خدا، کمک به خداست. «یُقْرِضُ اللَّهَ» بجاى «یقرض الناس»(بقره، 245)

ترتیل جزء دوم قرآن کریم - استاد پرهیزگار: